Türkiye’de Turizm Eğitiminin Tarihsel GeliĢim

Türkiye‟deki mesleki eğitim sisteminin en önemli parçalarından birisi olan turizm eğitimine ilişkin faaliyetler, büyük ölçüde “planlı kalkınma dönemi” içerisinde başlamıştır. 1890 yılına kadar turizm eğitim ve öğretimi ile ilgili herhangi bir düzenleme söz konusu değilken, 29 Ekim 1890‟da Osmanlı Devleti‟nce “Seyyahlara Tercümanlık Edenler Hakkında 190 Sayılı Nizamname” yürürlüğe konulmuştur. Biraz yabancı dil bilen gayri müslimler, özel ve serbest bir meslek olarak tercüman rehberlik yapmışlardır. Cumhuriyet döneminde ise, 1925 yılında “1730 Sayılı Seyyah Tercümanları Hakkında Kararname” çıkarılmış ve buna göre bir de yönetmelik yayımlanmıştır. Bu konuda görevlendirilmiş olan belediyeler, bu işe tam sahip çıkmadıkları için, bu kararname ile de istenilenler yapılamamıştır. Bu dönemden itibaren, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu turist rehberlerinin yetiştirilmesinde ve turizm eğitim ve öğretimi ile ilgili yayınların hazırlanması ve yayımlanmasında önemli rol oynamıştır (Ünlüönen, 1993:499, Ünlüönen ve Boylu, 2009:956).

Ülkedeki turizm eğitimi faaliyetleri, 1953 yılında Ankara ve İzmir Ticaret Liselerinde turizm meslek kurslarının açılması ve bazı turizm derneklerinin de tercüman rehberlik kurslarını düzenlemeleri ile devam etmiştir. Yine, İstanbul‟da 1955 yılında ve İzmir‟de 1960 yılında turist rehberliği kursları açılmıştır. Bunların yanında, “7334 Sayılı İktisadi ve Ticari İlimler Akademileri Kanunu” gereğince bir ihtisas kolu olarak turizm bölümlerinin kurulması ve 1961–62 öğretim yılında Ankara Otelcilik Okulu‟nun açılması, planlı dönemin hazırlık safhasında gerçekleşen gelişmelerdir. “Planlı Kalkınma Dönemi” içerisinde ise, yine “otelcilik okulu” adıyla 1967–68 öğretim yılında İstanbul‟da, 1975–76 öğretim yılında Kuşadası‟nda okullar açılmış, bu okulların adı 1975 yılında “Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi” olarak değiştirilmiştir. 1984–85 öğretim yılında bir kısım derslerin öğretimini yabancı dille yapan “Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri” açılmıştır. Bu okullar; 1975–76 öğretim yılında “resepsiyon”, “servis” ve “mutfak” bölümleri olmak üzere, 1987–88 öğretim yılında “resepsiyon”, “servis”, “mutfak” ve “kat hizmetleri” olmak üzere, 1993–94 öğretim yılından itibaren “resepsiyon”, “servis”, “mutfak”, “kat hizmetleri” ve “seyahat acenteciliği” bölümleri olmak üzere bölümlere ayrılmıştır. 2005–2006 öğretim yılından itibaren bu okulların yapısında önemli değişiklikler yapılarak “yeterliliğe dayalı modüler çerçeve öğretim programları” uygulamasına geçilmiştir (Ünlüönen ve Boylu, 2009:958).

Dünya genelinde turizm eğitim programları 1960‟ların sonları ve 1970‟lerin başlarında turizm alanında yapılan akademik çalışma sayısının artması ile ticaret eğitiminden ayrı derece veren eğitim programları olarak ortaya çıkmaya başlamıştır (Jenkins, 1996:215-216).

Türkiye‟de üniversite düzeyinde turizm eğitimi de ilk olarak Ankara Ticaret Yüksek Öğretmen Okulu‟na 1965–66 öğretim yılından itibaren turizm bölümünün ilave edilmesiyle kurulan Ankara Ticaret ve Turizm Yüksek Öğretmen Okulu‟nda verilmeye başlanmıştır. Bu tarihten itibaren 1969 yılında Ege Üniversitesi bünyesinde, 1974 yılında Hacettepe Üniversitesi bünyesinde, 1975 yılında Bursa İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi bünyesinde, 1980 yılında Adana İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi bünyesinde, 1982 yılında Erciyes Üniversitesi bünyesinde önlisans ve lisans düzeyinde turizm eğitimi veren birimler kurulmuş ve zaman içerisinde sayıları artmış, isimleri değişmiş ve binlerce mezun vermişlerdir (Ünlüönen, Boylu, 2005.a:14).

Türkiye‟de turizm eğitimi ile ilgili yazılan çalışmalar incelendiğinde uluslar arası çalışmalardan bazı farklılıklar gösterdiği görülmektedir. Uluslararası literatürde turizm eğitimi “mesleki turizm eğitimi (training)” ve “turizm öğretimi (education)” (Zais, 1976; Zagonari, 2009) olarak ikiye ayrılmıştır. Türkiye‟de ise daha bütüncül bir yaklaşım ile örgün eğitim altında yer alan orta öğretim ve yüksek öğretim bünyesindeki kurumların verdiği mesleki turizm eğitimi ve öğretiminin yanında yaygın eğitimi de kapsayan aynı zamanda mesleki turizm eğitimi ağırlıklı bir algının söz konusu olduğu söylenebilir (Bknz Şekil:8,9,10).

Türkiye‟deki turizm eğitimi algısı turizm eğitimi tanımlarında da kendini göstermektedir. Hacıoğlu (1989) çalışmasında turizm eğitimini; toplum düzeyinde turizm eğitimi ve mesleki turizm eğitimi olarak iki gruba ayırmıştır. Toplum düzeyinde turizm eğitimi; televizyon, radyo, ve yazılı basın, düzenlenen çeşitli seminer, konferans ve benzer faaliyetlerle halka turizm bilincinin aşılanması olayını ifade etmektedir.

Toplum düzeyinde verilen bu eğitimin amacı; toplum bireylerinde turizm bilincini yerleştirmek, turizmin oluşturucu kaynaklarını koruyarak, sevgiyi ve anlayışı geliştirmek, turiste karsı eşit ve dürüst hizmet etmenin ahlâk ve terbiyesini vermek, gerçek sevgiye ve konukseverliğe dayalı davranış biçimini oluşturmaktır (Üzümcü ve Bayraktar, 2004:80). Mesleki turizm eğitimi; turizm sektörünün ihtiyaç

duyacağı, bilgili, becerili, üretken, dinamik insanları yetiştirmek amacıyla uygulama ve verimlilik esaslarına göre bilimsel metotlarla yapılan bir eğitim şeklidir (Hacıoğlu, 1990; 38). Hacıoğlu daha sonra yaptığı diğer bir tanımda, mesleki turizm eğitimini “turizm sektörünün ihtiyaç duyduğu, araştırma ve planlama çalışmalarını geliştirecek, isletmelerin verimliliğini artıracak ve bu sektördeki yenilikleri takip edebilecek bilimsel metotların ortaya çıkarılması için yapılan mesleki eğitim” olarak tanımlamıştır (Hacıoğlu, 1992:6). Bu bağlamda mesleki turizm eğitimi; turizm işletmelerinde ihtiyaç duyulan teorik ve pratik bilgi ve becerilere sahip personeli yetiştirmek, personele işini daha iyi yapabilmesi için gerekli bilgileri sistemli bir şekilde kazandırmak amacıyla verilen eğitimi ifade etmektedir (Aymankuy ve Aymankuy, 2002:33).

Turizm eğitimi; bir hizmet sektörü olarak becerili işgücüne dayanan turizmde verimliliği artırmak, insanlara doğrudan hizmet eden kişinin insancıl özelliklerini geliştirmek, personelin yetkisi, yeteneği ve sorumluluğu arasında denge kurmak, personele karşılaştıkları olayları çözümleyecek ve sonuçları kontrol edecek belli yetenekleri kazandırmak amacıyla verilen eğitimi ifade etmektedir (Olalı, 1982:28). Turizm olayının ve turizm ekonomisinin halka ve öğrenim gören gençliğe öğretilmesi, turizm konusunda bilgili ve kalifiye personel ve yönetici yetiştirilmesi için yapılan çalışmalara turizm eğitimi denilmektedir (Sezgin, 2001:135). Başka bir tanımda ise turizm eğitimi; insanın insana doğrudan hizmet etmesini öğreten, ona bilgi, beceri, insan sevgisi, hoşgörü ve meslek bilinci kazandıran bir disiplindir (Gürdal, 2002:391). Başka bir tanıma göre ise mesleki turizm eğitimi; turizm isletmelerinde ihtiyaç duyulan teorik ve pratik bilgi ve becerilere sahip personeli yetiştirmek, personele işini daha iyi yapabilmesi için gerekli bilgileri sistemli bir şekilde kazandırmak amacıyla verilen eğitimi ifade etmektedir (Aymankuy ve Aymankuy, 2002:33).

Türkiye‟de akademisyenler tarafından yapılan çalışmalarda turizm eğitimi, turizm öğretimi ve mesleki turizm eğitimi kavramları farklı şekillerde anlaşılıp sınıflandırılmış görünmektedir.

Sezin ve Acar (1991: 94-95) Şekil 8‟de de görüldüğü üzere turizm eğitimini, genel/temel turizm eğitimi ve mesleki turizm eğitimi olarak iki alt başlığa ayırmıştır. Türk eğitim sitemi içinde mesleki turizm eğitimi, örgün turizm eğitimi ve yaygın turizm

eğitimi olarak iki alt kola ayrılmaktadır. Kısaca örgün turizm eğitimi, ortaöğretim düzeyinden doktora programına kadar devam eden turizm eğitimi faaliyetini kapsamakta ve diploma vermeye yöneliktir. Ortaöğretim düzeyinde ise Anadolu otelcilik ve turizm meslek liseleri, Anadolu aşçılık meslek liseleri, ticaret meslek liseleri ve Anadolu meslek liselerinde açılan programlarda mesleki turizm eğitimi verilmektedir. Yükseköğretim düzeyinde mesleki turizm eğitimi ise; önlisans, lisans ve lisansüstü olmak üzere üç aşamada verilmektedir. Önlisans düzeyinde mesleki turizm eğitimi, iki yıllık meslek yüksekokullarının bünyesinde açılan programlarla verilmektedir. Lisans düzeyinde ise, turizm işletmeciliği ve otelcilik yüksekokulları ve farklı fakültelerde açılan turizm işletmeciliği bölümleri bu eğitimi vermektedir. Üniversitelerin Sosyal Bilimler (Gürdal, 2002:393) ve Eğitim Bilimleri enstitülerinde (Gazi Üniversitesi, 2011a) yüksek lisans ve doktora programları altında lisansüstü turizm eğitimi verilmektedir.

Şekil 8: Türkiye’deki Turizm Eğitim ve Öğretiminin Sınıflaması Kaynak: Sezgin ve Acar, 1991: 94-95.

Ünlüönen ve Boylu (2005) ve Gürdal (2002) çalışmalarında turizm eğitimini örgün ve yaygın eğitim dalları altında iki grupta incelemişlerdir. Örgün turizm eğitimini orta öğretim kurumları ve yüksek öğretim kurumları tarafından verilen turizm eğitimi olarak iki gruba ayırmışlardır. Yaygın turizm eğitimi ise diğer kurum ve kuruluşlar tarafından verilen turizm eğitimi olarak sınıflandırılmıştır (Bknz Şekil 9).

Şekil 9: Türkiye’de Turizm Eğitiminin Genel Görünümü Kaynak: Ünlüönen ve Boylu (2005:15).

Yeşiltaş vd. (2010) Türkiye‟de turizm eğitimini anlatırken Ünlüönen ve Boylu (2005) tarafından benimsenen modele uygun bir diyagram ortaya koymuşlardır (Bknz Şekil 10). Hacıoğlu vd., tarafından 2008 yılında yayınlanan “Türkiye‟de Turizm Eğitimi” isimli kitapta (Hacıoğlu vd, 2008:13) Ünlüönen ve Boylu tarafından benimsenen model temel alınmıştır. Söz konusu model Mesleki Turizm Eğitimi başlığı altında ele alınmıştır.

İhtiyaç duyulan bilgi, yetenek ve donanıma sahip işgücü ancak etkin ve kaliteli turizm eğitim ve öğretimiyle ve turizm okulları mezunlarının sektörde çalışmaları ile sağlanabilir. Turizm sektörünün ihtiyaçları ile iş gücü gereksinimi göz önüne alındığında, turizm eğitiminin temel amaçları şu şekilde sıralanabilmektedir (Sezgin ve Acar, 1991:291):

 Turizm sektöründe çalışacak nitelikli işgücünün teminini sağlamak,  Turizm sektörünün gelişmesine katkıda bulunmak,

 Turizmin ülke ekonomisindeki yerini ve önemini anlatmak,  Eğitim sayesinde teori ve pratik arasındaki bağlantıyı kurmak,  Ülke insanlarının turizme ilgisini çekmek,

 Turizm isletmelerinde çalışanların bilgi ve becerilerini artırmak,  Ülke insanları üzerinde olumlu bir turizm bilinci oluşturmak

Şekil 10: Türk Turizm Eğitim Sisteminin Örgütsel Yapısı

Kaynak: Yeşiltaş vd. (2010:59).

Kısaca turizm eğitimi, turizm hareketini ve ekonomisini halka ve öğrenim gören gençliğe öğreterek, turizm konusunda bilgili, kalifiye personel ve yönetici yetiştirilmesini amaçlayan çalışmalar bütünüdür (Hacıoğlu, 1992:92; Sezgin, 2001:135). Bu amaçları kapsayan eğitim sürecinin uygulama, ekonomik olma, gelişmelere uyum

Türk Turizm Eğitim Sistemi

Örgün Turizm Eğitimi Yaygın Turizm

Eğitimi Milli Eğitim

Bakanlığı Yüksek Öğretim Kurumu

Önlisans Programları Lisans Programları Lisansüstü Programlar Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri Kız Meslek Liseleri Ticaret Liseleri

Özel Meslek Liseleri

Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Eğitim Bakanlığı Üniversiteler İşe Yerleştirme Merkezleri Meslek Liseleri Sosyal Örgütler Özel Öğretim Kurumları Belediyeler Halk Eğitim Merkezleri İşçi Birlikleri Turizm İşletmeleri Diğer

sağlayarak hayata hazırlayıcı olma, devamlılık, topluma ve sektöre dönük olma içeriğini taşımaktadır (Alkan vd., 1998:17).