Türkiye’de Mevcut Durum

Türkiye’nin ilk üniversitesi 1833 yılında kurulan Darülfünun’dur ve bu yapı 1933 yılında İstanbul Üniversitesi olarak şu andaki mevcut yapısına kavuşmuştur. Ardından 1944 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi ve 1946 yılında Ankara Üniversitesi kurulmuştur. Bu üniversiteleri 1955’de kurulan Karadeniz Teknik Üniversitesi ve Ege Üniversitesi izlemiştir.

Yüksek Öğretim Kurumu’ndan alınan güncel bilgilere göre Türkiye’de yer alan mevcut üniversitelerin türlerine göre dağılımı Şekil 26’da verilmektedir⁶³. Buna göre toplamda 206 üniversitemiz bulunmaktadır. Bunlardan 129’u devlet üniversitesidir.

Şekil 26. Türlerine Göre Mevcut Üniversite Sayısı

YÖK’ün Temmuz 2018’de yayınladığı rapora⁶⁴ göre en fazla vakıf üniversitesi İstanbul’da (47) bulunmaktadır. Diğer vakıf üniversitelerinin 12’si Ankara’da, 4’ü İzmir’de, 3’ü Antalya’da,

61 https://cabim.ulakbim.gov.tr/wp-content/uploads/sites/4/2016/07/D%C3%BCnya-%C3%9Clkeler-ve-Gruplar-Bilimsel-Yay%C4%B1n-Say%C4%B1s%C4%B1-2010-2015.pdf Erişim tarihi: 04.04.2019

62 Etki değeri, yayın toplam atıf sayısı/yayın sayısı üzerinden hesaplanmaktadır.

63 https://istatistik.yok.gov.tr/ Erişim tarihi: 04.04.2019

Devlet;

129 Vakıf; 72

Vakıf MYO; 5

167

2’şer adet Mersin, Konya ve Gaziantep’te, 1’er adet Trabzon, Nevşehir, Kayseri ve Bursa’da bulunmaktadır. Yine YÖK Raporu’na göre, TÜBİTAK ARDEB tarafından 2017 yılında vakıf üniversitelerine sağlanan proje bütçeleri arasında birinciliği 27 milyon 790 bin lira ile Bilkent Üniversitesi, ikinciliği 16 milyon 360 bin lira ile Sabancı Üniversitesi, üçüncülüğü ise 15 milyon 790 bin lira ile Koç Üniversitesi almaktadır.

Şekil 27, üniversitelerin bölgesel dağılımını vermektedir. Buna göre, Marmara Bölgesi sosyo-ekonomik hayatının canlılığının da etkisiyle toplam 71 üniversite ile diğer bölgelerden ayrışmaktadır. Doğu Anadolu Bölgesi’nde hiç vakıf üniversitesi yer almazken toplam üniversite sayısı bakımından ise Güneydoğu Anadolu Bölgesi son sıradadır.

Şekil 27. Türkiye’de Yer Alan Üniversitelerin Bölgesel Dağılımı

Şekil 28 ülkemizde öğrenim düzeyine göre öğrenci sayılarını (2017-2018) vermektedir. Buna göre toplamda 7.560.371 adet öğrenci bulunmaktadır. Kısacası Türkiye nüfusunun %9,5’nin üniversite hayatına devam ettiğini söyleyebilir.

64 http://www.yok.gov.tr/documents/10279/43653871/vakif_yuksekogretim_2018.pdf 27 27 20

16 15 14 10

44 17

1 0

3 5 2

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

Marmara Bölgesi İç Anadolu Karadeniz Bölgesi Doğu Anadolu Bölgesi Ege Bölgesi Akdeniz Bölgesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi

Vakıf Devlet

168

Şekil 28. Öğrenim Düzeyine Göre Öğrenci Sayısı

Özellikle araştırma projelerinin yürütülmesinde ve sonuçlarının katma değerli ürüne dönüştürülmesinde üniversitelerin yüksek lisans ve doktora öğrencileri önem kazanmaktadır.

Araştırma projeleri üniversitelerde deneyimli akademisyenlerin liderliğinde yüksek lisans ve doktora öğrencileri ile yapılmaktadır. Dolayısıyla nitelikli yüksek lisans ve doktora programları araştırma odaklı üniversiteler için elzemdir. Bu açıdan bakıldığında bölgeler arası yüksek lisans ve doktora öğrenci sayıları Şekil 29’da verilmiştir⁶⁵.

Şekil 29. Yüksek Lisans ve Doktora Öğrencilerinin Bölgelere Göre Dağılımı

65 Öğrenci sayısı=Birinci öğretim + ikinci öğretim + uzaktan eğitim olarak hesaplanmıştır. Veriler ise 2017-2018 verileridir.

169

1980-2017 yılları için üniversiteye başvuran ve yerleşen aday sayıları incelendiğinde⁶⁶ genel olarak, başvuran aday sayısının yıllar içerisinde artış gösterdiği görülmektedir. Üniversiteye yerleşme oranı 1980’de %8, 1981’de %13, 1982’de %17 iken 1982 yılından 2017 yılına kadar olan zaman diliminde bu oranın ortalama %30’da kalması dikkat çekmektedir.

Öğretim elemanı sayıları da bölgelerin öğrenci sayıları ile orantılıdır. Şekil 30, 2018 yılı YÖK verilerinden derlenmiştir. Buna göre, toplamda yaklaşık 48 bin ile Marmara Bölgesi akademisyen sayısı bakımından ilk sırada yer alırken İç Anadolu 38 bini aşkın rakamla ikinci sıradadır. Ancak Şekil 30 incelendiğinde profesör ve doçent sayısında GAP Bölgesi dikkat çekmektedir. Doğu Anadolu Bölgesi dahil diğer bölgelerde profesör ve doçent sayıları her ikisinde de 1000’in üzerindeyken GAP Bölgesi’nde 673 profesör ve 485 doçent bulunmaktadır. Bu durum, deneyim sahibi akademisyenlerin bölge içerisinde az olduğunu ve tecrübeli akademisyenlerle öğrencilerin ve sanayicilerin çalışma şansının daha düşük olduğunu göstermektedir.

Şekil 30. Bölgelere Göre Toplam Akademisyen Sayıları

Türkiye’deki öğrenci ve akademisyen sayılarının yanında akademik çıktı olarak yayın performansına da bakılması önemlidir. Çünkü akademisyenlerin indeksli dergilerde yer alan

66 https://istatistik.yok.gov.tr/

0 10000 20000 30000 40000 50000 60000

Ege Marmara İç Anadolu Karadeniz Akdeniz Doğu Anadolu G.Doğu Anadolu

Ege Marmara İç Anadolu Karadeniz Akdeniz Doğu Anadolu G.Doğu Anadolu

Prof. 3154 8476 7017 1750 1989 1567 673

Doç. 1893 4748 3703 1475 1125 1009 485

Dr.Öğr.Üy. 4015 12264 7726 4972 3102 3451 1897

Öğr.Gör. 4309 10778 8401 4342 3456 2521 1586

Ar.Gör. 5496 11706 11377 5993 4111 4616 2567

Prof. Doç. Dr.Öğr.Üy. Öğr.Gör. Ar.Gör.

170

yayın sayıları ve aldıkları atıflar aynı zamanda o ülkenin akademik camiasının uluslararası akademik alanda ne derece etki yarattığı ile yakından ilişkilidir. TÜBİTAK ULAKBİM, Türkiye’deki üniversitelerin 2004-2014 yılları arasındaki bilimsel yayın performansını ilk 50 üniversiteye yer vererek açıklamıştır⁶⁷. Bu sıralamada Thomson Reuters InCites veri tabanı kullanılmıştır. Buna göre yayın sayısı bakımından tıp fakültelerine sahip İstanbul Üniversitesi, Hacettepe ve Ankara Üniversitesi sırasıyla ilk üçü paylaşmakla beraber, etki bakımından Boğaziçi üniversitesi (11,72) ilk sırada, Bilkent ikinci (10,08) ve İstanbul Teknik Üniversitesi (9,99) üçüncü sırada yer almaktadır. Yayın sayısı bakımından GAP Bölgesi’nden Gaziantep Üniversitesi 28. sırada, Harran Üniversitesi ise 43. sırada yer almaktadır. Etki bakımından ise Gaziantep Üniversitesi 13. sırada (7,78) ve Harran Üniversitesi 23. sırada (6,85) yer almaktadır. Bu durum, hem Gaziantep Üniversitesi’nin hem de Harran Üniversitesi’nin görece az yayın çıkarmasına rağmen atıf sayısı yüksek yani kaliteli bilimsel yayınlar ortaya koyduğuna işaret etmektedir.

ULAKBİM⁶⁸ verilerine göre 2010-2014 yılları arasında üniversitelerimizin en çok yayın yaptıkları bilim dallarında ise fizik ve ilgili alanlar ilk sırada gelirken, tıp-cerrahi, malzeme bilimi (multidisipliner), veterinerlik, mühendislik ve elektrik-elektronik sıralamayı takip etmektedir.

Tablo 15. 2013-2018 Bölgelere Göre Yayın Performansı

Bölgeler 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Genel

69 TÜBİTAK ULAKBİM Web of Science veri tabanından 8 ana bilim dalı bazında akademik yayın performansını takip etmektedir. TÜSSİDE resmi yazı ile bu verileri istemiş ve her bir kategoride yayın performansı gönderilmiş ve TÜSSİDE tarafından analiz edilmiştir. Buna göre ana bilim dalları; Diş, Eczacılık, Tıbbi Bilimler, Mühendislik, Sosyal Bilimler, Temel Bilimler, Veterinerlik ve Ziraat’tir. YÖK’te kayıtlı olmayan Milli Savunma Üniversitesi, Polis Akademisi (Turkish National Police Academy) ve Uluslararası Final Üniversitesi analizlerde kapsam dışı tutulmuştur.

171

TÜBİTAK, üniversitelerin girişimcilik ve yenilikçilik performansını ölçmek, girişimcilik ve yenilikçilik ekosistemine katkıda bulunmak için 2012’den itibaren her yıl endeks yayınlamaktadır. Endeks ile ülkemizin en girişimci ve yenilikçi 50 üniversitesi sıralanmaktadır.

2017 yılındaki endeks 5 boyut ve 25 göstergeden oluşmaktadır. Tablo 16, söz konusu boyutları, ağrılıklarını ve göstergelerini vermektedir. Veriler tüm üniversitelerin rektörlerinden imzalı güvence beyanı ile alınmakta ve aynı zamanda YÖK, TTGV, TÜBA, TÜRKPATENT, STB gibi pek çok kamu kurum ve kuruluşları ile veri doğrulaması yapılmaktadır.

Endeksi hazırlayan TÜBİTAK Bilim Teknoloji ve Yenilik Politikaları Daire Başkanlığı (BTYPDB) ile yapılan görüşmede 5 ana kategori bazında yapılan değerlendirmenin önümüzdeki dönemde güncelleneceği belirtilmiştir. BTYPDB’ye göre üniversite performanslarının daha çıktı ve etki odaklı bir yaklaşımla ölçülebilmesi için güncelleme ihtiyacı doğmuştur. Bu doğrultuda “Girişimcilik ve Yenilikçilik Kültürü” boyutu yıllar içerisinde önemli gelişmeler gösterdiği ve belli bir olgunluk seviyesine geldiği için endeks kapsamından çıkarılmıştır. Dolayısıyla resmi olarak TÜBİTAK tarafından açıklanmamakla birlikte güncellenen endeksin 4 boyut altında 19 göstergeden oluşacağı belirtilmiştir.

Tablo 16. TÜBİTAK Girişimcilik ve Yenilikçilik Performansı Göstergeleri

Boyutlar Ağırlık

 Ar-Ge ve yenilik destek programlarından alınan proje sayısı

 Ar-Ge ve yenilik destek programlarından alınan fon tutarı

 Ulusal ve uluslararası bilim ödülü sayısı

 Doktoralı mezun sayısı

Fikri Mülkiyet

Havuzu %15

 Patent başvuru sayısı

 Patent belge sayısı

 Faydalı model/endüstriyel tasarım belge sayısı

 Uluslararası patent başvuru sayısı

İşbirliği ve Etkileşim Havuzu

%25

 Üniversite sanayi işbirliğinde yapılan Ar-Ge ve yenilik projeleri sayısı

 Üniversite sanayi işbirliğinde yapılan Ar-Ge ve yenilik projelerinden alınan fon tutarı

 Uluslararası işbirliği ile yapılan Ar-Ge ve yenilik proje sayısı

 Uluslararası Ar-Ge ve yenilik işbirliklerinden elde edilen fon tutarı

 Dolaşımdaki öğretim elemanı/öğrenci sayısı

Girişimcilik ve Yenilikçilik Kültürü

%15

 Lisans ve lisansüstü seviyesinde girişimcilik, teknoloji yönetimi ve inovasyon yönetimi ders sayısı

 Teknoloji Transfer Ofisi, teknopark, kuluçka merkezleri ve TEKMER’lerin yönetiminde çalışan tam zaman kişi sayısı

 Teknoloji Transfer Ofisi yapılanmasının varlığı

 Üniversite dışına yönelik düzenlenen girişimcilik, teknoloji yönetimi ve inovasyon yönetimi eğitimi/sertifika programı sayısı

Ekonomik Katkı ve Ticarileşme

%25

 Akademisyenlerin teknoparklarda, kuluçka merkezlerinde, TEKMER’lerde ortak veya sahip olduğu faal firma sayısı

 Üniversite öğrencilerinin ya da son beş yıl içinde mezun olanların teknoparklarda, kuluçka merkezlerinde, TEKMER’lerde ortak veya sahip olduğu faal firma sayısı

 Akademisyenlerin teknoparklarda, kuluçka merkezlerinde, TEKMER’lerde ortak veya sahip olduğu firmalarda istihdam edilen kişi sayısı

 Lisanslanan patent/faydalı model/endüstriyel tasarım sayısı

172

Tablo 17, Tablo 16’da belirtilen göstergeler çerçevesinde yapılan analizler sonucunda 2012-2017 yılları arasında ortaya çıkan Türkiye’deki en girişimci ve yenilikçi üniversiteler sıralamasını vermektedir⁷⁰. En girişimci ve yenilikçi üniversiteler sıralamasında 6 yıl boyunca ilk iki sırada Sabancı Üniversitesi ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nin yer alması dikkat çekicidir. Boğaziçi, Bilkent; İTÜ, Özyeğin ve Koç Üniversiteleri ise ilk 10’da yer almaktadır.

Gebze Teknik Üniversitesi 2013’te 13. sırada yer alıyorken 2016’da 7. sırada ve 2017’de 3.

sırada yer almaktadır. Aynı şekilde Gaziantep Üniversitesi’nin de listedeki yükselişi de dikkat çekicidir. 2012 ve 2013 yıllarında 28. sırada yer alan üniversite, 2016 yılında atılım yaparak 2017’de 15. sıraya yükselmiştir.

Tablo 17. 2012-2017 Girişimci ve Yenilikçi Üniversiteler Sıralaması

No 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Üniversitesi Koç Üniversitesi Boğaziçi Üniversitesi

Üniversitesi TOBB ETÜ İzmir

Yüksek Tek. E.

173

Üniversitesi Uludağ Ün. Kocaeli Ün.

25 Uludağ Ün. Akdeniz Ün. Gaziantep

Üniversitesi Yeditepe Ün. Sakarya Ün. Sakarya Ün.

26 Atılım Ün. Ankara Ün. Yeditepe Ün. Atılım Ün. Dokuz Eylül

Kocatepe Ün. Fırat Ün. Gaziosmanpaşa

Ün. Dumlupınar

49 Galatasaray Ün. Osmangazi

Ün. Niğde Ün. Osmangazi Ün. Başkent Ün. Fırat Ün.

50 Abant İzzet

Baysal Ün. Şehir Ün. Ondokuz

Mayıs Ün. Atatürk Ün. Osmangazi

Ün. Marmara Ün.

174

Tablo 18 ise 2017 yılındaki en girişimci ve en yenilikçi ilk 15 üniversitenin boyutlar bazında aldığı puanları göstermektedir⁷¹. Listede GAP Bölgesi üniversitelerinden yalnızca Gaziantep Üniversitesi bulunmaktadır. İlk 10 listede 4 vakıf ve 6 devlet üniversitesi dikkat çekmektedir.

Tablo 16’da özellikle %25 ağırlığa sahip “ekonomik ve katkı ve ticarileşme” puanları ile

“bilimsel ve teknolojik araştırma yetkinliği” puanlarının düşüklüğü dikkat çekmektedir.

Ticarileşme boyutunda tam puan alan Gebze Teknik Üniversitesi, işbirliği ve etkileşim boyutunda geride kalmış, Sabancı Üniversitesi ve Ortadoğu Teknik Üniversitesi bu boyutta tam puan almışlardır. Ege Üniversitesi ise “girişimcilik ve yenilikçilik” boyutunda tam puan almıştır. Gaziantep Üniversitesi’nin “bilimsel ve teknolojik araştırma yetkinliği” puanının ise düşüklüğü dikkat çekmektedir.

Tablo 18. Girişimci ve Yenilikçi Üniversite Endeksi 2017 Sıralaması

No Üniversite Toplam

*2016 yılı YÖK verilerine göre toplam 50'nin üzerinde Profesör, Doçent ve Yardımcı Doçente sahip 157 üniversite hesaplamalara dahil edilmiştir.

71 https://www.tubitak.gov.tr/sites/default/files/1095/2017_gyue_siralama.pdf

175

2017 yılı endeks sonuçlarını açıklayan dönemin Sanayi ve Teknoloji Bakanı Faruk Özlü, konuşmasında “girişimci üniversite” kavramanın bütün üniversitelerde parola olarak benimsenmesi gerektiğini belirtmiştir⁷². Dolayısıyla devlet politikalarının da desteği ile Türkiye’deki üniversitelerin artık klasik görevlerinin yanı sıra girişimcilik ve yenilikçilik alanında yapacakları çalışmaların daha çok takip edileceği anlaşılmaktadır.

Belgede Girişimcilik ve Yenilikçilik Araştırma Projesi Özet Raporu (sayfa 180-189)