Astronotların Kurtarılmasındaki Anlaşma Dış Uzaya Fırlatılmış Nesnelerin Geri Dönüşü ve Astronotların Geri Dönüşü

1. ABD ve SSCB, 13 Aralık 1967 tarihinde, anlaşma metnini COPUOS’un Yasal Alt Komitesi’ne sundu.

355

Bkz. Dış uzay’da Birleşmiş Milletler Anlaşması ve prensipleri, astronotların kurtarılmasındaki anlaşma. Dış uzaya fırlatılmış nesnelerin geri dönüşü ve astronotların geri dönüşü, Birleşmiş Milletler Yayını,Viana-1999,s.9-11

2. 14 ve 15 Aralıkta, Alt Komite özel bir oturumda toplanarak, COPUOS’a iletmeden önce, taslak metninde bir takım değişiklik önerilerinde bulundu.

3. COPUOS, 16 Aralıkta toplandı ve az sayıda değişiklikle taslağı kabul etti. Daha sonra Birleşmiş Milletler Teşkilatı Genel Kurulu’na gönderilen metin 19 Aralık 1967’de onaylandı.

Bu anlaşma,

• 22 Nisan 1968 günü Moskova, Londra ve Vaşington’da imzaya açılmıştır. • Onaylayan devletlerarasında 3 Aralık 1968’de yürürlüğe girmiştir.

• Saklayıcı Hükümetler: SSCB, Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı, ABD’dir

Anlaşmanın 1nci maddesi ; “Uzay aracının personelinin kazaya uğramış, sıkıntılı durumları tecrübe etmiş, emercensi bir durumla karşılamış, yasal korunması altındaki bir ülkeye veya herhangi bir devletin yasal koruması altında olmayan diğer yerlere veya açık denize istemeden inmesi durumu anlaşmanın her bir bölümü gereği keşfi ve bilgisinin ulaşması sağlanmalı:

a. Fırlatma yetkisine sahip ülkenin bildirilmesi veya fırlatma yetkisine sahip ülke ile hemen haberleşmeyi sağlayamıyor ve yerini belirleyemiyorsa, hemen onun tüm kaynaklarından tüm uygun haberleşme kanallarını kullanarak genel bir anons yapmalıdır.

b. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri bilgilendirme, onun tüm mümkün olan haberleşme kaynakları tarafından gecikmeksizin bilgilendirmeyi yaymalıdır.”

Anlaşmanın 2nci maddesi ; “İstenmeyen iniş, emercensi, sıkıntılı durum ve kaza nedeni ile Sözleşmenin koruması altında ki topraklara inen uzay araçlarının personeli için hemen tüm yardımın sağlanması ve onların kurtarılması işlemine hemen başlanmalıdır. Fırlatma yetkisine sahip ülke ve hâlihazırdaki Birleşmiş Milletler Genel Sekreterinin işlemleri başlatması için bilgilendirilmelidir. Fırlatma yetkisine sahip ülke olan tarafından destek, bir kurtarmanın harekete geçmesine etki edecekse veya arama ve kurtarma çalışmalarının etkilerine oldukça yardımcı olacaksa, fırlatma yetkisine sahip ülke arama ve kurtarma operasyonuna yol göstermeye etki edecekse sözleşmenin ortakları ile ortak çalışma yapmalıdır. Bu gibi çalışmalar, fırlatma yetkisine sahip

ülkene sahip olan ile görüşmelerin devam etmesi ve yakın işbirliği yapılmasıyla sözleşme ortaklarının kontrolü ve yönetimini amaç edinmelidir.”

Anlaşmanın 3nci maddesi ; “Bilgilendirme ulaşırsa veya herhangi bir devletin koruması altında olmayan herhangi bir yere, açık denize inmiş olan uzay aracının personelini bulunursa, yardım edecek pozisyonda olan sözleşmede bulunan devletler hızlı olarak kurtarmayı sağlamaya güven vermek için (eğer gerekliyse) bu gibi personel için arama ve kurtarma yardımını yaymalıdır. Yapılan her adım ve ilerleme süreci Birleşmiş Milletler Genel Sekreterini ve fırlatma yetkisine sahip ülke olan devleti bilgilendirmelidir.”

Anlaşmanın 4ncü maddesi ; “Uzay aracının personelinin kazaya uğramış, sıkıntılı durumları tecrübe etmiş, emercensi bir durumla karşılamış, yasal korunması altındaki bir ülkeye veya herhangi bir devletin yasal koruması altında olmayan diğer yerlere veya açık denize de bulunmuşsa, onların fırlatmada yetkili temsilcileri hızlı ve emniyetle dönmeleri sağlanmalıdır.”

Anlaşmanın 5nci maddesi; “Herhangi bir devletin koruması altında olmayan herhangi bir yerde, açık denizlerde, kanunlarla korunmuş ülke topraklarında dünyaya dönmüş olan uzay aracı parçaları veya bir uzay nesnesini keşfeden veya bilgisi ulaşmış olan her bir anlaşmadaki devlet, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri ve fırlatma yetkisine sahip ülke olan devlete bilgi vermelidir.

1. Keşfedilmiş olan uzay nesnesinin bileşenleri ve uzay nesnesinin bölgesi üzerinde yasal korumaya sahip olan her bir sözleşmedeki devlet,(istekte bulunulduysa yetkiliden yardım alarak ve fırlatma yetkisine sahip ülkenin isteği ile) uzay nesnesinin veya bileşenlerinin geri alınması için pratik yollar bulmalıdır.

2. fırlatma yetkisine sahip ülkenin isteği üzerine, dış uzaya fırlatılmış nesneler, fırlatma yetkisine sahip ülkenin ülke sınırları dışında bulunan uzay nesnesinin parçaları, geri verilmeden önce tanımlayıcı bilgileri tedarik etmelidir (istek üzerine) ki fırlatma yetkisine sahip ülkenin temsilcileri imha etmek için bunları tutsun veya geri götürebilsin.

3. İşbu maddenin 2 ve 3. paragrafları hükümlerine rağmen, yetkisi altındaki bir bölgede ortaya çıkarılan veya diğer herhangi bir yerde bulup kurtarmış olduğu bir uzay aracının veya onu oluşturan parçaların, nitelikleri itibariyle, tehlikeli veya zararlı

olduklarına inanması için nedenler bulunan bir Akid Taraf, bundan Fırlatan Otoriteyi haberdar eder ve Fırlatan Otorite sözkonusu Akid Tarafın yönetimi ve kontrolü altında muhtemel zarar tehlikesini ortadan kaldırmak üzere derhal etkin tedbirler alır.

4. İşbu maddenin 2 ve 3. paragrafları hükümleri uyarınca, bir uzay aracının veya bunu oluşturan parçaların bulunup kurtarılması ve geri verilmesine ilişkin yükümlülüklerin yerine getirilmesinden doğan masraflar Fırlatan Otoriteye aittir.”

Anlaşmanın 6ncı maddesi ; “İşbu Anlaşma bakımından “Fırlatan Otorite” deyiminden, fırlatmadan sorumlu Devlet, veya eğer fırlatmadan bir Uluslararası Örgüt sorumlu ise, bu örgütün işbu Anlaşmada öngörülen hakları ve yükümlülükleri kabul ettiğini bildirmesi ve bu Örgüt üyesi Devletlerden çoğunluğun işbu Anlaşmaya ve Ay ve diğer Gök Cisimleri dahil Atmosferötesi Uzayın Keşfi ve Kullanılması Konusunda Devletlerin Faaliyetlerini Düzenleyen İlkeler Hakkında Anlaşma’ya taraf olmaları kaydıyla, sözkonusu Örgüt anlaşılır.”

Anlaşmanın 7nci maddesine bakacak olursak;

1. Bu Anlaşma bütün Devletlerin imzasına açıktır. Bu Anlaşmayı, bu maddenin 3. paragrafına uygun olarak yürürlüğe girmesinden önce imzalamamış olan her Devlet, bu Anlaşmaya her zaman katılabilir.

2. İşbu Anlaşma, imzalayan devletlerin onayına sunulur. Onay belgeleri ve katılım belgeleri, Saklayıcı Hükümetler olarak tayin edilmiş olan ABD, Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Hükümetlerine tevdi edilirler.

3. İşbu Anlaşma, Anlaşma gereğince Saklayıcı Hükümetler olarak tayin edilmiş olanlar dahil beş Hükümetin onay belgelerini tevdi etmeleri halinde yürürlüğe girer.

4. İşbu Anlaşma’nın yürürlüğe girmesinden sonra onay veya katılım belgelerini tevdi eden Devletler için Anlaşma, sözkonusu onay veya katılım belgelerinin tevdi edildiği tarih itibariyle yürürlüğe girer.

5. Saklayıcı Hükümetler, işbu Anlaşmayı imzalayan veya buna iltihak eden bütün Devletleri, Anlaşma’yla ilgili her imza tarihi, onay veya katılım belgelerinin tevdi edildiği tarih, yürürlüğe giriş tarihi ve diğer bildirimler konusunda derhal bilgilendirir.

6. İşbu Anlaşma, Saklayıcı Hükümetler tarafından, BM Şartının 102. maddesi uyarınca tescil edilir.

Birleşmiş Milletler Şartı XVI. BÖLÜM:

Bu anlaşmanın 102’nci Maddesi; “İşbu Antlaşma'nın yürürlüğe girmesinden sonra, Birleşmiş Milletler'in herhangi bir üyesi tarafından yapılan her uluslararası sözleşme ya da anlaşma, mümkün olan en kısa sürede Sekretarya'da kütüğe işlenecek ve Sekretarya tarafından yayımlanacaktır.

İşbu maddenin 1 . fıkrası hükümleri uyarınca kütüğe işlenmemiş bir uluslararası sözleşme ya da anlaşmanın taraflarından herhangi biri, söz konusu sözleşme ya da anlaşmayı Birleşmiş Milletler'in bir organı önünde ileri süremez.”

Bu anlaşmanın 8’nci Maddesi; “İşbu Anlaşmaya Taraf her Devlet, Anlaşma’da değişiklik yapılmasını önerebilir. Bu değişiklikler, bunları kabul eden Anlaşma’ya Taraf her bir Devlet bakımından, Anlaşma’ya Taraf Devletlerin çoğunluğu tarafından kabul edildikleri an, daha sonra, Anlaşmaya Taraf diğer Devletlerin herbiri bakımından, kabul edildikleri tarihte yürürlüğe girer.”

Bu anlaşmanın 9’ncu Maddesi; “Anlaşmaya Taraf her Devlet, Anlaşmadan çekildiğini, bunun yürürlüğe girmesinden bir yıl sonra, Saklayıcı Hükümetlere yazılı olarak tebliğ edebilir. Bu çekilme, sözkonusu tebliğin alındığı günden bir yıl sonra hüküm ifade eder.”

Bu anlaşmanın 10’ncu Maddesi; “İngilizce, Çince, İspanyolca, Fransızca ve Rusça metinleri aynı ölçüde geçerli olan işbu Anlaşma, Saklayıcı Hükümetlerin arşivlerinde saklanır. İşbu Anlaşmanın usulüne uygun olarak onaylanmış örnekleri, Saklayıcı Hükümetler tarafından, Anlaşmayı imzalamış veya ona katılmış Devletlerin Hükümetlerine gönderilir.”

6.2.1. 1963 Bildirisi ve 1967 Dış Uzay Anlaşması’nda;

Astronotların ve uzay araçlarrının kurtarılması ve dönüşü konusunda ilkelere ve maddelere yer verilmiştir.

1963 Bildirisi’nde;

1. İlke astronotların kurtarılması ve dönüşü,

2. İlke uzay araçları konusunda düzenlemeler yapar. 1967 Dış Uzay Anlaşması’nda;

1. Madde astronotların kurtarılması ve dönüşü,

2. Madde uzay araçları konusunda düzenlemeler yapar.

1968 Kurtarma Anlaşması ise, 1967 Dış Uzay Anlaşması’nda bahsedilen yükümlülükleri “geliştirmek ve daha geniş bir açıklama getirmek” amacındadır.

6.2.2. 1968 Kurtarma Anlaşması’nın Uygulamaları

2000 yılından bu yana, Anlaşma’daki Madde 5 uyarınca356, BM Genel Sekreteri’ne 4 tane olay resmi olarak bildirilmiştir. Bildiri yapan devletler357:

- Japonya - ABD

- Güney Afrika

- Suudi Arabistan (Anlaşma’ya üye değil)

6.2.2.1. Japonya (CUPOUS, 2 Şubat 2000)

• Japonya topraklarında, uzay aracına ait bir parçanın bulunduğu, 5. Madde 1. Paragraf uyarınca, BM Gen. Sekreteri’ne bildirildi. 20 Ocak 2000

• Uzay aracına ait parça, Kagoshima’da Yoron Adası sahilinde, 8 Kasım 1999 tarihinde bulundu.

• Bulunan parça silindir şeklinde olup 6m uzunluğunda ve 1.25m çapındadır.

• Parçanın, ABD’nin bir fırlatma aracına ait olduğu düşünülmektedir.

356

Bkz. Detaylı bilgi için Dış Uzayın Barış ve Keşfi için 3ncü Uluslar arası konferans (UNISPACE III),“United Nations treaties and principles on outer space”

357

• Yapılan araştırmalara göre, bulunan parça hiçbir tehlike arz etmemektedir.

• Parça, adada geçici olarak tutulmaktadır.

• Şu anda, ABD Hükümeti ile işbirliği içinde, bulunan parçanın tanımlanması üzerinde çalışılmaktadır.

6.2.2.2. ABD (COPUOUS, 24 Mart 2000)

• ABD topraklarında, uzay aracına ait bir parçanın bulunduğu, 5. Madde 1. Paragraf uyarınca, BM Gen. Sekreteri’ne bildirildi. 13 Mart 2000

• Uzay aracına ait parça, Texas’ta Corpus Christi kıyılarında bulundu. • Parçanın, Fransız Ariane roketinin burnuna ait olduğu düşünülmektedir. Koni şeklindeki parçada “AEROSPATIALE, IE/AX, FLUXMETRE NO. SER.966-332, REF. DE DEF. A5-IK871-A-000 BLOCK CONTROLE: 25-.11.96” yazılı plaka bulunmaktadır.

• Yapılan araştırmalara göre, bulunan parça hiçbir tehlike arz etmemektedir.

• Parça, Corpus Christi’de yerel otoritelerce geçici olarak tutulmaktadır. • ABD, Fransız Hükümeti’ni durumdan haberdar etmiştir.

6.2.2.3. Güney Afrika (COPUOS, 11 Temmuz 2000)

• Güney Afrika topraklarında, uzay aracına ait parçaların bulunduğu, 5. Madde 1. Paragraf uyarınca, BM Gen. Sekreteri’ne bildirildi. 3 Temmuz 2000

• Uzay aracına ait parçalar, 27 Nisan 2000 tarihinde, sırasıyla Durbanville, Worcester ve Rovertson’da bulundu.

• 1. parça: 2.7m uzunluğunda, 1.5m çapında, 260kg ağırlığında çelik bir silindir

2. parça: 60cm çapında, ~33kg apırlığında metal bir silindir

3. parça: 60cm uzunluğunda, tabanı 30cm çapında, üstü 20cm çapında, ~30kg ağırlığında. Silindir şeklinde, boru benzeri, metal olmayan compozit maddelerden oluşuyor.

• Bu parçaların, 28 Mart 1996’da ABD’nin GPS uydusunun fırlatılmasında kullanılan Delta II roketinin ikinci katmanına ait oldukları düşünülüyor.

• Yapılan araştırmalara göre, bulunan parçalar hiçbir tehlike arz etmemektedir.

• Parçalar, Güney Afrika’da Cape Town’da Astronomi Gözlemevi’nde tutuluyor.

• Güney Afrika, ABD Hükümeti’ni durumdan haberdar etmiştir.

6.2.2.4. Suudi Arabistan (COPUOS, 3 Nisan 2001)

• Suudi Arabistan topraklarında, uzay aracına ait bir parçanın bulunduğu, 5. Madde 1. Paragraf uyarınca, BM Gen. Sekreteri’ne bildirildi. 8 Mart 2001

• Bir uzay aracına ait enkaz, 12 Ocak 2001 tarihinde, Riyad’ın 240 km batısında bulundu.

• Bulunan parça 140cmm uzunluğunda, 120cm çapında, 70kg ağırlığında çelik bir silindir

• Parçanın, 1993’ta fırlatılan ve kuzey Brezilya’ya düşmesi beklenen GPS2 uydusunun katı-yakıtlı motorunu kaplayan titanyum olduğu ileri sürülüyor.

• Suudi Arabistan, ABD Hükümeti’ni durumdan haberdar edecektir.

6.2.3. Türkiye’deki durum358:

• Anlaşma Türkiye adına, Ü. Haluk Bayülken tarafından 1968 yılında imzalanmıştır.

• Anlaşmanın Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Yasa Tasarısı, TBMM'ye sunuldu.

Başkanlığa geliş tarihi: 31 Aralık 2003 Komisyona giriş tarihi: 7 Ocak 2004

358

6.3. Uzay Nesneleri Tarafından Sebep Olunan Hasarlar İçin Uluslar Arası