Türkiye’nin Karaköprüsü Olmasına Yönelik Modelin Geli ş tirilmesi Bir i ş letmenin dı ş makro çevresi ekonomik, do ğ al, sosyal/kültürel,

politik/yasal, demografik ve teknolojik faktörlerden oluşmaktadır. Dış mikro çevreyi oluşturan faktörler ise rakipler, pazara giriş/çıkış engelleri, ürün farklılıkları ve ikame ürün/hizmetlerdir. İç çevrede ise müşteriler, çalışanlar, tedarikçiler ve hissedarlar bulunur (Fahey ve Narayanan, 1986; Andrews, 1999; Hofer & Schendel, 1978)

İşletmeler, hem makro ve mikro dış çevresel faktörler hem de iç çevresel faktörlerden etkilenirler (Kotler ve Keller, 2005). Çalışma kapsamındaki karaköprüsü değerlendirildiğinde; dış çevresel faktörlerin ulaştırma sistemlerinin tamamen dışında olup sadece karaköprüsü sistemini destekleyen koşullar olduğu görülmektedir. Örnek olarak; milli gelir, yatırım, istihdam, dış ticaret vb. sayılabilir. İç çevre koşulları ulaştırma talep ve arzını doğrudan olarak etkileyen koşullardır. Rıhtım sayısı, ticaret filosunun kapasitesi örnek olarak gösterilebilir.

Belirlenmiş değişkenler karaköprüsü arz ve talebini yeterli bir şekilde yansıtmalıdır. Aynı zamanda sayılabilir tekniklere açık olmalıdır. Böylece analiz imkanı bulunabilir. Çalışma kapsamında Türkiye Karaköprüsü Senaryosu’nun makro çevre faktörleri olarak demografik, ekonomik, teknik ve organizasyonel faktörler seçilmiştir. Bu faktörlere ait değişkenlerin istatistiki verilere sahip olması ve çalışmanın makro çevresini açıklayabilmesi nedeniyle bu faktörler seçilmiştir.

Türkiye karaköprüsü modeli; ulaştırma taleplerindeki iç ve dış çevre faktörlerinin ve bu taleplerdeki değişmelerin Türkiye’nin ulaştırma alt sistemleri de

dahil olmak üzere tüm ulaştırma arzını nasıl etkilediğini açıklamayı amaçlamaktadır. Bunun için daha önceki bölümlerde literatür taraması yapılmış senaryo analizleri için temel karar alanları belirlenmiştir.

Bunlar gelecekteki uluslararası ticaret çevresi hakkında karar verilmesi gereken saptamalardır. Bu anahtar öğeler Tablo 32’de verilmiştir. Türkiye’nin Karaköprüsü olmasına yönelik model Tablo 32’de verilen alanlar ve Şekil 24’te verilen ve dört başlık altında toplanan temel belirsizlik soruları ışığında geliştirilmiştir. Modelin amacı anahtar nitelik ve niteliklerin ilişkilerini ortaya koymaktır.

Model; AB ülkeleri, Orta Asya ülkeleri, Akdeniz, Karadeniz ülkeleri ve Türkiye’nin ulaştırma arz ve talepleri üzerine oturtulmuştur. Bu alanların her biri senaryo analizine tabi tutulacaktır. Daha sonraki kısımlarda bu karar alanları ölçülebilir değişkenlere dönüştürülecektir ve senaryo hipotezleri testlerine tabi tutulacaktır.

Tablo 32: Anahtar Karar Alanları

1 Doğu-Batı / Kuzey-Güney Eksenindeki Ülkelerin Ulaştırma Talepleri 2 Nüfus Artışı

3 Türkiye’nin İç Politikası ve Dışİlişkileri

4 AB ve Türk Cumhuriyetleri ile Gelecekteki Politik İlişkiler 5 Türkiye ve Orta Asya Cumhuriyetlerinin Ekonomik Büyümesi 6 Dolar / TL Dengesi

7 İstihdam

8 Milli Gelirde Büyük Değişmeler

9 Denizcilik Sektöründe Verimlilik Değişikliği 10 Türkiye Ulaştırma Yatırımları

11 Ulaştırma Kapasitesi, Hizmet Kalitesi ve Rekabet Gücünün Artması 12 Ulaştırma Teknolojisi

13 Ekonomik İşbirliğindeki Gelişmeler

(Kaynak: AHMADİ, 1997)

Belirsizliği ayırt edici türde iki değişken mevcuttur. Bunlar bağımlı ve bağımsız belirsizliklerdir. Bağımsız belirsizlik, senaryoların üzerine inşa edildiği senaryo değişkenleridir. Çünkü bunlar belirsizliğin doğru kaynaklarıdır. Dış müdahale olmaksızın kendiliğinden oluşabilen değişkenlerdir (Nakip, 2003).

Bağımlı ve bağımsız değişkenler zaman zaman yer değiştirebilir. Bağımlı ve bağımsız değişkenler arasında bir sebep sonuç ilişkisi mevcuttur. Şekil 24’te verilen belirsizlikler Tablo 33’de verilen alanlardan üretilmiştir. Bu belirsizlikler dört temel başlık altında (Demografik, Ekonomik, Teknik ve Organizasyonel) geliştirilmiştir. Makro çevre belirsizlikleri olarak da adlandırılabilen bu alanlardaki sayılabilen verilerin analiz edilmesiyle bağımlı belirsizlik, geliştirilen senaryo çerçevesinde açıklanmaya çalışılır.

Aşağıdaki şekilde açıklandığı gibi öncelikle demografik, ekonomik, teknik ve organizasyonel alanlar temel etken alan olarak kabul edilmiştir. Bu etkenlere bağlı olarak Türkiye’nin ulaştırma sektörü ve onun bir alt kolu olan transit ulaştırma konusundaki arz ve talebi etkileyecek belirsizliklerin seçilmesine gerek duyulacaktır. Bu belirsizliklerin seçimi ne kadar etkili yapılırsa senaryoların geliştirilmesi de o kadar gerçeğe yakın olacaktır. Uluslararası anlamda ulaştırma arz ve talep senaryoları ışığı altında karaköprüsü senaryosu geliştirerek tahminleme yapmak mümkün olabilecektir.

Şekil 24: Araştırmanın Kavramsal Modeli

Türkiye’nin Talep Senaryoları Belirsizlikler Temel Alanlar -Demografik -Ekonomik -Teknik -Organizasyonel Türkiye’nin Karaköprüsü Olması Türkiye’nin Arz Senaryoları Belirsizlikler

Tablo 33: Belirsizlik Durumundaki Genel Sorular

(Kaynak: AHMADİ,1997)

Talep Belirsizlikleri

Demografik

AB ve Orta Asya Ülkelerinin nüfuslarında değişme olacak mı? arasındaki talep değişecek mi?

Ekonomik/Politik

AB ve Orta Asya ülkeleri ile politik ilişkilerde değişiklik olacak mı? Türkiye ile Orta Asya ülkeleri arasındaki politik ilişkilerde

olumlu/olumsuz yönde köklü değişiklik olacak mı?

Türkiye’nin ekonomik şartlarında köklü değişikler olacak mı?

Orta Asya ülkelerinin ekonomik şartlarında köklü değişikler olacak mı? Türkiye’nin iç politikalarında köklü değişiklik olacak mı?

Türkiye’de sektörlerin istihdam seviyelerinde değişiklik olacak mı?

Organizasyonel

Ulaştırma sektöründe verimlilik seviyesinde değişiklik olacak mı? Arz Belirsizlikleri

Demografik

Türkiye Nüfusunda artış olacak mı?

Ekonomik/Politik

Türkiye’nin ekonomik göstergelerinde değişiklik olacak mı? Büyüme her yıl olacak mı?

Türkiye altyapısının kullanılması durumunda ulaştırma maliyetlerinde düşüş olacak mı?

Ulusal sabit sermaye yatırımlarında azalma olacak mı? AB Ortak ulaştırma politikalarına uyum sağlanabilecek mi?

Teknik

Ulaştırma alt ve üst yapı kapasitelerinde artış olacak mı? Demir yolu ağı çift şerit haline dönüştürülecek mi? Deniz Ticaret Filosu’nun kapasitesi değişecek mi? Çekici araç sayısında artma olacak mı?

Türkiye’de limanlarda ve sınır geçişlerinde transit ulaştırmada teknolojik bir iyileşme olacak mı?

Organizasyonel