UZAY HUKUKU
5.14. Türkiye’deki Sivil Uzay Çalışmaları :
5.14.1.Avrupa Uzay Ajansı (ESA)’na Üyelik Çalışmaları
Türkiye’nin uzay çalışmalarında mevcut durumunun, ülke kurumlarının bu alandaki potansiyelinin ve nasıl bir yapılanmanın gerektiğinin belirlenmesi amacıyla Tübitak tarafından bazı çalışmalar başlatılmış ve bu esnada, uzay çalışmalarına başlamakta geç kalan Türkiye’nin, kısa zamanda gerekli kabiliyetlere ulaşabilmesi maksadıyla ESA ile işbirliği içerisinde olunması gerektiği vurgulanmıştır. Bu kapsamda, 29 Mayıs 2002 tarihinde Başbakanlık aracılığı ile; kısa vadede bir işbirliği anlaşması yapmak ve uzun vadede üye olmak amacıyla ESA’ya bir başvuru yapılmış ve ESA’dan gelen bir heyetin Kasım 2002 tarihinde Türkiye’ye gelmesi sağlanmıştır. Uzay alanında önemli bir kuruluş olan ESA, uzay araştırmaları, bilimsel/teknik ortak çalışmalar, teknoloji/bilgi aktarımı ve eğitim gibi konularda ikili işbirliği anlaşmaları yapmakta ve hükümetler arası bir kuruluş olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.
Avrupa Uzay Ajansına (ESA) üyelik çalışmalarının TÜBİTAK vasıtasıyla yürütülmesi sağlanmış, anlaşmanın Ekim 2003’te imzalanması kararlaştırılmıştır.
5.14.2. Türk Uzay Kurumu (TUK)’nun Kuruluş Çalışmaları
26 Şubat 2001 tarihli MGK kararı ve ona ilişkin Bakanlar Kurulu kararı ile, Hv.K.K.lığına, ülkemizin uzay ortamından yararlanabilmesi için TUK’nun kurulmasına ait Kanun Taslağı hazırlama ve teşkilatlanma çalışmalarının koordinatörlüğü görevi
verilmiş, ayrıca, söz konusu çalışmaların en kısa sürede tamamlanarak, TBMM’ne sevk edilmek üzere, MSB.lığı vasıtasıyla Başbakanlığa gönderilmesi kararlaştırılmıştır.
Alınan görev üzerine ilgili kurum/kuruluş temsilcilerinin katılımıyla bir seri toplantılar icra edilmiş ve anılan kurumlarla yapılan çalışma neticesinde nihai şekli verilen Taslak Kanun Tasarısı MSB.lığına iletilmek üzere 30 Nisan 2002 tarihinde Gnkur.Bşk.lığına iletilmiştir347.
5.14.3. Türkiye Uzay Politikası Hazırlık Çalışmaları
TUK’nun kuruluş kanunu tasarısı çalışmaları esnasında, TUK’nun kurulmasını takiben, TUK tarafından, uzay alanında izlenecek milli politikanın oluşturulmasının ve bu doğrultuda, temel stratejiler ile uygulama planlarının hazırlanması faaliyetlerinin başlatılmasının daha uygun olacağı değerlendirilmiştir. TUK’nun kurulmasının siyasi gündem dolayısıyla gecikecek olması nedeniyle milli bir uzay politikasının Hv.K.K.lığı koordinesinde hazırlanması uygun bulunmuştur.
Bu kapsamda, Hv.K.K.lığı “Türkiye’nin Uzay Politikası”’nın hazırlanması amacıyla bir çalışma başlatılmış ve ilgili kurum/kuruluşların katılımı ile 13 Aralık 2002 tarihinde icra edilmiştir. Milli Uzay politikası ile ilgili çalışmaların 2003 yılı içerisinde tamamlanarak Milli Güvenlik Kurulu gündemine getirilerek tasvip alınarak onaylanması hedeflenmiştir.
5.14.4. Uluslar Arası Uzay Teknolojileri Fuarı ve Konferansı
Ülkemizde uzay faaliyetleri kapsamında, teşkilatlanma ve milli uzay politikası hazırlık çalışmaları sürerken böylesine önemli bir sektörün gelişmesine olumlu katkılarda bulunmak amacıyla “Uluslar Arası Uzay Teknolojileri Fuarı ve Konferansı”nın düzenlenmesi planlanmıştır.
06-08 Mayıs 2003 tarihleri arasında ODTÜ Kültür ve Kongre Merkezi’nde icra edilmiş olan söz konusu faaliyet Hv.K.K.lığının desteği ile yapılmıştır.
347
5.14.5. Tübitak-Bilten Tarafindan Yürütülen Bilsat Projesi
Bir uyduya/uydu takımına sahip olmak/üretmek bir çok ülkenin yapmak istediği ancak teknik ve ekonomik nedenlerde gerçekleştiremediği bir hedeftir. Bu doğrultuda, ülkemizin uzayda söz sahibi olması ve değişik amaçlı uydu yapabilme teknolojisini kazanması amacıyla, Tübitak-Bilten 1997 yılında ülkemizin ilk yer gözlem amaçlı uydu (Bilsat) projesini başlatmıştır. 2001 yılında başlayan proje İngiltere kökenli, Surrey Üniversitesi’nin bir şirketi olan Surrey Uydu Teknolojileri Ltd. (SSTL) ile yürütülmektedir.
Proje kapsamında, teknoloji transferi ile birlikte, 2 uydu yapımı, yer istasyonu ve üretim laboratuvarlarının kurulması planlanmış, Ağustos 2003 tarihinde yörüngeye yerleştirilmesi hedeflenmiştir. Bilsat Türk mühendislerinin katkılarıyla üretilmiş olup, üzerinde tamamen Bilten mühendisleri tarafından tasarlanan ve üretilen bulunacak iki faydalı yük (çok bantlı görüntüleyici ve gerçek zamanlı görüntü işleme kartı sistemi) bulundurması planlanmıştır. 110 Kg. kütleye sahip olacak ve alçak yörüngeye yerleştirilecek uydu ile dünya üzerinde her hangi bir bölgenin 26 metre çözünürlükte renkli, 12 metre çözünürlükte siyah-beyaz görüntülerini elde etmek mümkün olacaktır.
Proje sonucunda;
Şirketlerin alt-sistemlerde özelleşerek milli kabiliyet kazanmaları,
Araştırma kuruluşlarındaki uydu teknolojilerine yönelik ARGE faaliyetlerinin teşvik edilmesi ve Türkiye’nin uzun vadeli planlarına göre koordine edilmesi,
İhtiyaç duyulan değişik amaçlı sivil ve askeri uydu (haberleşme, meteoroloji, ihbar-ikaz, keşif, vb.) üretimine yönelik kabiliyetler kazanılması,
Ayrıca, Bilsat yörüngesi ve özellikler nedeniyle, konumu İngiltere, Cezayir, Nijerya, Vietnam, Taylan ve Çin’in katılımıyla oluşturulan “Afet Gözlem Uydu Takımı”na katılınması hedeflenmiştir.BİLSAT uydusu tamamlanmış olup Rusya’ya ait Plesetsk Üssü’nden 26 Eylül 2003 tarihinde fırlatılmıştır348.
348
5.14.6. BM Nezdinde Yürütülen Uzay Çalışmaları
Birleşmiş Milletler (BM) Viyana Daimi Temsilciliği tarafından; dünyadaki uzay faaliyetlerinin büyük bir ivme kazandığı, bu kapsamda BM nezdinde yürütülen uzay çalışmalarına menfaatlerinin korunması amacıyla bir çok ülkenin aktif olarak katıldığı, ancak ülkemizin, bu faaliyetlere henüz iştirak etmediğini bildirmiştir. TUK’nun kurulmasının belli bir süre alacağı göz önünde bulundurularak, Kurum kuruluncaya kadar ülkemizin uluslar arası uzay alanında temsilinin ve BM nezdinde yürütülen uzay çalışmalarına iştirak edilmesinin ülkemiz menfaatleri bakımından gerekli olduğu değerlendirilmiş ve söz konusu faaliyetlere Tübitak ile Hv.K.K.lığının aktif olarak katılımı öngörülmüştür.
BM’deki uzay çalışmaları, Uzayın Barışçı Amaçlarla Kullanımı Komitesi (UBAKK) tarafından oluşturulan altkomiteler vasıtasıyla yürütülmektedir. Hv.K.K.lığının 2001 yılından itibaren iştirak ettiği altkomitelerin faaliyetleri özetle şu şekildedir.
(1) Afet Yönetimi Çalışma Grubu (Disaster Management Working Group) (2) Global Seyrüsefer Uydu Sistemi Çalışma Grubu (GNSS Working Group) (3) Bilimsel ve Teknik Altkomite
Söz konusu toplantılara ilişkin sonuç raporları Türkiye’de konuyla ilgili kurum/kuruluşlara gönderilmekte, bu hususta ülke politikası ile konulara ilişkin eylem planlarının belirlenmesi amacıyla, Hv.K.K.lığı tarafından bilgilendirme ve değerlendirme toplantıları icra edilmektedir.