GAP Bölgesi KSS’leri Gelişim Stratejileri

Önceki bölümlerde ele alınan hususlardan hareketle, GAP Bölgesi KSS’lerinin gelişiminde uygulanmasına ihtiyaç duyulan stratejiler bu bölümde detaylandırılmaktadır. KSS’lerin faaliyetlerinin etkinleştirilebilmesi ve sundukları altyapı ve hizmetlerin niteliğinin artırılabilmesi için atılması gereken adımlara ilişkin, yapılan araştırmalar ve bölgesel çalıştaylarla da ortaya konan adımlar ve bunlara ilişkin KSS yönetimlerinin iş birliği yapması gereken kurumlar aşağıda verilmektedir.

KSS’lerin neredeyse tamamının KOBİ’lerden oluştuğu dikkate alındığında, söz konusu adımların, GAP Yenilikçilik ve Girişimcilik Araştırma Projesi kapsamında hazırlanan Bölge KOBİ’lerini Geliştirmeye Yönelik Strateji Belgesi’nde sunulan “Bölge KOBİ’lerini Geliştirmeye Yönelik Tedbir Alanları ve Eylem Planı”yla birlikte ele alınması tavsiye edilmektedir.

Mevzuat ve Uygulamaları

Yalnızca GAP Bölgesi’ndeki KSS’lerin değil ülke genelindeki KSS’lerin gelişimi açısından öncelikli olarak KSS’lerle ilgili olarak yapılan saha çalışmalarından ve ihtiyaçlardan hareketle KSS’lere ilişkin mevzuatların yeniden düzenlemesine ihtiyaç vardır. Bu doğrultuda 15 Mart 2019 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan “Yerleşim Alanı İçerisinde Kalan Sanayi Siteleri İle Sanayi İşletmelerinin Dönüşüm ve Gelişim Projelerinin Kredilendirilmesi Hakkında Yönetmelik” ve “Sanayi Sitesi Yapı Kooperatiflerinin Kredi Kullanımına İlişkin Yönetmelik”

ülkemizdeki KSS’lerin gelişimi için olumlu adımlar olarak görülmekle birlikte halen bu alanda iyileştirmeler yapılmasına ihtiyaç olduğu değerlendirilmektedir.

72

Buna paralel olarak STB öncülüğünde GAP BKİ, Ticaret ve Sanayi Odaları, ilgili bakanlıklar ve il müdürlükleri, valilik, belediyeler ve OSB’ler başta olmak üzere ilgili paydaşlarla koordinasyon içerisinde atılmasına ihtiyaç olan adımlar aşağıda detaylandırılmaktadır:

 KSS’lerin ülke ve Bölge ölçeğinde envanterlerinin çıkarılması ve faaliyet gösteren işletmelere ilişkin halen üç ayrı bakanlıkta tutulan (STB, Ticaret Bakanlığı ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı) ancak sağlıklı ve güncel olmayan verilerin toplanması, tutulması ve ihtiyaca bağlı olarak kullanılması için merkezi bir veri tabanını oluşturulacaktır.

 KSS’lerin yönetişiminden tek bir kurumun sorumlu olacağı yeni bir yapıya geçilmesi, hâlihazırda birden fazla bakanlığın müdahale alanında bulunan ve yapım konusunda da farklı kurumların (belediyeler, TOKİ, vb.) devreye girebildiği karmaşık yönetişim yapısından uzaklaşılarak sadece tek bir bakanlığın (STB) planlama, destek, izleme, kontrol ve denetiminde yapılanmaları ve faaliyet göstermeleri sağlanacaktır.

 KSS’lerin kuruluş ve yönetişiminin etkinleştirilebilmesi amacıyla kooperatif ana sözleşmelerinin gözden geçirilmesi ve günümüze uygun şekilde revize edilerek daha esnek, uygulanabilir hale getirilmesi, yeni yasa veya yönetmeliklerle ilgili olarak paydaşlarla bilgi alışverişinin yapılacağı toplantılar organize edilecek ve paydaşlar bir platformda buluşturulacaktır.

 KSS yönetimlerinin yetki ve sorumlulukları hazırlanacak yeni bir mevzuat ile belirlenecektir.

 KSS mevzuatında yer seçimi kriterlerinin belirlenmesine ilişkin düzenleme yapılacaktır.

Konuya ilişkin iyi uygulama örneklerinden ve KSS’ler konusunda karşılaşılan sorunlardan hareketle yapılacak düzenlemede yer verilmesi önerilen kriterler aşağıda sıralanmıştır;

o Mevkii,

o Şehir merkezine uzaklığı ve hangi yönde kaldığı (şehir merkeziyle bağlantısı kolay olmalıdır),

o Çevresinde bulunan diğer yerleşim merkezlerinin neler olduğu, uzaklıkları ve hangi yönde kaldığı,

o Büyüklüğü,

o Karayolu, havaalanı, liman ve demiryolu bağlantısı, uzaklığı,

73

o Üniversite ve araştırma merkezlerine uzaklığı³¹, o Mülkiyet durumu,

o Kadastro durumu,

o Belediye ya da mücavir alan sınırları içinde olup olmadığı, o Varsa çevre düzeni planına göre durumu,

o Mevcut arazi kullanım durumu,

o Çevresindeki alanların mevcut ve planlama durumu, o Eğimi ve yönü,

o Bulunduğu deprem kuşağı,

o Su ihtiyacının nereden sağlanabileceği, o Enerji ihtiyacının nereden sağlanabileceği, o Atık su ve yağmur suyu deşarj ortamı, o Hâkim rüzgâr yönü,

o Gelişme ve genişleme olanağının bulunup bulunmadığı,

o Çevresinde konut ve yan sanayi yerleşimine imkân olup olmadığı,

o Varsa özel çevre koruma bölgeleri, sit alanları, milli parklar, sulak alanlar doğal anıtlar gibi koruma alanları ile uluslararası sözleşmeler gereği korunması gereken alanlara göre konumu,

o Drenaj durumu,

o Taşkına maruz kalma durumu,

o Önceden belirlenmiş bir jeolojik probleminin olup olmadığı,

o Varsa yeraltı ve yüzeysel içme ve kullanma suyu kaynaklarına göre konumu, o Varsa katı atık depolama alanlarına göre konumu,

o Mevcut ya da planlanan havaalanları ile varsa askeri alanlara, askeri güvenlik yasak bölgelerine, havaalanına göre konumu,

o Su ürünleri üreme ve istihsal sahalarına olan konumu, o Doğal kaynak potansiyeli.

31 Geçmiş dönemlerde yer seçimi yapılırken yalnızca ekonomik ve teknik kriterler göz önünde bulundurulurken, günümüzde birçok çevresel ve sosyal kriterlerin de yer seçimi yapılırken değerlendirilmesi gerekmektedir. Özellikle son yıllarda bilgi toplumunun bir sonucu olarak insan faktörü çok daha fazla önem kazanmış, sanayi alanlarının üniversite ve bilim kurumlarına yakınlığı da önemli bir kriter olmuştur.

74 Firmalara Sunulan Hizmetler

GAP Bölgesi’nde faaliyet gösteren KSS yönetimlerinin başta güvenlik ve kesintisiz elektrik hizmeti olmak üzere firmalara sundukları hizmetlerin çeşitlendirilmesi ve sürdürülebilir bir yapıya kavuşturulması gerekmektedir. Bu çerçevede KSS yönetimleri tarafından GAP BKİ, kalkınma ajansları, valilik, belediyeler, emniyet, itfaiye teşkilatı ve diğer altyapıdan sorumlu kurumlarla koordinasyon ve işbirliği içerisinde tesis etmesi gereken öncelikli hizmetlere aşağıda yer verilmektedir. Ancak tüm bu hizmetlerin sunulabilmesi için ön koşul KSS yönetimlerinin belediye ve yerel yönetimler ile iletişim ve işbirliğinin artırılması ve yerel yönetimlerin de KSS ihtiyaçlarına karşı daha duyarlı bir yaklaşım sergilemesidir. KSS yönetimleri ile yerel yönetimler ağı güçlendikçe firmalar tarafından ihtiyaç duyulan hizmetlerin en yüksek kalitede sunumu mümkün olabilecektir.

 Bölge KSS’lerinde su ve elektrik temininde yaşanan sorunların giderilmesi ve özellikle maddi zararlara da yol açan elektrik kesintilerinin ortadan kaldırılması için gerekli adımlar atılacaktır.

 Güvenlik hizmetlerinin eksiksiz ve kesintisiz verilmesi için gerekli tedbirler alınacak ve KSS’lere giriş çıkışların kontrollü olması sağlanacaktır.

 KSS yönetimleri tarafından iş sağlığı ve güvenliği konusunda firmalara toplu hizmet sağlanacak ve bunun gibi ortak hizmet alanlarına olan ihtiyaç belirlenerek firmaların tamamının yararlanacağı şekilde hizmet sunumu gerçekleştirilecektir.

 KSS sınırlar içinde nitelikli sosyal ve spor alanlarının kurulması çalışanlar arasında sosyal bağların oluşmasına, iletişim ve iş birliğinin artmasına imkân sağlayacağından Bölge KSS’lerinde hem sosyal donatı alanları hem de ortak hizmet altyapıları (ortak üretim atölyeleri, banka, kreş, cami, vb.) oluşturulacaktır.

Arazi Tahsis, Yer Seçimi ve Altyapı

Bir bölgede kurulacak sanayi alanlarının başarılı olması ve bölgeye fayda sağlaması için doğru bir yer seçimi kritik öneme sahiptir. Bu bağlamda GAP Bölgesi’nde bundan sonra kurulacak KSS’lerin arazi tahsis kriterlerinde ve yer seçimine ilişkin süreçlerinde detaylı analizlerin yapılması ve altyapılarının da en baştan uygun biçimde kurgulanması, kurulacak KSS’lerin Bölgenin ekonomik ve toplumsal kalkınması, katma değer yaratılması, ihracatın ve istihdamın artırılması noktalarında daha fazla katkı sunmasını da beraberinde getirecektir.

75

Mevcut KSS’lerin en başta gelen sorunlarından olan altyapıya ilişkin olarak da mutlaka ki iyileştirmelerin yapılması elzem görünmektedir. Bu bağlamda STB ve GAP BKİ liderliğinde ve Bölge’deki başta kalkınma ajansları ve KSS yönetimleri olmak üzere il ve ilçelerdeki ilgili bakanlıkların taşra teşkilatları, valilik, kaymakamlık ve belediyelerle koordinasyon içerisinde hayat geçirilecek eylemler şunlardır:

 Sanayi alanlarının tahsisinde objektif kriterler doğrultusunda ve önceliklendirme yapılarak karar alınmasını sağlayacak bir sistem hayata geçirilecektir.

 Bu kriterler belirlenirken Bölge’ye sağlanacak katma değere ve yaratılacak istihdama öncelik verilecek, tahsis işlemleri için KSS yönetimlerinin yanı sıra kilit bölgesel paydaşların da yer alacağı bir yatırım değerlendirme kurulu oluşturulacaktır.

 KSS’lerin kuruluş aşamasında kapsamlı fizibiliteler yapılacak ve kuruluş çalışmaları bu fizibilitelerin sonuçlarına göre başlatılacaktır.

 Yeni KSS yapımı ve mevcut KSS’lerin genişleme ihtiyaçları talep araştırmaları ve bölgesel gelişim planları doğrultusunda belirlenecektir.

 Belediyelerin şehir imar planlarında KSS alanlarının seçimi için ilgili bakanlıkların ildeki temsilcikleri, TSO, esnaf odaları, şehir planlamacıları odalarından çalıştay ile görüş alınacak ve çıkan sonuca göre hareket edilecektir.

 Bölge’deki yeni KSS ihtiyacına ilişkin olarak GAP BKİ ve kalkınma ajansları koordinasyonunda il ve ilçelerdeki ilgili bakanlıkların taşra teşkilatı ve diğer paydaşların katılımı ile il ve ilçe düzeyinde kapsamlı saha ve ihtiyaç analizleri yapılacaktır.

 Kurulacak KSS’lere ilişkin yer seçimi yapılırken imar esaslı jeolojik ve jeoteknik rapor alınacaktır.

 Kurulması planlanan KSS’lerin yer seçimi yapılırken ve bu konuda gerekli adımlar atılırken, ulaşım ve lojistik açısından en uygun ve genişlemeye en müsait alanlar göz önünde bulundurulacak; tarım arazisi gibi alanlar KSS’lere tahsis edilmeyecek; her türlü etüt ve fizibilitenin yapılmasının ardından kurulum faaliyetleri gerçekleştirilecektir.

 Yeni kurulacak KSS’lerde işlikler gelecekte ortaya çıkabilecek teknolojik ihtiyaçlar ve makineler göz önüne alınarak inşa edilecek ve işlikler esnek alanlar olarak tasarlanacaktır.

 KSS’lerdeki arsa/bina/depo tahsis, satış ve kiralama işlemlerine ilişkin kurallar ve kriterler objektif ve şeffaf bir biçimde belirlenip uygulanacaktır.

76

 KSS’lerde firmalara ait yerleşim planları sektörel olarak oluşturulacak ve aynı değer zincirindeki işletmelerin kümelenmesine, dolayısıyla ihtisaslaşmasına imkân sağlanacaktır. Böylece farklı sektörlerde faaliyet gösteren sanayi işletmelerinin daha sağlıklı bir ortamda çalışmalarının da önü açılacaktır.

 Mevcut KSS’lerde gereken çevre düzenlemeleri yapılacak ve KSS firmalarının düzenli ve temiz bir ortamda çalışmalarının önü açılacaktır.

 Mevcut KSS’lerdeki otopark alanları ve yollar yeniden gözden geçirilecek ve gerekli onarım ve genişletme çalışmaları yürütülecektir.

Rekabetçilik ve Yenilikçilik

Dünyadaki başarılı sanayi yapılanmalarında görüldüğü üzere, sanayi alanlarının bölgesel kalkınmaya gerekli katkıyı sağlayabilmeleri ve ev sahipliği yaptıkları sanayi işletmelerinin rekabet gücünü ve yenilikçiliğini artırabilmeleri için nitelikli hizmetler tasarlayıp uygulayabilmeleri ve işgücü açısından tercih edilebilir hale gelmeleri gerekmektedir. Ancak Bölge’nin mevcut durumu göz önünde bulundurulduğunda ilk etapta rekabetçilik ve yenilikçilik kavramlarına yönelik olarak farkındalık yaratma ve kapasite oluşturma faaliyetlerine öncelik verilmesi önerilmektedir. Bu kapsamda STB ve GAP BKİ’nin öncülüğünde, KSS yönetimleri tarafından Bölge’deki il müdürlükleri, KOSGEB, İŞKUR, kalkınma ajansları, TÜBİTAK, üniversiteler, meslek liseleri, özel sektör temsilcisi kurumlarla koordinasyon içerisinde hayata geçirilmesi önerilen eylemler şu şekildedir:

 Bölge KSS’lerindeki imkânlar, insan kaynağını çekmek ve firmalarda tutmak için gereken seviyeye çekilecektir. Ancak bu çerçevede gereken insan kaynağını Bölge’ye ve KSS’nin bulunduğu şehre çekecek ve orada kalmalarını sağlayacak ortam ve imkânların oluşturulması elzemdir.

 Günümüzde rekabetçilik ve yenilikçilik konusunda kilit kavramlar olan Ar-Ge ve inovasyon konusunda KSS firmalarına yönelik bilinçlendirme ve kapasite oluşturma çalışmaları yapılacak; sonrasında da firmalara Ar-Ge ve inovasyonu özendirecek ve bu alanlarda yatırımları artıracak hizmetler tasarlanarak uygulamaya geçirilecektir.

 Bölge’deki KSS firmalarından Ar-Ge ve inovasyon faaliyetlerinde bulunmaya yatkın ve istekli olan firmaların hem kendi aralarında hem de üniversitelerle iş birliklerinin başlatılması ve güçlendirilmesi için çalışmalar yürütülecektir.

77

 Bölge’deki KSS firmalarının finansal desteklerden ve diğer teşviklerden yararlanmaları için KSS yönetimlerinin kamu kurum ve kuruluşlarıyla yakın temas halinde çalışmaları teşvik edilecektir.

 KSS yönetimleri, KSS firmalarına nitelikli personel bulma ve istihdam etme konusunda ilgili kurumlarla (İŞKUR, üniversiteler, vb.) iş birliği halinde çalışmalar yürütecektir.

 KSS’lerde çalışma koşulları iyileştirilip denetim altına alındıktan sonra KSS'lerin hazırlayacağı fiziki imkânlarda, Bölge’deki meslek liselerinin bazı teorik eğitimlerin KSS'lerde verilmesi ile öğrencilerin sanayi ortamını yakından görmesi sağlanacaktır.

 Bölge’de faaliyet gösteren KSS firmalarının fuar katılımlarının oldukça sınırlıdır.

Firmalarının yurt içinde ve bilhassa sınıra yakın illerde komşu ülkelerde yeni pazarlara açılmaları ve mevcut pazarlarını çeşitlendirebilmeleri için tanıtım, pazarlama ve satışa yönelik destek hizmetleri sistematik ve kademeli bir biçimde sunulacaktır.

 KSS firmalarının yetkinlik setleri ve ürün/hizmet envanterleri çıkarılacak ve potansiyel vaat eden KSS firmalarına yönelik olarak hedef pazarların ve potansiyel müşterilerin belirlenmesiyle fuarlara katılım, ticari gezilerin organizasyonu gibi etkinliklerin ve internet, medya ve diğer kanallarla tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin yürütülmesi konusunda adımlar atılacaktır.

 KSS yönetimlerinin düzenli ve sistemli bir biçimde tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri yürütmelerine olanak sağlayacak destek mekanizmaları oluşturulacaktır.

Yönetişim

GAP Bölgesi KSS’lerinin, dünyadaki ve Türkiye’deki iyi uygulamalara paralel olarak ve Bölge’nin ihtiyacına cevap verecek şekilde yukarıda belirtilen görev ve hizmetleri yerine getirebilmeleri için güçlü bir yönetim yapısına ve ekibine sahip olmaları gerekmektedir. Bu kapsamda GAP BKİ ve STB öncülüğünde, kalkınma ajansları ve KOSGEB başta olmak üzere ilgili paydaşlarla iş birliği halinde KSS yönetimleri tarafından hayata geçirilmesi gereken eylemlere aşağıda, KSS’lere yönelik olarak hazırlanan yönetişim modeli önerisine ise detaylı olarak raporun bir sonraki bölümünde yer verilmektedir.

 KSS yönetimlerinin görev, yetki ve sorumlulukları açık ve net biçimde belirlenerek dokümante edilecek ve firmalarla paylaşılacaktır.

78

 KSS yönetimlerinin kurumsallaşmasına yönelik eğitim ve danışmanlık faaliyetleri organize edilecektir. Böylelikle KSS yönetimlerinin hizmet kalitesinin ve veriminin artırılması hedeflenecektir.

 KSS yönetimleri firmalarla sürekli temas halinde olacak; sorun, ihtiyaç ve beklentileri düzenli olarak tespit edecek ve önlemler geliştireceklerdir.

 KSS yönetimleri ulusal ve bölgesel karar vericiler ve paydaşlarla düzenli olarak iletişim ve etkileşim içerisinde olacaklar ve firmaları finansal desteklerden ve teşviklerden düzenli olarak haberdar edeceklerdir.

 KSS yönetimlerinin, firmaların ihtiyaç duyduğu altyapı, hizmet ve imkânları oluşturup sunabilmeleri için gerekli nitelikte ve sayıda personel çalıştırmaları desteklenecektir.

 Bu amaçla ihtiyaç duyulan finansal kaynak başlangıç aşamasında ulusal ve bölgesel kaynaklardan temin edilecektir. Takip eden dönemde ise KSS’lerin misyonlarına uygun gelir getirici faaliyetlerle finansal sürdürülebilirliklerinin sağlanması hedeflenecektir.

 KSS yönetimlerinin koordinasyonunda ulusal ve bölgesel düzeydeki kamu kurumlarından yetkililerin firmaları ziyaret ederek sorun ve ihtiyaçları konusunda görüş alışverişinde bulunmalarının sağlanması için gereken adımlar atılacaktır.