UZAY HUKUKU
5.17. Türkiye’nin Uzay Alanındaki Yeri ve Hedefler
5.17.4. Hv.K.K.lığı Tarafından Yürütülen Sivil Uzay Faaliyetleri:
Hv.K.K.lığı başlatmış olduğu uzay alanındaki faaliyetlerini sivil ve askeri uzay faaliyetleri olarak iki ana başlık halinde yürütmektedir. Bu bölümde sizlere öncelikle Hv.K.K.lığı tarafından yürütülen sivil uzay faaliyetlerini sunacağım.
5.17.4.1.Türk Uzay Kurumu (TUK)’nun Kuruluş Çalışmaları:
Uzay iletişim teknolojisinde önemli mesafeler elde eden Türkiye’de, uzaya yönelik çalışmaların bir kurum tarafından koordine edilmesi ve milli uzay politikasının belirlenmesi amacıyla, 1997 yılında TÜBİTAK ve Ulaştırma Bakanlığı tarafından çalışmalar başlatılmış, ancak çeşitli nedenlerle her iki çalışma da bir sonuca ulaştırılamamıştır.
1999 yılında uzay çalışmalarına başlayan Hv.K.K.lığı, yaptığı incelemeler neticesinde; Türkiye’de bu sahada gelişmeye yönelik bir altyapının mevcut olduğunu, ancak uzay faaliyetlerini düzenleyen sivil bir kuruluşun ve yasal düzenlemenin olmaması nedeniyle, girişimler arasında etkin bir koordinasyonun sağlanamadığını ve bu hususun giderek artan bir ihtiyaç haline geldiğini ortaya koymuştur.
Bu değerlendirmeler doğrultusunda 27 Kasım 2000 tarihinde Gnkur.Bşk.lığı tarafından, konunun Hv.K.K.lığı vasıtasıyla Milli Güvenlik Kurulu (MGK)’nda gündeme getirilmesi kararlaştırılmıştır. Bu gelişmeler neticesinde, 26 Şubat 2001 tarihli MGK kararı ve ona ilişkin Bakanlar Kurulu kararı ile, Hv.K.K.lığına, ülkemizin uzay ortamından yararlanabilmesi için TUK’nun kurulmasına ait Kanun Taslağı hazırlama ve teşkilatlanma çalışmalarının koordinatörlüğü görevi verilmiş, ayrıca, söz konusu çalışmaların en kısa sürede tamamlanarak, TBMM’ne sevk edilmek üzere, MSB.lığı vasıtasıyla Başbakanlığa gönderilmesi kararlaştırılmıştır.
Alınan görev üzerine taslak bir metin hazırlama çalışmaları başlatılarak, Haziran–Kasım 2001 tarihleri arasında uzay ile ilgili 11 ayrı kurum/kuruluş temsilcilerinin katılımıyla toplantılar icra edilmiş ve yapılan çalışmalar neticesinde nihai şekli verilen Taslak Kanun Tasarısı, MSB.lığına iletilmek üzere 30 Nisan 2002 tarihinde Gnkur.Bşk.lığına gönderilmiştir. Gnkur.Bşk.lığı tarafından incelemesi ve koordinesi yapılan TUK Taslak Kanun Tasarsısı 9 Ekim 2003 tarihinde Bakanlar Kuruluna iletilmek üzere Milli Savunma Bakanlığına iletilmiştir. Taslak Kanun Tasarısının Milli Savunma Bakanlığı tarafından, bakanlıklar arası koordinesinin yapılmasıyla Meclise sevk edilerek, kısa süre içerisinde tamamlanması ve milli kaynak/kabiliyetlerin daha fazla gecikmeden bu alanda etkin olarak kullanılması beklenmektedir.
Hazırlanan taslak kanun tasarısına göre, TUK'nun, dünyanın çeşitli ülkelerindeki uzay teşkilatlarına benzer bir yapıda; tamamen sivil bir kuruluş olmasının yanında, siyasetten uzak, kendi kendine yeterli, icra ve en yüksek seviyede koordine yetkisine sahip bir teşkilat olması hedeflenmektedir. Bunun yanında, bünyesinde ulusal güvenliğe yönelik askeri ve sivil uzay faaliyetlerinin planlandığı ve koordine edildiği bir birimi de kapsaması amaçlanmaktadır.
Bu doğrultuda belirlenen hedeflerin gerçekleştirilebilmesi için TUK’nun, Başbakana bağlı, kamu tüzel kişiliğine, idari ve mali özerkliğe sahip bir kuruluş olması öngörülmektedir.
Bu çerçeve içerisinde kurumun ana görevleri ise;
Milli uzay politikasını hazırlamak ve bu politika doğrultusunda, uluslar arası rekabet koşullarına uyum sağlama hedefini gerçekleştirecek planlamaları yapmak,
Uzay konusunda kamuoyunun bilgilendirilmesini, eğitim-öğretim faaliyetlerinin geliştirilmesini, desteklenmesini ve yönlendirilmesini sağlamak,
Teknolojik altyapının kurulması, kritik teknolojilerin geliştirilmesi ve AR-GE ile ilgili faaliyetleri yürütmek, geliştirmek, koordinesini sağlamak, teşvik etmek ve bu konularda gerekli yasal ve kurumsal düzenlemeleri yapmak,
Uzaya yönelik faaliyetlerde bulunan sivil, askeri, ticari ve sanayi kuruluşları arasındaki koordineyi sağlamak, bu çabaları yönlendirmek ve danışmanlık yapmak şeklinde olacaktır.5.17.4.2. Türkiye Uzay Politikası Hazırlık Çalışmaları:
TUK’nun kuruluş kanunu tasarısı çalışmaları esnasında, TUK’nun kurulmasını takiben, TUK tarafından, uzay alanında izlenecek milli politikanın oluşturulmasının ve bu doğrultuda, temel stratejiler ile uygulama planlarının hazırlanması faaliyetlerinin başlatılmasının uygun olacağı değerlendirilmiştir. Ancak TUK’nun kurulmasının gecikecek olması nedeniyle milli bir uzay politikasının Hv.K.K.lığı koordinesinde hazırlanması uygun bulunmuştur.
Bu kapsamda, Hv.K.K.lığı tarafından “Türkiye’nin Uzay Politikası”’nın hazırlanması amacıyla bir çalışma başlatılmış ve ilk toplantı, ilgili kurum/kuruluşların katılımı ile 13 Aralık 2002 tarihinde icra edilmiştir. Milli Uzay Politikası’nın oluşturulmasıyla ilgili çalışmalar Hv.K.K.lığı tarafından 2003 yılı içerisinde sürdürülmüş ve hazırlanan taslak politika ile ilgili olarak ilgili kurum/kuruluşlarla koordine başlatılmıştır.
5.17.4.3. BM Nezdinde Yürütülen Çalışmalar:
Birleşmiş Milletler (BM) Viyana Daimi Temsilciliği tarafından; BM nezdinde yürütülen uzay çalışmalarına, menfaatlerinin korunması amacıyla bir çok ülkenin aktif olarak katıldığı, ancak ülkemizin, bu faaliyetlere henüz iştirak etmediği bildirilmiştir. BM nezdinde yürütülen uzay çalışmalarına iştirak edilmesinin ülkemiz menfaatleri bakımından gerekli olduğu değerlendirilmiş ve TUK kuruluncaya kadar söz konusu faaliyetlere TÜBİTAK ile Hv.K.K.lığının aktif olarak katılımı öngörülmüştür.
BM’deki uzay çalışmaları, Uzayın Barışçı Amaçlarla Kullanımı Komitesi (UBAKK) tarafından oluşturulan alt komiteler vasıtasıyla yürütülmektedir. Hv.K.K.lığının 2001 yılından itibaren iştirak ettiği alt komitelerin faaliyetleri özetle şu şekildedir.
(a) Afet Yönetimi Çalışma Grubu (Disaster Management
Working Group):
Afet Yönetimi Çalışma Grubu kapsamında, uzayda konuşlu yer gözlem sistemleri kullanılarak afetlerin önceden tahmini, afet esnasında kriz yönetimine katkı sağlanması ve kriz sonrası yeniden yapılanma çalışmalarının yönlendirilmesi planlanmaktadır. Ayrıca, BM gözetiminde uzayda konuşlu yer gözlem sistemlerinin kullanılması amacına yönelik olarak, bir koordine mekanizması oluşturulması ve üye ülkelerin uydu kabiliyetleri kullanılarak bir afet yönetiminin tesis edilmesi hedeflenmektedir.
(b) Global Seyrüsefer Uydu Sistemi Çalışma Grubu (GNSS Working Group):
GNSS Çalışma Grubu’nun uzayda konuşlu seyrüsefer ve konumlama sistemlerinin yaygınlaştırılması çalışmaları kapsamında;
Halen dünyada kullanılmakta olan ABD’ye ait GPS ve RF’na ait GLONASS konumlama sistemleriyle Avrupa Birliği tarafından geliştirilmekte olan GALILEO sistemleri arasında entegrasyonun sağlanarak kullanım alanları gittikçe yaygınlaşan seyrüsefer ve konumlama sistemlerinin güvenilirlik ve veriminin arttırılması,
Global Seyrüsefer sistemlerinin gelişmekte olan ülkelere tanıtımı, havacılık dışında ilave kullanım alanlarının yaratılması ve GNSS sistemleri ile ilgili olarak, kurumlar ve devletler tarafından verilen eğitimler konusunda katılımcı ülkelere bilgi aktarılarak uluslararası işbirliği imkanlarının araştırılması faaliyetleri yürütülmektedir.(c) Bilimsel ve Teknik Altkomite:
Bilimsel ve Teknik Altkomite faaliyetlerinde; BM’e üye ülkeler tarafından, milli uzay programları ve yapılan çalışmaları UBAKK’ne bildirilmekte, bu alanda ülkeler arası işbirliği imkanları araştırılmaktadır.
Bu doğrultuda, Türkiye’de 2003 yılı içerisinde yürütülen uzay faaliyetleri ile 2004 yılı planlamalarını içeren “Türkiye’nin Yıllık Uzay Faaliyetleri Raporu” ilgili kurum/kuruluşlarla koordineli olarak Hv.K.K.lığı tarafından hazırlanmış, Dışişleri Bakanlığı vasıtasıyla BM’e gönderilmiştir. Anılan rapor Şubat 2004 tarihinde BM-Viyana’da yapılan UBAKK toplantısında ülke deklarasyonu (uzay çalışmaları olan tüm ülkelerin raporları ile birlikte) olarak yayımlanmıştır.
Söz konusu toplantılara ilişkin sonuç raporları Türkiye’de konuyla ilgili kurum/kuruluşlara gönderilmekte, bu hususta ülke politikası ile konulara ilişkin eylem planlarının belirlenmesi amacıyla, Hv.K.K.lığı tarafından bilgilendirme ve değerlendirme toplantıları icra edilmektedir.
5.17.4.4. Sempozyum/Konferans Çalışmaları:
1. Birinci Uluslar Arası Uzay Sempozyumu:
TUK ile ilgili çalışmalara başlanılmadan önce uluslar arası bir uzay sempozyumunun icra edilmesinin uygun olacağı değerlendirilmiş ve bu sempozyum ile; uzayın, öneminin ortaya konulması, Türkiye’deki uzaya yönelik mevcut potansiyelin belirlenmesi, TUK’na duyulan gereksinimin vurgulanması amaçlanmıştır. Ayrıca, uzay konusunda belirli bir mesafe katetmiş ülkelerin uzay faaliyetleri ve kabiliyetleri hakkında bilgi sahibi olunarak, ülkemizin uzaya yönelik olarak oluşturacağı model için bilgi sahibi olunması hedeflenmiştir.
Bu doğrultuda Hv.K.K.lığı tarafından, 30-31 Mayıs 2001 tarihlerinde “Dünyadaki Uzay faaliyetleri ve Türkiye’nin Potansiyeli” konulu bir sempozyum icra edilmiştir. Sempozyuma, yurtiçinden; 10 üniversite, 23 kamu kurum ve kuruluşu ile 15 firma, yurtdışından ise, 7 kamu kurum/ kuruluşu ile 10 yabancı firmadan, yaklaşık 400 kişilik bir katılım sağlanmıştır. Ayrıca, NASA ve NOAA’dan konuşmacılar da yer almıştır.
Sempozyum neticesinde, arzu edilen hedeflere ulaşılarak;
Uzay çalışmalarının ülke menfaatleri için gerekliliği,
Uzay alanındaki faaliyetleri düzenleyen bir kuruluş ve yasal düzenlemenin olmamasının sonuçları olarak; sivil ve askeri üniteler arasında etkin birkoordinasyonun sağlanamamasına, milli uzay politikalarının oluşturulamamasına sebep olduğu,
Diğer ülkelerde uzay çalışmaları kapsamında neler yapıldığı ve bu konuda ülkemizde yapılması gereken hususların ne olduğu,
Bu sektörü geliştirirken diğer ülkelerin uzay kabiliyetlerinden de yaralanmanın uygun olacağı ortaya konmuş,
Ulusal ve uluslar arası kamu oyuna Türkiye‘nin niyeti iletilmiştir. 2. Uluslar Arası Uzay Teknolojileri Fuarı ve Konferansı:Ülkemizde uzay faaliyetleri kapsamında, teşkilatlanma ve milli uzay politikası hazırlık çalışmalarına olumlu yönde katkılarda bulunmak amacıyla 2003 yılı içerisinde “Uluslar Arası Uzay Teknolojileri Fuarı ve Konferansı”nın düzenlenmesi planlanmıştır.
Hv.K.K.lığı’nın desteğiyle, MINT Fuarcılık Firması ile yapılan protokol kapsamında 06-08 Mayıs 2003 tarihleri arasında ODTÜ Kültür ve Kongre Merkezi’nde icra edilen söz konusu faaliyete yurtiçinden 25 kurum/kuruluş ve yurtdışından 11 firma iştirak etmiştir. Konferans kapsamında;