Senaryo Yakla ş ımı 1 Senaryo Tanımı

Tecrübeler göstermiştir ki hiçbir tahmin yeterince güvenilir değildir. Araştırma teknikleri ne kadar ilerlerse ilerlesin, şu bir gerçektir ki bütün bilgiler geçmişle ilgiliyken, kararlar gelecek için verilir ve bilim dünyası bu çıkmazdan bir türlü kurtulamamıştır. Dolayısıyla, bugüne ait kararları geliştirmek amacıyla geleceğe ilişkin tasarlamalar yapabilmek için özel yaklaşımlar geliştirilmelidir. “Senaryo Oluşturulması” bu tür bir tekniktir.

Senaryo yaklaşımı, gelecekte gerçekleşmesi muhtemel çevre koşulları oluşturarak, bu günkü koşullardan, oluşturulan koşullara ulaşan yolu tarif etmektir. Kurumlar ve işletmeler senaryolar oluşturmayı ve kullanmayı öğrenerek istenilen geleceği oluşturabilir, çevrenin olumsuz değişimlerine hızla ayak uydurabilir ve değişik pazar koşullarında başarıya ulaşabilecek verimli stratejiler uygulayabilirler (Porter, 1985).

Senaryolar, gelecekte ne olacağına ilişkin yazılı ifadelerdir. 1950’li yıllarda Rand Corporation’da araştırmacı olarak çalışan Herman Kahn tarafından yöneylem araştırmasında kullanılan yöntemlerden birisi olarak geliştirilmiştir. Tahmin çalışmalarında bir araç olarak kullanılması 1967’den sonra popülerlik kazanmıştır.

Senaryolar; dikkatleri nedensel süreçlere ve kararlara odaklamak amacıyla yaratılan, varsayımlara dayanan olaylar dizisidir. Senaryoların tahminler olmadığı vurgulanmalıdır. Gerçekleşmesi muhtemel geleceğe ilişkin kabullerdir. Senaryoların kullanımını ile ilgili olarak meşhur “düşünülemeyeni düşünmek” deyimi 1960’lı yılların ortalarında ortaya atılmıştır (Kahn ve Wiener, 1967) .

3.1.3.2 Senaryo Oluşturma Yöntemleri

Senaryolar sadece bugünkü gerçeklerin simülasyonları değildir. Aynı zamanda bir organizasyonun çeşitli gelecek koşullarda nasıl hareket edeceklerine dair deneylerdir. Senaryo oluşturma konusunda çeşitli düşünceler mevcuttur. Bazıları ağırlıklı olarak bilgiye dayandığı için objektif bir yöntem olduğunu

savunurken, bir grup çeşitli noktalarda Delphi tekniği gibi subjektif yöntemler kullandığı için çoklu bir yöntem olduğunu ileri sürer. Bazıları; çeşitli alan ve eğilimler arasındaki ilişkilerin çokça bulunması sebebiyle sistematik bir yöntem olduğunu söylerken, başkaları da çeşitli değişkenlerin kullanıldığı eş zamanlı bir yöntem olduğunu savunur (Masini, 1993).

Senaryo oluşturmak üzerine kabul edilen bir çok yöntem bulunmaktadır. Bunlar iki çeşide ayrılabilir:

*Gelecekten Geriye; birkaç uygun gelecek seçilir ve bu sonuçlara giden yolları keşfetmeye çalışılır.

*Bugünden İleriye; bugünkü faktörler ve onların muhtemel etkileri analiz edilerek birkaç gelecek kurgulanır.

Senaryolarda dört boyut bulunur (Inayatullah, 1996): *Statüko; bugünün gelecekte de devam edeceği farz edilir.

*Yıkılma; sistemin devamlı büyümeyi sağlayamama durumunda gerçekleşir, veya statükodaki çatışmalar bir iç çürümeye veya yıkılmaya neden olur. *Durağan; bugünkünden daha sessiz, sakin ve genellikle daha az endüstrileşmiş ve az nüfuslu olan gerçek ya da hayale yakın geçmiş zamana dönülür.

*Geçiş; dini, teknolojik, politik ve ekonomik temel değişimleri hesaba katar.

Senaryolar aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir (Shoemaker, 1998):

*Global Senaryolar; liderlere çeşitli gelecek ortamlarının kılavuzu olur ve uzun vadeli yatırımların, işletme kararlarının ve gelecek analizlerinin yardımcısı olur.

*Sektörel Senaryolar; yöneticilerin bir sektörün olması muhtemel gelecek hallerini ve aralarındaki farkları kestirebilmesine yardımcı olur. Bu hallerin nasıl oluşabileceğini ve kurumun her durumda kazanması için karar verebilmesine alt yapı oluşturur.

*Rakip Senaryoları; değişik durumlarda rakiplerin alternatif stratejilerini anlamaya ve test etmeye yarar.

*Teknoloji Senaryoları; dinamik, karmaşık ve belirsiz bir pazara hazırlanmak için yönetimin fırsatları ve riskleri daha iyi anlayarak teknoloji alanında daha iyi kararlar vermesini sağlar.

Senaryolar bir sistemi anlatan değişik faktörler arasındaki ilişkileri etkileyen önemli değişkenleri denetlemek için kurulmalıdır. Böylelikle kararı etkileyecek karmaşık faktör serilerini kolaylaştıran bir taslak meydana gelir. Karar verecek kişilerin bu faktörler hakkında kolaylıkla konuşmasını sağlayan kullanışlı bir dil oluşur ve bu kişileri “ya şu olursa” hikayeleri üzerinde düşünmeye teşvik eder. Yaratıcılığın ve kaynakların önünde engel oluşturan faktörleri ortadan kaldırır ve kurumların stratejik karar ve öncelikler üzerinde daha çok düşünebilmesini sağlar (Schwartz, 1996).

İşletme, kuruluş ve devlet planlamasında kullanılan senaryolar iki geniş kategoriye ayrılır. Birincisinde senaryo gelecekteki bir durumu anlatır, bu duruma uyum sağlanabilmesi için alternatif eylemler, politikalar ve alınacak tedbirlerin geliştirilmesi yönünde kişilerin uyarılması amacıyla kullanılır. İkinci kategoride ise politikanın saptanmış olduğu varsayılır; bu politika ve doğuracağı sonuçlar, gelecekte oluşacak durum hakkında bir hikayeye dönüştürülür. Böylece belirli bir seçimin ne gibi sonuçlar doğuracağı ortaya konmaya çalışılır. Birinci kategori düşünmeye zorlar, ikincisi ise hipotetik veya gerçekten verilmiş bir kararın olası sonuçlarının araştırılması için bir araç olarak kullanılır.

Senaryo yazımına başlarken, değişkenlerin tek tek mi yoksa gruplar halinde mi inceleneceğine karar verilmesi gerekir. Sistem alt sistemlere veya alanlara ayrılabilirse, her alt sistem ayrı ayrı incelenebilir. Alt sistemler için yazılan senaryoların (mikro veya mini senaryolar) değişik kombinasyonlarıyla makro senaryolar hazırlanır. Senaryo yazımında, sistematik ve tanımlanabilir evreler izlenir;

*Senaryo yazımı için önce genel amaç ve hedefler belirlenir.

*Hedeflenen zaman içinde, konuyla ilgili olabilecek tüm önemli noktalar ve konuyu etkileyebilecek faktörler gözden geçirilir; politik, ekonomik, sosyal, teknolojik ve iş ortamlarındaki sorunlar, eğilimler, olaylar incelenerek değerlendirilir. Değerlendirmeler mevcut raporlar, belgeler incelenerek yapılabilir.

*Konuyu etkileyebilecek anahtar değişkenleri saptanır, belirsizlik ve önem derecelerine göre sıralanır. Tüm değişkenler önemlidir ama bazıları daha da önemli olabilir. Bazı değişkenler ise, örneğin nüfus artışı ve demografik yapı gibi, gelecek nasıl şekillenirse şekillensin, diğer değişkenlere göre daha

belirli olacaktır. Bu işlemin sonunda değişkenlerin, belirsizlik ve önem derecelerine göre bir sıralaması ortaya çıkmış olur.

*Yapılmış olan sıralama ve belirlenen anahtar değişkenleri kullanarak “olay dizileri” yazılır. Olay dizileri (bugünden başlar, ancak hedeflenen yılda bitmek zorunda değildir), anahtar değişkenlerin sınırları içinde olmalı ve mantıklı bir sıra izlemelidir. Daha sonra olay dizileri birleştirilir, dizilerden çıkan değişik temalara dayanılarak gelecekteki yol ayrımları belirlenir ve senaryolar yazılır. Bir senaryo bugünkü durumla ilgili tek bir saptamayla başlayıp ileriye doğru gidildikçe dallara ayrılabilir veya bugünün alternatif değerlendirmelerinden yola çıkılabilir.

*Yazılan senaryolar değerlendirilerek test edilir. Senaryodaki her değişkenin sonucunun aynı senaryodaki diğer değişkenlerin sonuçlarıyla mantıksal olarak uyumlu olması gerekir. Ayrıca bir senaryodaki değişkenler dizisinin sonuçlarının, diğer senaryoların sonuçlarından önemli farklılık göstermesi gerekir, bu sağlanamıyorsa senaryo belirsiz değişkenleri göz önüne almıyor demektir.

*Bundan sonra senaryoların stratejilere dönüştürülme işlemi başlar.

Yukarıda belirtilen senaryo oluşturma ilkeleri ışığı altında; bu çalışmada ekonometrik modeller yaratılmak suretiyle niceliksel tahmin yöntemleri kullanılarak çeşitli senaryolar oluşturulmaya çalışılacaktır. Tahmin süresi olarak 2000-2010 yılları arasını kapsayan 10 yıllık bir dönem esas alınacaktır. Bu yöntemin kullanılabilmesi için geçmiş yıllara ait bilgilerin eksiksiz olarak toplanması ve sayısal veriler şekline dönüştürülmesi gerekecektir. Senaryo oluşturulurken bugünden ileriye yöntemi seçilmiştir. İyimser, kötümser ve muhtemel olarak kurgulanacak senaryolarda geçmişi etkileyen faktörlerde köklü değişikliklerin olmayacağı varsayılmıştır. Senaryo yazılırken, belirlenen değişkenler gruplandırıldıktan sonra her bir grup ayrı ayrı test edilerek, daha sonra bunlara bağlı olarak değişik kombinasyonlarıyla senaryolar hazırlanacaktır.

3.1.3.3 Senaryo Geliştirme Süreçleri

Aşağıda açıklanan geliştirme süreçleri yedi aşamalı bir süreç içermektedir. Değişik modellerde terminoloji ile birlikte aşamaların sayısı da değişir, ancak temel unsurlar ve işlem aynı kalır.