UZAY HUKUKU
5.4. Türkiye’de Uzay Gelişmeler
Dünyada bu alanda hızlı gelişmeler olurken Türkiye, uzay teknolojilerine yönelik yeterli altyapı ve bilgi birikimini oluşturamamış ve bir organizasyonu henüz tesis edememiştir. Sivil ve askeri alanlarda son yıllarda başlatılan çalışmalar faaliyetlere ivme kazandırsa da; uzay kabiliyetlerine yönelik politika ve stratejiler henüz belirlenememiştir. Bu konuda pozitif bir iradenin oluşması, arzu edilen seviyeye ulaşmak için özgün teknolojilerin üretilmesi ve bilim/teknoloji alt yapısının güçlendirilmesi büyük bir ihtiyaç olarak görülmüştür315.
Bu çerçevede, gelecek nesillerin dünya ile rekabet edebilecek ortamlarının kararlı ve cesaretli atılımlar ile yaratılması, onların yükselteceği altyapının hazırlanması ve bu çerçevede, kabullenebilir riskleri alarak, uzun vadede daha etkin ve mükemmel bir yapı oluşturulması ile ilgili başlatılan temel süreç içerisinde yapılması gerekenler sivil ve askeri program/projeler başlıkları altında özetlenmiştir.
5.4.1. Türkiye’deki Uzay Faaliyetlerine Genel Bir Bakış:
İlk uçağın icadından sadece 8 yıl sonra Hava Kuvvetlerini kurma başarısını gösteren Türkiye, dünyadaki ilk uzay uçuşundan bu yana 47 yıl geçmesine rağmen uzay alanında hala ciddi bir aşama kaydedememiştir. Bu alanda Türkiye’de yapılan bazı önemli sivil uzay çalışmaları kronolojik olarak;
1983 yılında, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) kurulması. Bilim ve teknoloji alanındaki araştırma ve geliştirme politikalarının ekonomik kalkınma, sosyal gelişme ve milli güvenlik hedefleri doğrultusunda tespit edilmesi, yönlendirilmesi ve koordinasyonunun sağlanması” amacıyla, 4 Ekim 1983 tarihli ve 18181 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 77 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kurulmuş bulunan Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK), 10 Mart 2005 tarihinde yapılan 11.toplantısında, daha önce alınmış kararlarla ilgili gelişmeleri gözden geçirmiş ve on bir yeni karar almıştır. Yeni kararlar ve daha önce alınmış BTYK kararları ile ilgili gelişmeler ektedir316.315
Savunma, Havacılık ve Uzay Paneli, Vizyon 2023 Projesi, Panel Raporu Ek-5, Tübitak,Ankara-2003 316
1990 yılında ise, DPT’nin önerisi ile TÜBİTAK bünyesinde, Ankara’da, Uzay Bilim ve Teknolojileri Komitesinin-UBİTEK” kurulması317, (1995 yılında faaliyetleri son bulan komite; politika belirleme, eğitim üzerinde çalışmalarda bulunmuştur)
1993 yılında, BTYK tarafından kararlaştırılan “Türk Bilim ve Teknoloji Politikası 1993-2003” hedefleri kapsamında “uzay teknolojilerinin” Türkiye’nin öncelikli alanlarından birisi olarak belirlenmesi ve Başbakanlık genelgesi ile, “Türksat- Offset” Anlaşması kapsamında Türkiye’de bir “Uzay Ajansının” kurulması hususunun gündeme alınması318,
1994 yılında, Türksat 1B haberleşme uydusunun Fransız Aerospatiale firması tarafından yörüngeye yerleştirilmesi, Türkiye’de uydu haberleşmesi ile ilgili ilk çalışmalara, 1989 yılında şimdiki adıyla Türk Telekomünikasyon aracılığıyla başlamış ve bu kapsamda yapılan ihale sonucunda, TürkSat-1B uydusu Ekim 1994319,
1996’te ise, Türksat 1C haberleşme uydusunun320 jeosenkron (GEO) yörüngeye yerleştirilmesi,
1997 yılında TÜBİTAK bünyesinde Uzay Teknolojileri grubunun oluşturulması,
Aynı yıl TÜBİTAK koordinatörlüğünde “Ulusal Uzay ve Havacılık Konseyi” kurulması konusunda bir kanun tasarısının hazırlanmaya başlanması321,
Ancak siyasi gerekçelerle, Haberleşme Yüksek Kurulunun girişimi ile, “Türk Uzay Ajansı” kurulması hususunun Ulaştırma Bakanlığı koordinesine alınması,
1999 yılında, İTÜ’nde uydu yer istasyonu çalışmalarına başlanılması,
2001 yılı başında, Türksat 2A haberleşme uydusunun Fransızlar tarafından yörüngeye yerleştirilmesi, Ocak 2001’de Yörüngeye yerleştirilen TürkSat-2A uydularımız kullanılarak işletilmektedir.322317
Bkz.Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma planında Bilim ve Teknoloki,5 Temmuz 2000 tarih ve 24100 sayılı Resmi Gazete’nin Mükerrer Sayısı
318
“Bilim ve Teknoloji yüksek Kurulu Toplantısı-13 Aralık 2000”,www.tubitak.gov.tr(12.12.2005) 319
“Uydu”,http://www.turksat.cjb.net(05.11.2005) 320
“Turksat 1C”,http://www.lyngsat.com(15.03.2006) 321
ÜÇER,Ahmet Ş.: Türkiye ve Havacılıkta Bilim-Teknoloji-Sanayi Politikaları, I. Ulusal Uçak Havacılık ve Uzay Mühendisliği Kurultayı,Eskişehir-2001
322
Şubat 2001’de, MGK kararı ve buna ilişkin Bakanlar Kurulu kararı ile Hv.K.K.lığına, Türk Uzay Kurumunun kurulmasına ait Kanun Taslağı hazırlama ve teşkilatlanma çalışmalarının koordinatörlüğü görevinin verilmesi,
Ağustos 2001’de, IKONOS uydusundan görüntü alabilmek amacıyla Ankara‘da bir uydu yer istasyonun INTA firması tarafından tesis edilmesi,
2002 yılı sonlarında Hv.K.K.lığına tarafından, Bakanlar Kurulu yetkisine dayanılarak, Türkiye’nin ilk uzay politikası çalışmalarının başlatılması,
27 Eylül 2003 tarihinde uzaktan algılama uydusu Bilsat’ın fırlatılmasıdır. Bu kapsamda, ülkemizdeki uzay çalışmaları üç ana başlık altında toplanabilir: Birincisi, kamu finansmanı ile gerçekleştirilen araştırmalar ile uzay bilimleri; astrofizik ve astronomi alanlarındaki temel araştırma faaliyetleridir.İkincisi, yeryüzü gözlemleri üzerine yapılan faaliyetlerdir. Bunlardan en önemlileri, İstanbul Teknik Üniversitesi’nde kurulan uydu yer istasyonu, Tübitak- Bilten’in Bilsat uydu projesi ve IKONOS uydusundan323 görüntü alan INTA firmasının Ankara‘daki uydu yer istasyonudur.
Üçüncüsü ise telekomünikasyon alanında yapılan somut atılımlardır.
Türkiye teknolojik gelişmede gün geçtikçe önemli adımlara imza atmaktadır. Telekom altyapısı ve milli yazılımlarda kat edilen bilgi birikimleri uzay sektöründe’de kendini göstermeye başlamıştır. Türkiye, kendisinin ürettiği ilk uzay uydusu BİLSAT’ı 27 Eylül 2003 tarihinde Rusya’dan 686 km yükseklikteki yörüngesine göndermiştir324.
BİLSAT askeri bir uydu konumunda yapılmamıştır. Yaptığı işe gözlem yerine "uzaktan algılama" demek daha uygundur. Savunma sanayinde İKONOS uydusunun kullanımı veya İsrail’le ortak kullandığımız OFEQ 5 uydularından faydalanılmaktadır325.