Aile Yapısı

Tarihsel süreç içinde değişen toplumsal dinamikler (ekonomik, sosyal, kültürel vb.) ile birlikte aile yapısında da kaçınılmaz olarak değişimler ve gelişimler meydana gelmiştir. Bu değişim ve gelişim süreci içinde aile hem etkileyen hem de etkilenen sürekli ve dinamik bir yapıya sahiptir. Bu nedenle aile yapısının iyi analiz edilmesi ve buna yönelik uygun toplumsal politikaların oluşturulması gerekmektedir. En küçük toplumsal birlik olarak nitelendirilen ailenin, yaşam biçimleri ve değer yargıları bakımından ele alınması önemlidir. Bu bağlamda

“Bölge KOBİ’leri Mevcut Durum Analizi Raporu”nda etraflıca değerlendirilen göstergeler:

hanehalkı büyüklüğü ve tipolojisi, evlenme ve boşanma istatistikleri, doğum istatistikleri ve ölüm istatistikleridir.

Buna göre;

 Son on yıla ait hanehalkı sayıları değerlendirildiğinde GAP Bölgesi’nin Türkiye’ye göre daha kalabalık hanelere sahip olduğu görülmüştür. 2017 yılına ait Türkiye’deki hanehalkı sayısı ortalaması 3,4 iken Şırnak’ta bu ortalama 6,4’tür. Tüm GAP illeri her yıl Türkiye ortalamasının üstünde hanehalkı sayısına sahiptir.

 GAP Bölgesi’nin hanehalkı tipolojisine bakıldığında daha çok çekirdek ailelerin olduğu daha sonra ise geniş aile, tek kişilik aile ve çekirdek aile bulunmayan hanehalkı şeklinde bir yapıya sahip olduğu görülmüştür. Çekirdek aile kendi içinde değerlendirildiğinde en çok eşler ve çocuklardan oluşan çekirdek aile tipi, en az ise baba ve çocuklardan oluşan çekirdek aile tipi söz konusudur.

 GAP Bölgesi’nin aile ilişkileri üzerine değerlendirme yapabilmek amacıyla “öğünlerde bir araya gelme sıklığı” ve “çocuklara verilen cezalar” üzerine değerlendirmeler yapılmıştır. Buna göre, hafta sonu kahvaltısı dışındaki tüm öğünlerde GAP Bölgesi’ndeki hanehalkının Türkiye geneline göre daha sık bir araya geldiği görülmüştür. Çocuklara verilen cezalar konusunda ise cezaların GAP Bölgesi’nde daha çok fiziksel (tokat atma, dövme, odaya kapatma), Türkiye genelinde ise sevilen bir şeyden (internet, TV, cep telefonu gibi) mahrum bırakma şeklinde olduğu görülmektedir. Bu bağlamda Bölge’deki aile ilişkilerinin güçlü fakat ebeveynlerin çocuk yetiştirme konusunda eğitimsiz olduğu söylenebilir.

GAP Girişimcilik ve Yenilikçilik Araştırma Projesi Yönetici Özeti

17

 Hanehalkı sayısı fazla olan GAP Bölgesi’nin kaba evlenme hızı da Türkiye ortalamasına göre daha yüksektir. Fakat Bölge’nin evlenme hızında yıllar itibariyle genel bir düşüş görülmüştür. Bu düşüş yine Türkiye ortalamasının altına inmemektedir.

 Hanehalkı sayısı fazla, kaba evlenme hızı yüksek olan GAP Bölgesi’nin son on yılına ait ortalama ilk evlenme yaşı da Türkiye ortalamasına göre düşüktür. GAP illerinde cinsiyete göre ortalama ilk evlenme yaşı kadınlarda 23,4 iken erkeklerde 26,5’tir.

Yıllar itibariyle de erkekler ile kadınlar arasındaki ortalama ilk evlenme yaş farkı giderek azalmakta, GAP Bölgesi ile Türkiye arasındaki ortalama ilk evlenme yaş farkı artmaktadır.

 GAP Bölgesi’ndeki evliliklerin %76’sında, Türkiye genelindeki evliliklerin %75,6’sında erkekler kadınlardan daha büyüktür. Fakat eşler arasındaki yaş farkı Türkiye geneline göre GAP Bölgesi’nde daha fazladır.

 GAP Bölgesi’ndeki kişilerin %89,5’i evlenecekleri kişinin daha önce evlenmemiş olmasını, %88,3’ü dindar olmasını; Türkiye’nin ise %85,2’si evlenecekleri kişinin aile yapısı ile kendi aile yapısının benzer olmasını, %84,7’si daha önce evlenmemiş olmasını daha çok önemsedikleri görülmüştür.

 Türkiye genelinde iş sahibi olmak, çalışma saatlerinin az olması ve aynı etnik kökenden olmak daha önemli görülürken; GAP Bölgesi’nde benzer siyasi görüş, aynı memleket, dindarlık ve yüksek gelir Türkiye geneline göre çok daha fazla önemli görülmüştür. Dolayısıyla GAP Bölgesi’nde daha çok sırasıyla siyasi, dini ve ekonomik dinamikler ön plana çıkmıştır.

 2017 yılında gerçekleşen evlenmelerin içinde “sadece dini nikâh” yapma oranı 12 Bölge düzeyinde en yüksek %2,5 ile GAP Bölgesi’nde görülmüştür. Hem dini hem resmi nikâh yapma oranı ise %97,2’dir.

 Bebek ve çocuk ölümleri ile zihinsel engellilik sıklığı gibi ciddi kalıtsal sorunlara neden olan yakın akraba evliliği, 12 Bölge düzeyinde değerlendirildiğinde en yüksek GAP Bölgesi’nde görülmüştür. Bölgedeki 15 yaşından büyük nüfusun %39,1’i yakın akraba evliliğini uygun bulurken 15 yaşından büyük evli nüfusun %42,6’sı yakın akraba evliliği yapmıştır. Bu oranlar Türkiye’de sırasıyla %15,1’e %23,2’dir. Dolayısıyla yakın akraba evliliği uygun bulunmamasına karşın yakın akraba evliliği yapan kayda değer bir nüfus söz konusudur. Bu bağlamda sosyal politikaların geliştirilmesi ve Bölge’deki danışmanlık/bilinçlendirme çalışmalarının her kesime ulaşacak şekilde arttırılması faydalı olacaktır.

GAP Girişimcilik ve Yenilikçilik Araştırma Projesi Yönetici Özeti

18

 Evliliklerden sonra boşanma istatistikleri değerlendirilmiştir. Bin kişi başına düşen boşanma sayısı olarak ifade edilen kaba boşanma hızı, tüm GAP illerinde Türkiye ortalamasının altında seyretmiştir. Bölge kapsamında Kilis, Gaziantep ve Adıyaman illeri kaba boşanma hızı en yüksek iller; Şırnak, Siirt ve Batman illeri kaba boşanma hızı en düşük illerdir.

 Ayrıca GAP Bölgesi’ndeki evliler, daha çok evliliklerinin ilk beş yılında ve evliliklerinde yaşadıkları geçimsizlik nedeniyle boşanmışlardır.

 2017 yılında GAP Bölgesi’nde gerçekleşen toplam canlı doğum, Türkiye’de gerçekleşen toplam canlı doğumun %17,5’ini oluşturmuştur. GAP Bölgesi’nde canlı doğum en fazla Şanlıurfa’da gerçekleşmiştir. Şanlıurfa Türkiye’deki toplam 1.291.055 canlı doğumun %5’ini, Gaziantep %3,6’sını ve Diyarbakır %3,4’ünü oluşturur. GAP Bölgesi’nin canlı doğum sayısı bakımından Türkiye’de öne çıkması, Bölge’nin gelecek yıllarda insan kaynağı/iş gücü bakımından kayda değer bir konumda olacağının da bir göstergesidir.

 Kaba doğum hızı, her bin kişiye düşen canlı doğum sayısı olarak ifade edilmiştir. GAP Bölgesi’nde kaba doğum hızı, son beş yıl içinde azalan eğilim göstermiştir. Her bin kadın nüfusuna düşen canlı doğum sayısı olarak ifade edilen toplam doğurganlık hızı da aynı şekilde azalan eğilime sahiptir.

 Türkiye’deki doğumların %17,5’ini oluşturan GAP Bölgesi’nin toplam doğurganlık hızı Türkiye ortalamasının üstündedir. Özellikle Şanlıurfa, kaba doğum hızı ve toplam doğurganlık hızı bakımından ön plana çıkmıştır.

 Tüm GAP illerinde ve Türkiye’de 25-29 yaş, doğurganlığın en yoğun olduğu yaş grubudur. Küçük yaşlarda görülen doğurganlık ise GAP Bölgesi’nde Türkiye ortalamasına göre oldukça yüksek değerlere sahiptir. Ciddi bir toplumsal sorun olduğu belirtilen adölesan doğurganlık (15-19 yaş) Adıyaman ili dışındaki tüm GAP illerinde Türkiye ortalamasının üstünde görülmektedir.

 GAP Bölgesi’nde küçük yaşlarda anne olan kız çocukları sayıca fazla olduğu gibi bebek ölümleri de Türkiye ortalamasına göre oldukça fazladır. Özellikle Kilis ve Şanlıurfa’da henüz bir yaşını ve beş yaşını doldurmamış bebek ve çocuk ölümleri daha fazla görülmüştür. Bu durum Suriyeli mültecilerin bu illere gelmesiyle yetersiz kalan sağlık hizmetlerinden kaynaklandığı düşünülmektedir.

 Her bin kişi başına düşen ölüm sayısı olarak ifade edilen kaba ölüm hızı ise GAP Bölgesi’nde Türkiye ortalamasına göre daha düşüktür.

GAP Girişimcilik ve Yenilikçilik Araştırma Projesi Yönetici Özeti

19

 Hem doğurganlığın hem de bebek ve çocuk ölümlerinin yüksek olması, GAP Bölgesi’nin aile ve sağlık planlaması çalışmalarını arttırması gerektiğini göstermektedir.