Diyarbakır İŞGEM İyileştirme Önerileri

KOSGEB tarafından Diyarbakır’da kurulan II. İŞGEM hususunda bugüne kadar sadece fiziki mekânın sağlanması boyutuyla ilgilenilmiştir. İŞGEM’in kurulduğu alan eski hazine arazisi olup İŞGEM, KOSGEB idari binasının hemen yan tarafına inşa edilmiştir. Organizasyonel olarak nasıl bir yapı kurulacağı, hangi kurum/kuruluş/STK’ların İŞGEM yönetiminde olacağı ile ilgili bir takım girişimler yapılmış ancak somut adımlar atılamamıştır.

Diyarbakır’da inşaatı tamamlanan ancak faaliyete geçemeyen bu İŞGEM’in yaşadığı başlıca sıkıntılara bakıldığında bölgedeki STK’lar, Oda ve Borsalar başta olmak üzere sahiplenmenin sağlanamaması, kuruluş aşamasında yeterince planlama yapılmamış olması, merkeze uzak yer seçimi, kurulması hedeflenen yapının sürdürülebilirlik için devlet destekleri başta olmak üzere dışarıdan gelecek finansmana bağımlı olması, tanıtım eksikliği, bölgedeki üniversite başta olmak üzere girişimcilik ve yenilikçilik bilgi kaynaklarıyla iletişim ve iş birliği içinde olunmaması gibi ülke genelindeki İŞGEM’lerde de sıklıkla rastlanan sorunlar olduğu dikkati çekmektedir.

Fotoğraf 5. Diyarbakır II. İŞGEM Girişi

Ancak hali hazırda kamu kaynakları kullanılarak kurulmuş bir İŞGEM’in, Diyarbakır gibi yalnızca bölgenin değil Anadolu coğrafyasının en eski şehirlerinden birisi olan, geçmişte hem ticaret hem de kültür merkezi olarak geniş bir etki coğrafyası olmuş, birbirinden farklı pek çok

110

uygarlığa ev sahipliği yapmış bir şehirde atıl durumda kalmış olmasının hem şehirdeki hem de bölgedeki girişimciler için büyük bir kayıp olduğu değerlendirilmektedir. Bunun yanı sıra şehrin, Siirt, Muş, Mardin, Şanlıurfa, Adıyaman, Malatya, Elazığ ve Bingöl gibi birçok ile komşu olması, tarihten gelen ticaret yollarının kesişim noktası olma özelliği ve kültürel birikimi nedeniyle de bölge dışından yerli ve yabancı girişimcileri çekebileceği düşünülmektedir. Bu bağlamda yerel aktörlerin ve dinamiklerin harekete geçirilmesi ve atıl durumda bulunan İŞGEM’in el birliği ile ve uygun bir yönetim modeli ile ayağa kaldırılması önem taşımaktadır.

Ancak burada vurgulanması gereken husus, yer seçimi yapılıp kaba inşaatı tamamlanmış Diyarbakır II. İŞGEM binasına dair başta KOSGEB yetkilileri olmak üzere Diyarbakır’daki ilgili karar vericiler tarafından ilgili alanda İŞGEM faaliyetlerinin başlatılması kararına istinaden önerilerin uygulanabileceğidir.

Bölgede yapılan çalıştayda ve görüşmelerde İŞGEM binasına ilişkin belirsizliklerin 2019 yılı Şubat ayı itibariyle halen devam ettiği ve ilerleyen dönemde binanın kamu tarafından kuluçka faaliyetleri dışında farklı amaçlarla değerlendirilmesinin ihtimaller dahilinde olduğu belirtilmiştir.

İŞGEM kurulması kısıtlı kaynaklarla çok iş yapılmaya çalışılan bir bağlam içerisinde önemli ve uzun dönemli bir yatırımdır. Bu doğrultuda da bir İŞGEM girişiminin uzun vadede başarılı olabilmesi, yatırımcılarına ve bölgeye fayda sağlayabilmesi için iyi bir planlama yapılarak işe başlanması gerekir. Planlama aşamasında, pazar ihtiyaçları ve gelişim fırsatları iyi analiz edilmeli, güçlü bir paydaş desteği olup olmadığı sorusu yanıtlanmalı ve ihtiyaçlar ile kaynaklar arasındaki bağlantı kurularak belli önceliklendirmeler yapılmalıdır. Ancak Diyarbakır II. İŞGEM için anlatılan çerçevede bir planlamadan bahsetmek İŞGEM’in geldiği nokta düşünüldüğünde pek mümkün değildir. Bu bağlamda iyileştirme önerilerinden evvel ilgililerin İŞGEM yapısına yönelik olarak “tamam” ya da “devam” kararı önem taşımaktadır. Bu karar verilirken aşağıda 4 başlık altında yer verilen sorular öncelikli olarak sorulabilir (Şekil.18):

Bu çerçevede mevcut durumda atıl vaziyette olan ancak ildeki girişimcilik ekosistemi üzerinde olumlu etki yaratabilecek Diyarbakır II. İŞGEM’in aradan yıllar geçmesine rağmen Diyarbakır gibi ekonomik aktivitenin ve istihdam seviyesinin düşük olduğu bir şehirde neden halen faaliyete geçmediği ya da geçirilemediği de özellikle sorulması gereken bir soru olarak dikkat çekmektedir.

111

Şekil 18. Diyarbakır İŞGEM Karar Kriterleri

Bölümün geri kalanında Diyarbakır II. İŞGEM’e dair “devam” kararı alınması durumunda İŞGEM’in sağlıklı bir şekilde işletmeye alınabilmesi ve bölgedeki girişimcilere ön kuluçka ve kuluçka hizmetlerini sunabilmesi için atılması gereken adımlara yönelik önerilere yer verilmektedir.

3.2.1. İŞGEM Çalışma Grubu Oluşturulması

Mevcut durum analiz raporunda da bahsedildiği üzere İŞGEM’lerin kurulmasına hem özel sektör hem kamu ya da her ikisi birden ortaklaşa öncülük edebilmektedir. İŞGEM’e sahip çıkması gereken yerel ve bölgesel paydaşların gerek özel sektör, gerek kamu gerekse de STK’lar olsun bu sorunun cevabını birlikte aramaları ve eğer İŞGEM ayağa kaldırılacak ise tüm ilgililerin ellerini taşın altına koyma konusunda en baştan mutabık kalmaları gerektiği değerlendirilmektedir. Bu bağlamda İŞGEM’in ayağa kaldırılması noktasında ilk yapılması gereken İŞGEM’e yönelik olarak bölgesel paydaşların katılımıyla bir çalışma grubu

İŞGEM'e yönelik talep ve ildeki girişimci potansiyeli

•İŞGEM'e şu anda ve gelecekte talep olacak mı?

•İŞGEM'in devam etmesi için ilde kritik bir kütlenin varlığından söz edilebilir mi?

•İŞGEM'in kapasitesi ne kadar olmalı?

•İŞGEM ilk etapta kaç firmaya ihtiyaç duyacak?

•İŞGEM pazarın temel gereksinimlerine cevap verebilecek mi?

Finansal yapı

•İŞGEM'in faaliyete geçmesi için gereken kaynak nedir ve nasıl temin edilebilir?

•İŞGEM için sürdürülebilir bir iş modeli oluşturulabilir mi?

•Paydaşlar İŞGEM'e finansal olarak taahhütlerini yerine getirme konusunda gerekli hassasiyeti gösterebilir mi?

Yerel sahiplenme

•İŞGEM, bölgesel kalkınma önceliklerine ve yerel girişimcilik ekosistemine uygun mu?

•İŞGEM bir proje olarak bölgesel paydaşlarca ne derece sahipleniliyor?

•Paydaşlar İŞGEM'i politik ve mali olarak desteklemeye istekli mi?

Yönetim ekibi

•İŞGEM için kim ya da hangi kurumlar elini taşın altına koyacak?

•Ekibin başarılı bir İŞGEM'in yönetimine ilişkin bilgisi ve tecrübesi var mı?

112

oluşturulmasıdır. Valilik, Belediye, Kalkınma Ajansı, Üniversite, Ticaret ve Sanayi Odası, finans kuruluşlarının temsilcileri ve iş insanları başta olmak üzere ilgili tüm paydaşların katılım sağlayacağı bu grubun bir nevi yönlendirme komitesi görevini üstlenmesi, bölgedeki girişimcilerin önündeki fırsat ve engelleri göz önünde bulundurarak İŞGEM’in amaçlarını ve önceliklerini belirlemesi, İŞGEM için bir zaman ve faaliyet planı oluşturması ve İŞGEM’in sürdürülebilirliği için kaynak planlamasını yapması beklenmektedir.

Kente ilişkin söz sahibi olan paydaşları bir araya getirmedeki amacın İŞGEM’i etkin ve verimli bir işleyişe kavuşturmak olduğu unutulmamalıdır. Bir İŞGEM’in sürdürülebilirliği için kısa ve uzun vadelerde gereken kaynak tahsislerinin (beşeri, finansal,vb.) düzenli olarak sağlanabilmesi elzemdir. Bunun için de çalışma grubunun, uyum ve işbirliği içerisinde şehirdeki entelektüel, teknolojik ve finansal potansiyeli harekete geçirecek ve gerektiğinde kişisel ya da kurumsal hırslarını arka planda bırakabilen isimlerden oluşturulması gerekmektedir. Bu çalışma grubu üyelerinin İŞGEM faal hale geldikten sonra İŞGEM Yönetim Kurulu’nda ve Danışma Kurulu’nda yer almaları da önerilmektedir.

3.2.2. İŞGEM Çalışma Grubuna Yönelik Kapasite Geliştirme Faaliyetleri

İŞGEM’e ve gelecekte gidilmesi istenen yöne ilişkin bilgiye dayalı kararların alınabilmesi için çalışma grubunda yer alacak paydaşların İŞGEM’lere ya da daha geniş bir çerçevede kuluçka yapılarına dair temel kavramları ve eğilimleri bilmeleri gerekmektedir.

Çalışma grubunun bilgi birikimlerini arttırmaları için önerilen faaliyetlerden biri yerel düzeyde farkındalığı arttırmaya yönelik olarak çalışma grubu paydaşlarıyla gerçekleştirilecek atölye çalışmalarıdır. Ülkenin farklı yerlerinden kuluçka merkezi ya da İŞGEM tecrübesi bulunan uzman ya da akademisyenlerin yürüteceği bu çalıştaylarla hem paydaşların bilgi seviyesinin arttırılması hem de paydaşlar arasındaki ilişkilerin güçlendirilmesi hedeflenmelidir.

Çalıştaylarda çalışma grubuna kuluçkalara dair dünyada yükselen eğilimler, iyi uygulama örnekleri ve ağ oluşturma yöntemleri ile ilgili bilgiler de verilmelidir.

Çalışma grubunda farkındalığı arttırmak adına yapılabilecek diğer bir faaliyet de yakın çevrede yer alan Van İŞGEM, Tarsus İŞGEM, Malatya İŞGEM ya da Elazığ İŞGEM gibi örneklerin yerinde ziyaret edilmesidir. Bu ziyaretlerle benzer ve farklı bağlamlardaki İŞGEM paydaşlarıyla bilgi paylaşımı yapılarak diğer İŞGEM tecrübelerinde yaşanan aksaklıklardan ve yapılan hatalardan çıkarılan derslerin birinci ağızdan öğrenilmesi amaçlanmalıdır.

113

3.2.3. İŞGEM’e Yönelik Planların Hazırlanması

Kuruluş aşamasında fizibilite ve ihtiyaç analizi yapılmadan inşaatı tamamlanan Diyarbakır İŞGEM için yapılması gereken öncelikli işler arasında geleceğe yönelik planlamaların yapılması ve stratejilerin oluşturulması gelmektedir. Bu çerçevede İŞGEM’in yol haritası niteliğinde misyonunu, vizyonunu ve temel stratejik amaçlarını içeren bir stratejik planın oluşturulması ve sonrasında da çizilen hedefler doğrultusunda İŞGEM için ayakları yere basan bir iş planının hazırlanması gerekmektedir. Hazırlanacak iş planında stratejik amaçlara nasıl ulaşılacağına dair başta maliyet yapısı ve gelir kaynakları gibi mali konular olmak üzere temel ortakların kimler olacağı, hangi işbirliklerinin kurulacağı, İŞGEM’in temel faaliyet ve kaynaklarının neler olacağı, hangi sektördeki girişimlere odaklanacağı, müşteri ilişkileri ve değer önerileri gibi hususlara yer verilmesi önerilmektedir. İŞGEM’in iş modeli hazırlanırken dikkat edilmesi gereken konuların başında iş modelinin bölgenin kendine özgü karakterine, İŞGEM’in bulunduğu çevrenin yapısına ve bölgesel kalkınma hedeflerine uygun olmasıdır.

İŞGEM’ler kar odaklı olsun ya da olmasınlar bir işletme gibi yönetilmesi gereken kuruluşlardır.

Bu bağlamda da uzun dönemde varlıklarını devam ettirebilmeleri belirli bir düzeyde gelir elde etmelerine bağlıdır. Sürdürülebilirliği yakalamış kar odaklı olmayan kuluçkalar örneklerinde dahi yönetimlerin faaliyetlerinden kar elde ettikleri ancak bu karı yatırımcılara dağıtmak yerine kuluçkaya yeniden yatırım yaparak değerlendirdikleri görülmektedir. Diyarbakır İŞGEM’in bu çerçevede nereye konumlanacağı kuluçkanın amaçları (ekonomik kalkınma amaçlı, kar amaçlı, kar amacı gütmeyen, vb.) doğrultusunda yine planlama sürecinde karar verilmesi gereken bir husustur. Ancak misyonu, katma değer yaratacak girişimciliğin geliştirilmesi ve bünyesinde girişimlerin sağlıklı büyümesini sağlayarak Diyarbakır ekonomisine katkı sağlamak olan asgari düzeyde kar amacı taşıyan bir İŞGEM yapısının mevcut durumda en uygunu olduğu değerlendirilmektedir.

Stratejik plan ile birlikte iş planı İŞGEM’in faaliyetlerini stratejik ve operasyonel seviyelerde yönlendirecek iki ana doküman olacağından bu raporların hazırlanması aşamasında İŞGEM Çalışma Grubu ile birlikte temel paydaşların da görüşlerinin alınması önem taşımaktadır.

İŞGEM faaliyete geçtikten sonra ise planların İŞGEM Yönetimi tarafından sahiplenilip uygulanması elzemdir.

114

3.2.4. Mevcut İŞGEM’in Fiziki Koşullarının ve Altyapısının İyileştirilmesi

İŞGEM’lerin sürdürülebilirlikleri için coğrafi lokasyonları ve fiziki şartlarının girişimcilerin faaliyetleri için uygun olması önemli hususlar arasında yer almaktadır. İdeal şartlar altında lokasyon seçimi ve kuluçka merkezinin büyüklüğü için kanıta dayalı uygulamalarla belirli bir alandaki girişimcilere uygulanacak anketler neticesinde bir fizibilite çalışmasının parçası olarak yapılmalıdır. Ancak dünyadaki uygulamalara da bakıldığında kuluçkaların yer seçiminin sıklıkla girişimcilerin ihtiyaçlarından ziyade mevcuttaki bina varlığı göz önünde bulundurularak yapıldığı görülmektedir. Diyarbakır II. İŞGEM örneğinde de kuluçkanın yer seçimi KOSGEB’e yakınlığı ve uygun arazinin varlığı nedeniyle yapılmıştır.

İŞGEM’in çevresindeki alanlar da yer seçiminde önem teşkil eden hususlar arasındadır.

İŞGEM’in yakınında üniversite, sanayi bölgesi, devlet kurumları ve bankaların bulunması İŞGEM’den faydalanan girişimcilerin faaliyetlerini kolaylaştırıcı bir etken olarak değerlendirilmektedir. Bunların yanı sıra elektrik, su, doğalgaz, internet, ücretsiz park alanı ve ulaşım gibi hizmetlerin de İŞGEM’in bulunduğu bölgeye kesintisiz olarak sağlanması önemlidir.

Fotoğraf 6. Diyarbakır II. İŞGEM Çevresi Uydu Görüntüsü

Diyarbakır II. İŞGEM’in bulunduğu lokasyon ve çevresi incelendiğinde İŞGEM’in Şanlıurfa-Diyarbakır yolu üzerinde ana yolun hemen kenarında, Dicle Teknokent’e 33 km, Şanlıurfa-Diyarbakır OSB Müdürlüğü’ne ve Dicle Üniversitesi’ne 30 km mesafede, KOSGEB, Diyarbakır Tarıma Dayalı Besi OSB ve Mega Sanayi Sitesi’nin ise hemen yakınında inşa edildiği görülmektedir.

İŞGEM

KOSGEB