uluslararası standartların üzerindedir. Bunun en önemli nedeni dışa bağımlı yedek parça teminindeki güçlüklerdir. Ayrıca, çeken-çekilen araçlarda teknoloji yenilemesi finansman darboğazı nedeniyle gerçekleştirilememektedir (DPT, 2001).
2.1.4 Denizyolu Ulaştırması
2.1.4.1 Deniz Ticaret Filosu
Türk Deniz Ticaret Filosu 2004 yılı itibarıyla toplam 1152 Adet gemiden oluşmakta, % 61’inin (703 gemi) ulusal sicile % 39’unun (449 gemi) uluslararası sicile kayıtlı olduğu görülmektedir. 1152 geminin adet bazında % 34.4’ünü kuru yük, % 10.9’unu dökme yük ve römorkörler ve % 9.8’ini petrol tankerleri oluşturmaktadır. Diğer gemiler ise, filonun sayısal olarak ancak % 34’üdür. Filonun toplam kapasitesi 7.626.847 dwt’dur. Bu kapasitenin % 32.5’i ulusal sicile, % 67.5’i uluslararası sicile kayıtlıdır. 7.626.847 dwt kapasitenin dwt bazındaki çoğunluğunu sırasıyla; % 57.7‘sini dökme yük, % 15.6‘sını kuru yük ve % 10.6’sını petrol tankerleri oluşturmaktadır (Deniz Ticaret Odası, 2002).
Türk Deniz Ticaret Filosu’nun genel yaş ortalaması ağırlıklı olarak 21.13’tür. Sayısal olarak % 34.4’ünü oluşturan kuru yük gemilerinin genel yaş ortalaması 28’dir. Dwt olarak filonun % 57.7’sini oluşturan dökme yük gemilerinin genel yaş ortalaması ise 20’dir. Konteyner gemileri deniz ticaret filosunun en genç gemileri olup yaş ortalamaları 9’dur. (DTO, 2006).
Türk Deniz Ticaret Filosu’nun tonaj ve yaş grupları itibariyle dağılımı incelendiğinde;
* 2 776 719 dwt’luk 389 adet gemi 0-9 yaş grubunda * 718 070 dwt’luk 288 adet gemi 10-19 yaş grubunda * 3 228 523 dwt’luk 404 adet gemi 20-29 yaş grubunda
2004 İtibariyle bayraklara göre Dünya Filosu (300 Grt’un üzeri) 154 ülke bazında 39.665 adet gemi ile 840.335.000 dwt’dur. Türk Deniz Ticaret Filosu dünya sıralamasında 23. sırada yer almaktadır. Dünya Filosu’nun % 22.1’ine sahip Panama 1. sırada, % 9.5’ine sahip Liberya 2. sırada ve % 6.3’ne sahip Yunanistan 3. sırada yer almaktadır.
Türkiye’nin komşuları arasında birinci sırada aynı zamanda dünyanın üçüncü büyük filosuna sahip Yunanistan, ikinci sırada Güney Kıbrıs Rum Cumhuriyeti ve üçüncü sırada İran yer almaktadır. Türkiye komşu ülke filoları arasında 5. sırada yer almaktadır. Dünya üçüncüsü olan Yunanistan’ın 53 milyon dwt olarak görülen toplam tonajına yabancı bayrakta çalışan gemileri de eklendiğinde 150 milyon dwt’e yükselmektedir.
2.1.4.2 Gemi İnşa Sanayi
Endüstrinin ağır sanayi kolunda yer alan Türkiye Gemi İnşa Sanayii; dünya ülkelerinde olduğu gibi, desteklendiği, ciddi ve kalıcı politikalarla önlemler alındığında, tam kapasite ile çalışması halinde, yılda 400.000 ton çelik işleme, proje bazında 1.000.000 dwt gemi inşa, bir seferinde 30.000 dwt’e kadar yeni gemi inşası ve 7.500.000 dwt’ lik bakım onarım kapasitesine sahiptir. 100.000 tona kadar kaldırma kapasitelerine sahip çeşitli büyüklüklerde 10 adet yüzer havuz mevcuttur.
Gemi inşa sanayi yaklaşık 500 civarında yan sanayi iş kolunda katma değer yaratmakta, doğrudan 25.000 kişilik istihdam ve yan sanayi ile birlikte 100.000 kişiye iş imkanı sağlamakta, yeni gemi inşasında 1.5 milyar dolar, bakım onarımda 1 milyar dolar olmak üzere yılda toplam 2.5 milyar dolar döviz girdisi yaratmaktadır.
2.1.4.3 Dış Ticaret Yüklerinin Taşınmasındaki Gelişmeler 2.1.4.3.1 İthalat-İhracat
Denizyolu sektörü ülkenin ithalat ve ihracat artış ve azalışlarına ve hatta dünyadaki mal değişimlerine paralel olarak iniş çıkış yaşanan bir sektördür. 2003
yılında Türkiye’nin dış ticaret hacmi 160.021.871 ton olarak gerçekleşmiştir. 160.0 milyon tonluk hacmin 140.1 milyon tonu denizyoluyla, 1.3 milyon tonu demiryoluyla, 16.8 milyon tonu karayoluyla, 179 bin tonu hava yoluyla ve 1.5 milyon tonu ise diğer yollarla taşınmıştır (Bkz. Tablo 10).
Tablo 10: Türkiye İthalat-İhracat Taşımaları (2003)
DENİZYOLU DEMİRYOLU KARAYOLU HAVAYOLU DİĞER
İHRACAT 41.476.801 553.917 9.448.608 99.706 24.091
İTHALAT 98.673.637 778.425 7.344.689 79.410 1.542.587
(Kaynak: DTO, 2004)
Yukarıdaki tablo göre; 51.6 milyon tonluk ihracatın % 80.4’ü (41.4 milyon tonu), 108.4 milyon tonluk ithalatın % 91.0’i (98.6 milyon tonu) deniz yoluyla taşınmıştır. Yıllar itibarıyla ithalat ve ihracat taşımalarında denizyolunun diğer ulaştırma türlerine göre çok daha fazla tercih edildiği Tablo 11’de görülmektedir.
Tablo 11: Türkiye’nin Dış Ticaret Taşımaları Dağılımı (1994-2003)
YIL DENİZYOLU DEMİRYOLU KARAYOLU HAVAYOLU DİĞER
1994 92.1 0.5 7.2 0.2 0 1995 91.1 0.8 7.7 0.2 0.2 1996 84.8 0.3 11.4 0.8 2.7 1997 85.5 0.3 12.5 0.4 1.3 1998 88.1 0.6 9.1 0.3 2 1999 88.9 0.5 8.7 0.2 1.8 2000 88.6 0.5 8.6 0.2 2.1 2001 87 0.6 10.6 0.2 1.6 2002 87.3 0.7 9.7 0.2 2.1 2003 87.6 0.8 10.5 0.1 1.0 (Kaynak: DİE, 2003)
2.1.4.3.2 Transit Taşımalar
Türkiye tarih boyunca Doğu ile Batı arasında doğal bir köprü oluşturmuştur. Türkiye üzerinden gerçekleştirilen transit taşımalar önceleri İran ve Ortadoğu ülkelerinin dış ticaret yükleri için söz konusu iken hızla değişen dünya dengesi içinde özellikle Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’ne ve büyük bir pazara yayılmaya başlamıştır. Transit ulaştırma, Sovyetler Birliği’nin dağılması İran-Irak Savaşı, Körfez Savaşı gibi olaylardan etkilenmiştir.
Türkiye’de transit ulaştırmada kullanılan limanlarının en önde gelenleri Akdeniz’de Mersin ve İskenderun, Karadeniz’de Samsun ve Trabzon’dur. 1990 yılında limanlardan yapılan transit taşımalar 41.714.047 ton yükleme, 1.236.159 ton boşaltma olmak üzere toplam 42.950.206 ton olarak gerçekleşmiş olup bunun yüzde 96,85’ini dökme sıvı (ham petrol, petrol ürünleri ve diğer sıvılar) yükler oluşturmaktadır.
1994 yılında 43.153 ton yükleme, 143.801 ton boşaltma olmak üzere toplam 186.954 ton’a kadar düşen transit taşımalar 1995 yılından itibaren yükselmeye başlamış, 1997 yılında 11.071.924 ton yükleme, 3.627.510 ton boşaltma olmak üzere toplam 14.699.434 ton, 1998 yılında 13.036.175 ton yükleme, 7.257 ton boşaltma olmak üzere toplam 13.043.432 ton, 1999 yılında ise bir önceki yıla göre yüzde 59,96 artarak 20.835.816 ton yükleme, 28.807 ton boşaltma olmak üzere toplam 20.864.623 ton olarak gerçekleşmiştir (Bkz. Tablo 36, 37).
Türkiye üzerinden özellikle İskenderun Limanı kullanılarak yapılan transit ulaştırma Körfez savaşından sonra büyük bir azalma göstermiştir. Bu taşımalara BOTAŞ’ın petrol yükleri de dahildir (Bkz. Tablo 12). BOTAŞ’ın taşımaları toplam transit yük hacmi içinde % 90’dan daha fazla yer tutmaktadır.
1987-2002 yılları arasında yapılan transit ulaştırma miktarları Körfez Savaşı sebebi ile yaşanan petrol krizine kadar yüksek miktarlarda seyretmiş fakat 1991 yılından sonra ani düşüş yaşamış ve tekrar kendini yavaş yavaş toparlaması 1997 yılında olmuştur (Bkz. Şekil 14).
Tablo 12: Türkiye Üzerinden Yapılan Transit Taşımalar (1987-2002) (Ton)
YILLAR YÜKLEME BOŞALTMA TOPLAM
1987 54.868.145 945.362 55.813.507 1988 72.480.213 1.049.739 73.529.952 1989 70.653.506 999.117 71.652.623 1990 41.714.047 1.236.159 42.950.206 1991 1.510 972.338 973.848 1992 156.664 873.457 1.030.121 1993 99.938 370.944 470.882 1994 43.153 143.801 186.954 1995 133.425 181,168 314.593 1996 135.341 763.489 898.830 1997 11,071.924 3.627.510 14.699.434 1998 13 036 175 7.257 13,043.432 1999 20.835.816 28.807 20.864.623 2000 30.761.285 8.721 30.770.006 2001 28.718.044 5.700 28.723.744 2002 23.435.730 - 23.435.730
(Kaynak: DTO, 2003) (Bu miktarlara Botaş taşımaları dahildir)