TURİZM İŞLETMECİLİĞİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI
LİSANS DÜZEYİNDE TURİZM EĞİTİMİ ALAN ÖĞRENCİLERİN TURİZM EĞİTİMİ VEREN KURUMLARI DEĞERLENDİRMELERİ İRAN –TÜRKİYE
KARŞILAŞTIRMASI
DOKTORA TEZİ
Hazırlayan
Mohammad Reza EİVAZİ GHARAMALEKİ
Ankara Mayıs, 2011
TURİZM İŞLETMECİLİĞİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI
LİSANS DÜZEYİNDE TURİZM EĞİTİMİ ALAN ÖĞRENCİLERİN TURİZM EĞİTİMİ VEREN KURUMLARI DEĞERLENDİRMELERİ
İRAN- TÜRKİYE KARŞILAŞTIRMASI
DOKTORA TEZİ
Hazırlayan
Mohammad Reza EİVAZİ GHARAMALEKİ
Danışman: Prof. Dr. Kurban ÜNLÜÖNEN
Ankara Mayıs,2011
ÖNSÖZ
Bu araĢtırmanın Ġran ve Türkiye’deki turizm eğitiminin dünyada örnek gösterilecek bir baĢarıya ulaĢması yolunda katkıda bulunacağı ve özellikle bundan sonra turizm eğitimi konusunda yapılacak çalıĢmalara önemli bir kaynat teĢkil edeceği düĢünülmektedir.
Bu çalıĢmanın gerçekleĢtirilmesinde katkılarıyla verilere ulaĢma konusunda engellerin ortadan kaldırılmasını sağlayan Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi ve Allame Tabatabai Üniversitesi, ĠĢletme Fakültesi Dekanlıklarına, Öğretim elemanlarına ve Ġdari personeline çok teĢekkür ederim. Ġran Turizm Kurumu yetkililerine ve Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı yetkililerine de gösterdikleri destekten dolayı teĢekkürü bir borç bilirim.
Kurumsal desteklerin dıĢında, akademik hayatımı Ģekillendirmemde yol gösterici olmuĢ, bilgi ve deneyimleri ile desteklerini hiçbir zaman esirgememiĢ olan, danıĢmanım Prof. Dr. Kurban ÜNLÜÖNEN’e minnettarlığımı ifade ederek teĢekkürlerimi sunarım. Tez izleme komitemde görev alarak beni onurlandıran ve çalıĢmanın ortaya çıkmasında tavsiyeleriyle emeğini esirgemeyen Prof. Dr. Azize HASSAN ve Prof. Dr.Sanem ALKĠBAY’a teĢekkürü bir borç bilirim.
AraĢtırma görevlisi Rahman TEMĠZKAN’a ve Saadet Pınar TEMĠZKAN’a çalıĢmama destek oldukları için teĢekkürlerimi sunarım.
Tüm eğitim hayatım boyunca beni her konuda destekleyen ve her zaman yanımda olan sevgili aileme teĢekkürlerimi sunarım.
ÖZET
LĠSANS DÜZEYĠNDE TURĠZM EĞĠTĠMĠ ALAN ÖĞRENCĠLERĠN TURĠZM EĞĠTĠMĠ VEREN KURUMLARI DEĞERLENDĠRMELERĠ ĠRAN – TÜRKĠYE
KARġILAġTIRMASI
Mohammad Reza EĠVAZĠ GHARAMALEKĠ Doktora, Turizm ĠĢletmeciliği Anabilim Dalı Tez DanıĢmanı: Prof. Dr. Kurban ÜNLÜÖREN
Mayıs-2011, 155 sayfa
Bu çalıĢma, “Lisans düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin eğitim veren kurumlardan tatmin düzeyleri, ülkelerine göre (Ġran-Türkiye) faklılık gösterir” hipotezini tartıĢmaktadır. Ġran ve Türkiye’deki lisans düzeyindeki turizm eğitiminin durumu incelenmiĢtir. Literatür taramasıyla, turizm eğitim ve öğretimi kavramları tartıĢılmıĢ, turizm eğitim ve öğretiminin baĢarısının önündeki engeller ortaya koyulmuĢtur.
Türkiye’de lisans düzeyinde turizm eğitimi veren Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Turizm ĠĢletmeciliği eğitimi bölümü ve Ġran’da lisans düzeyinde turizm eğitimi veren Allame Tabatabai Üniversitesi ĠĢletme Fakültesi Turizm ĠĢletmeciliği ve Otel ĠĢletmeciliği Bölümleri öğrencilerine uygulanan anket ile eğitim aldıkları kurumlardan tatmin düzeyleri hakkında veri sağlamıĢtır.
AraĢtırma sonuçları Türkiye’deki ve Ġran’daki turizm eğitim sisteminin genel eğitim sistemine bağlı olarak farklı olduğunu ve Lisans düzeyinde turizm eğitimi alan Gazi Üniversiteli öğrencilerin eğitim aldıkları kurumdan tatmin düzeyleri Allame Tabatabai Üniversiteli öğrencilerin eğitim aldıkları kurumdan tatmin düzeyleri daha yüksek olduğunu göstermektedir. Lisans düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin eğitim veren kurumlardan tatmin düzeyleri, ülkelerine göre (Ġran-Türkiye) farklılık göstermektedir. Tatmin düzeyleri farklı olmasına rağmen Gazi Üniversitesi öğrencilerinin tatmin düzeyinin istenen düzeyde olduğu söylenemez. Ġki ülkenin turizm eğitimi ile ilgili olarak kendilerine özgü ve ortak bazı sorunları olduğu tespit edilmiĢtir. AraĢtırmanın sonunda her iki ülkedeki turizm eğitimindeki sorunları çözümüne yönelik olarak öneriler geliĢtirilmiĢtir.
Anahtar Kelimeler: Turizm, Turizm Eğitimi, Turizm Öğretimi, Mesleki
ABSTRACT
THE EVALUATION OF TOURISM EDUCATION ESTABLISHMENTS BY UNDERGRADUATE DEGREE TOURISM STUDENTS
Mohammad Reza EİVAZİ GHARAMALEKİ PhD, Department of Tourism Management Education
Supervisor: Prof. Dr. Kurban ÜNLÜÖNEN May, 2011, 155 pages
This study argues the hypothesis of “the country origins (Iran-Türkiye) of undergraduate tourism students make meaningful differences on their satisfaction levels from their education establishments”. The situations of undergraduate level tourism education in Turkey and Iran have been determined. By literature review, a conceptual discussion of tourism education and training has been executed and the difficulties on the way of successful tourism education and training have been released. The evaluations of human resourses administrators about the questions on the forms from the aspects of variety management and discrimination have been obtained.
The questionnaire conducted on the undergraduate level tourism students of Gazi University, Commerce and Tourism Education Faculty, Tourism Management Education Department in Turkey and Allame Tabatabai University, Faculty of Business, Tourism Management and Hotel Management Departments has collected data about their satisfaction levels from their education establishments.
The finding of the research shows that there is a difference between the tourism education systems of the countries in related to their national education systems. It also shows that the satisfaction level of undergraduate tourism students of Gazi University is higher than the satisfaction level of undergraduate tourism students of Allame Tabatabai University from their education establishments. The country origins (Iran-Türkiye) of undergraduate tourism students make meaningful differences on their satisfaction levels from their education establishments. In spite of the fact that there is a difference on the satisfaction levels of students, the satisfaction level of Gazi University tourism students has not been at the required level. It has been determined that both of the countries have particular and common problems on the issue of tourism education. At the end of the research, suggestions have been presented to achieve the solutions of tourism education problems of both countries.
Keywords: Tourism, Tourism Training, Tourism Education, Vacational Education
TABLOLAR LİSTESİ
Sayfa Tablo 1: Türkiye ve İran’ın 2008 Yılına Ait Turizm Göstergeleri ………. 6 Tablo 2: İran da 1995-1996 ile 2008-2009 Eğitim Öğretim Yılları Arası Öğrenci
Kabul Eden Lisans Düzeyindeki Turizm Programı Sayısı…... 7 Tablo3: İran ve Türkiye’de 2008-2009 ve 2009-2010 Eğitim Öğretim Yılları
İtibariyle Öğrenci Kabul Eden Lisans Düzeyindeki Turizm Programı
Sayısı ………. 8
Tablo 4: İran ve Türkiye’ye Gelen, Uluslararası Turist Sayıları……….. 48 Tablo 5: Ön Lisans Öğrenim Düzeyinde Turizm Bölümleri Öğrenci ve Mezun
Sayısı………..
70 Tablo 6: İran ve Türkiye’de 2008-2009 ve 2009-2010 Eğitim Öğretim Yılları
İtibariyle Öğrenci Kabul Eden Lisans Düzeyindeki Turizm Programı Sayısı ... 72 Tablo 7: İran da 1995-1996 ile 2008-2009 Eğitim Öğretim Yılları arası Öğrenci
Kabul Eden Lisans Düzeyindeki Turizm Programı Sayısı ….
74 Tablo 8: Öğrenim Yılları İtibarıyla Lisans Düzeyinde Turizm Eğitimi Alan
Öğrenci ve Mezun Sayıları ………... 75 Tablo 9: İran’da Turizm Eğitimi Veren Yükseköğretim Programlarına Kayıtlı
Öğrencilerin Öğrenim Düzeyine Göre Dağılımı ………... 76 Tablo 10: Öğrenim Yılları İtibarıyla Yüksek Öğretim Düzeyinde Turizm Eğitimi
Alan Yüksek Lisans ve Doktora Öğrenci ve Mezun Sayıları .. 77 Tablo 11: Gazi Üniversitesi Turizm Eğitim Fakültesi Örneklem Tablosu ……… 84 Tablo 12: Allame Tabatabai Üniversitesi Örneklem Tablosu ………. 85 Tablo 13: Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Üniversitelerine ve Cinsiyetlerine
Göre Dağılımı ………... 86
Tablo 14: Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Üniversitelerine ve Sınıflarına Göre
Dağılımı ………... 87
Tablo 15: Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Üniversitelerine ve Anabilim
Dallarına Göre Dağılımı ……… 88
Tablo 16: Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Üniversitelerine ve Mezun Oldukları Liseye Göre Dağılımı …………... 88
Tablo 17: Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Üniversitelerine ve Liseden Sonra
Eğitime Ara Verip Vermediğine Göre Dağılımı ………. 89 Tablo 18: Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Üniversitelerine ve Bu Programı
Öncelikli Tercih Etme Sebeplerine Göre Dağılımı ………... 89 Tablo 19: Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Üniversitelerine ve Mezun Olduktan
Sonra Öncelikle Yapmayı Düşündükleri İşe Göre Dağılımı ……… 90 Tablo 20: Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Üniversitelerine ve Bugüne Kadar
Turizm Sektöründe Çalışıp Çalışmadıklarına Göre Dağılımı ………... 91 Tablo 21: Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Öğretim Elemanlarının Nitelikleri
Hakkındaki Değerlendirmeleri ……….. 92 Tablo 22: Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Verilen Derslerin Program Amacına
Uygun Olup Olmadığı Hakkındaki Değerlendirmeleri……. 93 Tablo 23: Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Fakültenin Sektör Staj Uygulaması
İle İlgili Değerlendirmeleri ………... 94 Tablo 24: Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Fakültenin Verdiği İdari Hizmetler
Hakkındaki Değerlendirmeleri ……… 94
Tablo 25: Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Fakültelerini Öğretim Elemanlarının Sayısı Bakımından Değerlendirmeleri ………. 95 Tablo 26: Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Fakültelerini Fizikisel İmkânlar ve
Sosyo Kültürel Faaliyetler Açısından Değerlendirmeleri ……… 96 Tablo27: Öğrencilerin Okudukları Fakülte/Programı Çeşitli Açılardan
Değerlendirmelerinin Karşılaştırması ………... 98 Tablo 28: Öğrencilerin Üniversiteler Bazında Cinsiyet Faktörüne Göre Eğitim
Kurumundan Tatmin Düzeyleri ………. 99
Tablo 29: Öğrencilerin Üniversiteler Bazında Sınıf Faktörüne Göre Eğitim
Kurumundan Tatmin Düzeyleri ………. 100
Tablo 30: Üniversiteler Bazında Öğrencilerin Anabilim Dallarına Göre Eğitim
Kurumlarından Tatmin Düzeylerinde Meydana Gelen Farklar ……... 101 Tablo31: Öğrencilerin Mezun Oldukları Liseye Göre Eğitim Kurumlarından
Tablo 32: Öğrencilerin Bulundukları Programı Öncelikli Tercih Etme Sebeplerine Göre Eğitim Kurumlarından Tatmin Düzeylerinde Meydana Gelen Farklar ………...
103
Tablo 33: Öğrencilerin Mezun Olduktan Sonra Öncelikli Yapmayı Düşündükleri İşe Göre Eğitim Kurumlarından Tatmin Düzeylerinde Meydana Gelen
Farklar ………. 105
Tablo34: Öğrencilerin Sektörde Deneyim Sahibi Olup Olmamasına Göre Eğitim Kurumlarından Tatmin Düzeylerinde Meydana Gelen Farklar ………… 106 Tablo 35: Öğrencilerin Programda Verilen Eğitimin İyi Bir Turizm İşletmecisi
Olmak İçin Yeterli Olduğuna İnanmalarına Göre Eğitim Kurumlarından Tatmin Düzeylerinde Meydana Gelen Farklar ………. 108 Tablo 36: Öğrencilerin Programda Verilen Eğitimin İyi Bir Turizm Eğitmeni
Olmak İçin Yeterli Olduğuna İnanmalarına Göre Eğitim Kurumlarından
Tatmin Düzeylerinde Meydana Gelen Farklar ……… 110 Tablo 37: Öğrencilerin Programda Verilen Eğitimin İyi Bir Turizm Araştırmacı
Olmak İçin Yeterli Olduğuna İnanmalarına Göre Eğitim Kurumlarından Tatmin Düzeylerinde Meydana Gelen Farklar ……… 112 Tablo 38: Öğrencilerin Üniversitelerine Göre Programda Verilen Eğitimin
İyi Bir Turizm İşletmecisi Olmak İçin Yeterli Olduğuna İnanma
Düzeylerinde Meydana Gelen Farklar ……….. 114 Tablo 39: Öğrencilerin Üniversitelerine Göre Programda Verilen Eğitimin İyi
Bir Turizm Öğretmeni Olmak İçin Yeterli Olduğuna İnanma
Düzeylerinde Meydana Gelen Farklar ……….. 115 Tablo 40: Öğrencilerin Üniversitelerine Göre Programda Verilen Eğitimin İyi Bir
Turizm Araştırmacısı Olmak İçin Yeterli Olduğuna İnanma
Düzeylerinde Meydana Gelen Farklar ……….. 116 Tablo 41: Öğrencilerin Kayıtlı Oldukları Programı Değerlendirmelerinde
Üniversitelerine Göre Meydana Gelen Farklar ……… 117 Tablo 42: Öğrencilerin Okudukları Fakülte/Programı Genel Değerlendirmelerinde
ŞEKİLLER LİSTESİ
Sayfa
Şekil 1: Eğitim Sistemi İçinde Örgün ve Yaygın Eğitimin Yeri ……… 20
Şekil 2: Uluslar arası Literatürde Turizm Eğitimi ……….. 26
Şekil 3: Turizm Alanının Diğer Disiplinlerle Bağlantısı ……… 35
Şekil 4: Turizm Olgusu: Turizm ve Turizm İşletmeciliğini Oluşturan Parçalar …… 39
Şekil 5: Düzeyine Göre Personelin Sahip Olması Gereken Nitelikler ……….. 45
Şekil 6: Türk Milli Eğitim Sistemi ………. 51
Şekil 7. İran’da Genel Eğitim Sistemi ……… 53
Şekil 8: Türkiye’deki Turizm Eğitim ve Öğretiminin Sınıflaması ………. 57
Şekil 9: Türkiye’de Turizm Eğitiminin Genel Görünümü ………. 58
Şekil 10: Türk Turizm Eğitim Sisteminin Örgütsel Yapısı ………... 59
Şekil 11. İran’da Turizm Eğitim Sistemi ……… 63
KISALTMALAR LİSTESİ
AB: Avrupa Birliği
ABD: Amerika Birleşik Devletleri
ILO: Uluslar arası Çalışma Örgütü
IMF: Uluslar arası Para Fonu İTK: İran Turizm Kurumu MEB: Milli Eğitim Bakanlığı
METARGEM: Milli Eğitim Bakanlığı, Mesleki ve Teknik Eğitim Araştırma ve Geliştirme
Merkezi
ÖSS: Öğrenci Seçme Sınavı
ÖSYM: Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi TİSK: Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu TÜRSAB: Türkiye Seyahat Acentecileri Birliği UNWTO: Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü YÖK: Yüksek Öğretim Kurulu
İÇİNDEKİLER
Sayfa
JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI……….……... i
ÖNSÖZ……….. ii ÖZET………....……. iii ABSTRACT……….………. iv TABLOLAR LİSTESİ………...………... v ŞEKİLLER LİSTESİ………...……….. ix KISALTMALAR LİSTESİ………... x İÇİNDEKİLER………. xi 1. GİRİŞ………... 1 1.1. Araştırma Problemi………..…... 5 1.2. Araştırmanın Amacı………... 8 1.3. Araştırmanın Önemi………... 12 1.4. Araştırmanın Varsayımları……… 17 1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları………..………... 17 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE………... 18
2.1. Eğitime Genel Bir Yaklaşım ……… 18
2.1.1. Eğitimin Tanımı ………. 18 2.1.1.1. Örgün Eğitim ………..………. 20 2.1.1.2. Yaygın Eğitim ..……….... 21 2.1.2. Eğitimin Amaçları………... 21 2.1.3. Mesleki Eğitim……… 22 2.1.4. Turizm Eğitimi..……….. 24
2.1.4.1. Uluslararası Literatürde Mesleki Turizm Eğitimi ve Turizm Öğretimi Kavramları ………...…………..…….. 25
2.1.4.2. Dünya’da Turizm Eğitim Programlarının Geçmişi………... 28
2.1.4.3. Dünya’da Turizm Eğitimi ………..………. 29
2.1.4.4. Üniversitelerde Turizm Eğitimi……… 32
2.1.4.5. Turizm Eğitiminde Müfredat……...……… 39
2.1.6. Sektörel Gelişim ve Turizm Eğitimi, İran ve Türkiye Karşılaştırması….. 46
2.1.6.1. Türkiye’de Genel Eğitim Sisteminin Yapısı ………... 49
2.1.6.2. İran’da Genel Eğitim Sisteminin Yapısı………... 52
2.1.6.3. Türkiye’de Turizm Eğitiminin Tarihsel Gelişimi ………... 54
2.1.6.4. İran’da Turizm Eğitiminin Tarihsel Gelişimi……… 60
2.1.6.5. İran ve Türkiye’de Yüksek Öğretim Düzeyinde Turizm Eğitiminin Mevcut Durumu………..…………. 64
2.1.6.6. İran ve Türkiye’deki Önlisans Düzeyindeki Turizm Eğitiminin Karşılaştırması ………. 70
2.1.6.7 Lisans Düzeyindeki Turizm Eğitiminin İran ile Türkiye’nin Karşılaştırması ………... 71
2.1.6.8. Yüksek Lisans ve Doktora Düzeyinde Turizm Eğitiminin İran ile Türkiye’nin Karşılaştırması ………. 76 3. YÖNTEM ………. 78 3.1. Araştırmanın Modeli……… 78 3.2. Verilerin Toplanması ………. 78 3.3. Evren ve Örneklem ………..……… 82 3.4. Verilerin Analizi ………... 85 4. Bulgular ve Yorumlar……….. 86
4.1. Gazi ve Allame Tabatabai Üniversitelerinde Turizm Bölümleri Öğrencilerine Dağıtılan Anketlerden Elde Edilen Bulgular ………... 86
4.1.1. Anketle Elde Edilen Demografik Bilgiler ve Öğrencilerin Konu İle İlgili Çeşitli Özelliklerine Göre Dağılımları ……… 86
4.1.2. Öğrencilerin Fakülteleri İle İlgili Çeşitli Konulardaki Değerlendirmeleri 91 4.2. Hipotez Testleri ………... 99
4.2.1. Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre Eğitim Kurumlarından Tatmin Düzeylerinde Meydana Gelen Farklar ……… 99
4.2.2. Öğrencilerin Sınıflarına Göre Eğitim Kurumlarından Tatmin Düzeylerinde Meydana Gelen Farklar ………. 100
4.2.3. Öğrencilerin Anabilim Dallarına Göre Eğitim Kurumlarından Tatmin Düzeylerinde Meydana Gelen Farklar ……… 4.2.4. Öğrencilerin Mezun Oldukları Liseye Göre Eğitim Kurumlarından
Tatmin Düzeylerinde Meydana Gelen Farklar ……….. 101 4.2.5. Öğrencilerin Bulundukları Programı Öncelikli Tercih Etme Sebeplerine
Göre Eğitim Kurumlarından Tatmin Düzeylerinde Meydana Gelen
Farklar ……… 102
4.2.6 Öğrencilerin Mezun Olduktan Sonra Öncelikli Yapmayı Düşündükleri İşe Göre Eğitim Kurumlarından Tatmin Düzeylerinde Meydana
Gelen Farklar ………. 104
4.2.7. Öğrencilerin Sektörde Deneyim Sahibi Olup Olmamasına Göre Eğitim Kurumlarından Tatmin Düzeylerinde Meydana Gelen Farklar …….. 106 4.3. Öğrencilerin Programda Verilen Eğitimin İyi Bir Turizm İşletmecisi, İyi Bir
Turizm Öğretmeni ve İyi Bir Turizm Araştırmacısı Olmak İçin Yeterliliğine İnançları ………. 107 4.3.1. Öğrencilerin Programda Verilen Eğitimin İyi Bir Turizm İşletmecisi
Olmak İçin Yeterli Olduğuna İnanmalarına Göre Eğitim Kurumlarından Tatmin Düzeylerinde Meydana Gelen Farklar ……..
107
4.3.2. Öğrencilerin Programda Verilen Eğitimin İyi Bir Turizm Öğretmeni Olmak İçin Yeterli Olduğuna İnanmalarına Göre Eğitim Kurumlarından Tatmin Düzeylerinde Meydana Gelen Farklar ……... 109 4.3.3. Öğrencilerin Programda Verilen Eğitimin İyi Bir Turizm Araştırmacısı
Olmak İçin Yeterli Olduğuna İnanmalarına Göre Eğitim Kurumlarından Tatmin Düzeylerinde Meydana Gelen Farklar ……... 111 4.3.4. Öğrencilerin Üniversitelerine Göre Programda Verilen Eğitimin İyi Bir
Turizm İşletmecisi Olmak İçin Yeterli Olduğuna İnanma Düzeylerinde Meydana Gelen Farklar ……… 113 4.3.5. Öğrencilerin Üniversitelerine Göre Programda Verilen Eğitimin İyi
Bir Turizm Öğretmeni Olmak İçin Yeterli Olduğuna İnanma Düzeylerinde Meydana Gelen Farklar ………
114
4.3.6. Öğrencilerin Üniversitelerine Göre Programda Verilen Eğitimin İyi Bir Turizm Araştırmacısı Olmak İçin Yeterli Olduğuna İnanma Düzeylerinde Meydana Gelen Farklar ………
115
4.4. Öğrencilerin Kayıtlı Oldukları Programı Değerlendirmelerinde
Üniversitelerine Göre Meydana Gelen Farklar ………... 116
4.5. Mülakatla Elde Edilen Bulgular ………. 118
4.5.1. Öğrencilerle Yapılan Mülakatlar ……….. 118
4.5.1.1. Allame Tabatabai Öğrencileri ile Yapılan Mülakatlar ……… 118
4.5.1.2. Gazi Üniversitesi Öğrencileri ile Yapılan Mülakatlar ...………... 119
4.5.2. Öğretim Elemanlarıyla Yapılan Mülakatlar ………... 121
4.5.2.1. Gazi Üniversitesi Öğretim Elemanları İle Yapılan Mülakatlar………. 121
4.5.3. Katılımcı Gözlem Metodu İle Elde Edilen Veriler ……… 123
5. SONUÇ ve ÖNERİLER……… 124
KAYNAKÇA……… 137
1. GĠRĠġ
Eğitimin geniş bir alan ve çok kapsamlı bir kavram olması, hakkında birçok tanımlama yapılmasına sebep olmuştur. Eğitim sözcüğü disiplin, sosyal hizmet, öğrenim ve sosyal kurum gibi birbirinden farklı anlamları ifade edecek biçimlerde kullanılabilir (Ertürk, 1979:9).
Konuyla ilgili bilimsel çalışmalar incelendiğinde eğitimle ilgili pek çok tanımla karşılaşılmaktadır. Eğitim, bireyin davranışlarında geliştirici bir değişme meydana getirme sürecini ifade etmektedir. Bu yönüyle eğitim, iş gücüne nitelik kazandırmakta ve üretimde emek faktörünün verimliliğini artırmaktadır (Ünlüönen ve Boylu, 2005:159). Bir başka tanıma göre ise eğitim, “yeni yetişen kuşakları toplum hayatına hazırlamak amacıyla onların gerekli bilgi, beceri ve anlayış kazanmalarına ve kişilik geliştirmelerine yardım etme etkinliğidir”(Hacıoğlu, 1989:5). Dar anlamıyla eğitim, bireysel, grup ve örgütsel düzeyde performans ve verimliliği artırmaya yönelik düzenlenen planlı programlar olarak tanımlamak mümkündür (Deniz, 1999:2). Bireye uygulanan eğitim programları hem örgüte hem de iş görenlere bir takım faydalar sağlamaktadır. İş gören, eğitim programları sayesinde işini daha etkili ve kolay yaparak, kendine olan güvenini arttırırken, ekonomik olarak da bağımsızlığını kazanmaktadır. Ayrıca eğitim programları çalışanların öğrenme hızını ve etkinliğini arttırmaktadır. Kimi örgütler için eğitim programları maliyeti yüksek bir faaliyet olarak görülse de kazandıracağı getiriler göz önüne alındığında örgüt için yapılan en önemli ve büyük yatırımdır (Peker, 1991: 551).
Tüm bu tanım ve açıklamaların ışığı altında eğitimin 5 temel amacı ortaya çıkmaktadır (Usal ve Aslan, 1995: 100-101):
1. Bireyi, belirgin bir kültür içinde yoğurarak, kültürel değeri benimsemesini sağlamak,
2. Bireyi toplumsallaştırmak,
3. Bireyin üretken olmasını sağlamak, 4. Bireyin bireyselleşmesini sağlamak, 5. Bireyin becerilerini geliştirmek.
21. yüzyılda başarı, eğitimli işgücü ile sağlanacaktır. Bu nedenle eğitim, eğitim sistemleri ve yapılarının çağın gereklerine göre düzenlenmesi gerekmektedir. Sanayi
toplumunda eğitim sadece okul olarak görülmüş, okul da fabrika türü üretim yapan kurum olarak algılanmıştır (Arslan ve Eraslan, 2003:1). Bilgi toplumunun yeni eğitim anlayışında okul, fabrika modeli kitlesel üretim yapan bir kurum değildir. Sanayi toplumunun eğitim anlayışında öğretmen merkezli öğretme mevcuttur. Ancak bilgi toplumunda durum daha farklıdır. Çünkü bilgi toplumu eğitim anlayışında, öğrenci merkezli öğrenme esas alınmaktadır. Bu anlayışta öğrenci aktif öğrenen rolü üstlenmiştir. Yeni eğitim anlayışında eğitim sadece okul içinde sınırlandırılmamıştır. Okul dışında eğitim imkanları sağlanırken, okul dışı uzmanlar aracılığı ile de öğrenme gerçekleşebilmektedir (Tekeli, 2004:18-20).
Mesleki eğitim ise, bir toplumdaki bireylerin meslek sahibi olabilmeleri için mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve pratik uygulama yetenekleri kazandırmak suretiyle birey kabiliyetlerini fiziksel, entelektüel, duygusal, sosyal ve ekonomik yönlerden geliştirme sürecidir (Hacıoğlu, 1995:3). Genel anlamıyla mesleki eğitim, iş ile birey arasında uyum sağlama sürecidir. Çağdaş mesleki eğitim anlayışı, sürekli bir değişim ve yenilenme çabası içindedir (T.İ.S.K, 2004:1).
Hacıoğlu, (1995:3) mesleki eğitimin amaçlarını; 1. Bireylerin eğitimini devam ettirmek,
2. İş dünyasına bilgili, becerikli ve başarılı personel yetiştirmek olarak belirtmiştir.
Mesleki eğitimin hedeflerini ise;
a. İstenilen davranışları geliştirmek, b. Görerek öğrenme ortamını sağlamak,
c. Becerileri geliştirmek, olarak ortaya koymuştur
Turizm sektöründe, hem hizmeti üreterek sunan hem de satın alanın insan olduğu göz önüne alınırsa, sektördeki başarının, eğitimli işgücü ile mümkün kılınabileceği göz ardı edilmemelidir. Sektörel çaptaki rekabetin ön koşul olarak ortaya koyduğu hizmet kalitesi, sektörde istihdam edilen işgücünün mesleki bilgi, beceri, altyapısı ve eğitim-öğretim düzeyi ile doğru orantılıdır(Timur, 1994:44).
Kısa tanımıyla turizm eğitimi; “turizm olayının ve turizm ekonomisinin halka ve öğrenim gören gençliğe öğretilmesi, turizm konusunda bilgili ve kalifiye personel ve yönetici yetiştirmesi için yapılan çalışmalardır”(Sezgin ve Acar, 1991:93). Daha
kapsamlı bir tanımlama ile turizm eğitimi “turizm sektörünün ihtiyaç duyduğu, araştırma ve planlama çalışmalarını geliştirecek, işletmelerin verimliliğini arttıracak ve bu sektördeki yenilikleri takip edebilecek bilimsel metotların ortaya çıkarılması için yapılan mesleki eğitim” olarak ele alınabilir (Hacıoğlu, 1989:6).
Turizm eğitimi veren kurumların amacı ise, turizm sektöründe iş görecek elemanları temel eğitimden geçirmek, tüm eğitim alanlara turizm bilinci ve felsefesini kazandırmak, yönetim tekniklerini öğretmek ve dünyadaki kabul görmüş anlayışa uyum sağlatmak, yeni kavram, fikir ve teknolojileri kavrayabilecek üst düzey profesyonelleri yetiştirmektir (TÜRSAB, 1993: 41).
Tanım ve amaçlar incelendiğinde, turizm eğitiminin toplumun turizm konusundaki bilgi, görgü ve anlayışlarında olumlu değişiklikler meydana getirip bilinçlendirerek turistler için hoşgörülü bir ortamın oluşturulması ile sektör için gerekli her seviyedeki elemanları yetiştirmeyi öngördüğü dikkat çekmektedir. Bu iki temel hedeften ilki, halk tabakalarına çeşitli konferanslar, seminerler düzenlenerek yazılı ve görsel yayınlar yoluyla turizm hakkında genel bilgi verilmesiyle gerçekleştirilir. Bu çalışmalara “halka dönük turizm eğitimi‟‟ denmektedir. Böylece toplumun sosyal bakımından modern turizmin ihtiyaçlarını karşılamaya hazırlıklı olması sağlanır (Olalı, 1984:16).
Toplumsal düzeyde turizm eğitiminin amaçlarını şu şekilde sıralamak mümkündür (Olalı, 1990:291):
1. Topluma turizm bilincini yerleştirmek,
2. Turizm kaynaklarının korunması bilincini yerleştirmek,
3. Turistlere yönelik hiçbir ayrım yapmadan (din, dil, ırk ve ...) eşit ve dürüst hizmet etmek ahlâk ve terbiyesini vermek,
4. Turizmin uzun vadeli çıkarlarına dikkat çekerek, saygı ve konuk severliğe dayalı bir davranış şekli yerleştirmek.
İkinci hedef ise turizm personelinin eğitilmesidir. Mesleki turizm eğitimi olarak adlandırılan bu eğitim, turizm sektörünün ihtiyaç duyduğu teorik ve pratik bilgilere sahip, bilgili, becerili, yetenekli, verimli ve bilinçli personeli yetiştiren ve personele işini daha iyi yapabilmesi için gerekli bilgileri sistematik olarak aktaran bir süreçtir (Hacıoğlu, 1996:5).
Örgün turizm eğitiminin amaçlarını şu şekilde sıralamak mümkündür (Sezgin ve Acar, 1991: 291):
1. Turizm sektöründe çalışacak vasıflı işgücünün teminini sağlamak, 2. Turizm sektörünün gelişmesine katkıda bulunmak,
3. Turizmin ülke ekonomisindeki yerini ve önemini anlatmak, 4. Eğitim sayesinde teori ve pratik arasındaki bağlantıyı kurmak, 5. Ülke insanlarının turizme ilgisini çekmek,
6. Turizm işletmelerinde çalışanların bilgi ve becerilerini arttırmak, 7. Ülke insanları üzerinde olumlu bir turizm bilinci oluşturmak.
Dünyada değişen rekabet koşullarının ortaya çıkardığı sonuçlar doğrultusunda turizm eğitimi almış bireylerin istihdam edildiği işletmelerde diğerlerine göre bir farklılık oluşturmak, mesleki turizm eğitiminin temel amaçlarından birisidir. Turizm sektöründe faaliyet gösteren işletmeler ve personel müşteriye en iyi ve kaliteli hizmet sunmak isterler, mümkün olan en kaliteli hizmetin, işgücünden ekonomik ve soysal bakımdan optimal bir biçimde yararlanılarak verilmesi esas olduğundan, kullanılan iş gücünün istenilen düzeyde ve yeterli bir mesleki eğitim almış olması gerekmektedir (Timur, 1992:7).
Turizmin doğası gereği, verilen mesleki eğitim yanında kültür eğitimi de gerekir. Çünkü turizmle uğraşan kişinin, tarihi geçmişini iyi bilen ve iyi tanıtan, dünya kültürlerini ve kendi kültürünü tanıyan, turiste hoşgörülü, onun düşüncelerine saygılı kişi olması gerekir (İlkin ve Dinçer, 1991:86). Özetle mesleki turizm eğitimi demek, insanlara hizmet etmede insancıl özelliklerini ve mesleki bilgisini geliştiren, neyi, nasıl, niçin yaptığını bilen, insana hizmet etmede mutluluk duyabilen bir insan tipinin yetiştirilmesi demektir (TÜRSAB, 1993:41).
Turizm sektörü için iki çeşit temel eğitim – öğretim politikası saptanmalıdır (Hacıoğlu, 1995:7):
1. Turizm sektörünün geliştirilebilmesi için araştırma çalışmaları yapacak, ulusal turizm politika ve planlarını hazırlayacak ve ülkenin turizm
sektörünü bu plan ve politikalar doğrultusunda yönlendirecek akademik anlamdaki üniversite turizm eğitimi,
2. Turizm sektörünü oluşturan işletmeler için kalifiye personel yetiştiren mesleki turizm eğitimidir.
Mesleki turizm eğitimi, turizm işletmelerinin ihtiyaç duydukları teorik ve pratik bilgi ve becerilere sahip personeli yetiştirmek, personele işini daha iyi yapabilmesi için gerekli bilgileri sistemli bir şekilde kazandıran bir süreçtir. Mesleki turizm eğitimi, turizm işletmelerinin bugün sıkça telaffuz ettikleri kalite, hizmet kalitesi, müşteri memnuniyeti, verimlilik, kârlılık vb, amaçlarını gerçekleştirmede üzerinde önemle durmaya başladıkları bir olgu haline gelmiştir.
1.1. AraĢtırma Problemi
Gelişmiş ülkeler, uluslararası turizmden büyük pay almaya devam ederken, ülke ekonomisine ödemeler dengesi ve istihdam gibi konularda yapmış olduğu katkılardan dolayı uluslararası turizm, gelişmekte olan ülkeler için de, ilgi çekici bir sektör haline gelmiştir (Dieke, 1988:41; Tosun, 1999:217). Turizm birçok gelişmiş ülkede ekonomik ve sanayi hamleleri ile birlikte önemli bir yer tutmaktadır. İleri ülkelerin gelişmişlik düzeyine ulaşılabilmesi için gelişmekte olan ülkelerin ekonomi, sanayi ve tarım politikalarının yanı sıra turizme ve turizm alanındaki her türlü yatırıma önem vermesi gerekmektedir (Avcıkurt ve Köroğlu, 2002:3). Uluslararası turizmde gittikçe artan rekabet ortamında, avantajlı bir durum elde etmek, ancak müşteri memnuniyetinin sağlanması ile mümkün olacaktır. Müşteri memnuniyetinin sağlanması için ihtiyaç duyulan bilgi, yetenek ve donanıma sahip işgücü ancak etkin ve kaliteli turizm eğitim ve öğretimiyle (Ünlüönen, 2000:218) ve turizm okulları mezunlarının sektörde çalışmaları ile sağlanabilir (Kusluvan ve Kusluvan, 2000:252). Lisans düzeyinde turizm eğitiminin amacı öğrencilerine sektörde yönetici kademesinde ihtiyaç duyacakları yetenekleri ve bilgiyi kazandırmaktır (Eser, 2001:4; Avcıkurt ve Karaman, 2002:53; Demirkol, 2002: 88; Ünlüönen, 2004:5).
Turizm eğitimi genel olarak milli eğitim plan ve politikalarından ve insan kaynakları gelişiminden ayrı düşünülemez. Özellikle 1980‟lerin ortalarından itibaren turizmin önemli bir toplumsal ve ekonomik olgu olarak ortaya çıktığı ülkelerde çeşitli düzeylerde turizm eğitimi hareket kazanmıştır. Kamu ve özel sektör, turizmin olumlu
toplumsal ve ekonomik etkilerini görmüş ve profesyonel ve iyi eğitimli işgücünün hizmetin kalitesini arttırma ve kaliteli hizmet sağlamada vazgeçilmez olduğunun farkına varmıştır. Kamu ve özel sektör tarafından orta öğretimden lisansüstü düzeye kadar her düzeyde turizm eğitimi verilmektedir. Sertifika programları ile de sektörün ihtiyacı karşılanmaya çalışılmaktadır. Turizm eğitimindeki bu gelişme ve büyümeye rağmen birçok ülkede özellikle gelişmekte olan ülkelerde stratejik plan ve politikalardan yoksundur. Dahası, ülke, bölge ve hatta eğitimi veren kurum içinde farklı, bazen birbirine tamamen zıt müfredat geliştirme yaklaşımları vardır (Mayoka ve Akama, 2007:299). Okumuş ve Yağcı (2005:113) turizm eğitimi konusunda uluslararası karşılaştırma çalışmalarının yapılmasının ilginç sonuçlara ulaşılmasını sağlayacağını vurgulamıştır.
Türkiye, turizm açısından bakıldığında son yıllarda oldukça fazla sayıda yabancı turist çeken ve turizm geliri elde eden ülkeler arasında ilk on içinde yer alan bir ülke olarak İran‟dan farklılık göstermektedir (Tablo 1). Türkiye ve İran‟ın gelen turist sayısı ve elde edilen turizm geliri rakamlarına bakıldığında Türkiye‟nin İran‟dan çok daha fazla talep gören bir destinasyon olduğu görülmektedir.
Tablo 1: Türkiye ve İran’ın 2008 Yılına Ait Turizm Göstergeleri
ĠRAN TÜRKĠYE
Turist Sayısı (milyon) 2.034* 24.994*
Turist Çekme Bakımından
Dünyadaki Sırası 60*** 8**
Turist Gelirleri Bakımından
Dünyadaki Sırası - 9**
Turizm Gelirleri (milyar$) 1.908* 21.951*
Turizm Giderleri (milyar$) 8.681* 4.031*
Yatak Sayısı 164.083* 563.252*
Oda Sayısı 67.616* 266.881*
Doluluk Oranı (%) 42,0*** 51,51*
Ortalama Konaklama Süresi
(gün) 2*** 3,12*
Seyahat Acentesi Sayısı 2.350*** 5.672****
Kaynak: * UNWTO (a) (2010: 91-194) ** UNWTO (b) (2011: 6) *** İran Turizm Kurumu (2011)
İran‟ın gelişmekte olan ülkelerden biri olarak, 2000‟li yılların ortalarından itibaren ekonomik kalkınmada ve uluslararası imajını güçlendirmede turizm sektörünü bir araç olarak görmeye başlaması İran‟da turizm eğitiminin önemini arttırmaktadır. İran‟da turizm eğitiminin, kamu ve özel sektör tarafından verilen sertifikaya dayalı kısa süreli kurslar ve yüksek öğretimde 2 yıllık (önlisans), 4 yıllık lisans ve yüksek lisans düzeylerinde diplomaya dayalı programlar ile verildiği görülmektedir. İran‟da 2007-2008 ve 2007-2008-2009 yıllarında lisans ve yüksek lisans düzeyinde turizm eğitimi veren okulların sayıları hızla artmaya başlamıştır (Tablo 2) ve devlet üniversiteleri ile özel üniversiteler arasında turizm eğitimi alanında bir rekabet görülmektedir.
Tablo 2 : İran da 1995-1996 ile 2008-2009 Eğitim Öğretim Yılları Arası Öğrenci Kabul Eden Lisans Düzeyindeki Turizm Programı Sayısı
Yıl Turizm Bölümü Bulunan Eyalet Turizm Bölümü Bulunan ġehir
Turizm Bölümü Olan Üniversiteler
Toplam Turizm Bölümüne Sahip Üni Özel Üniversiteler Devlet Üniversiteleri Ġslami Azad Üni Diğer Bölgesel Özel Üni Devlet Üni Peyam-i Nur Üni Elm-i Karbordi Üni 1995-1996 1 1 - - 1 - - 1 1996-1997 1 1 - - 1 - - 1 1997-1998 1 1 - - 1 - - 1 1998-1999 1 1 - - 1 - - 1 1999-2000 1 1 - - 1 - - 1 2000-2001 1 1 - - 1 - - 1 2001-2002 1 1 - - 1 - - 1 2002-2003 2 2 - 1 1 - - 2 2003-2004 3 3 - 1 2 - 1 4 2004-2005 3 3 - 1 2 - 2 5 2005-2006 6 6 - 2 2 - 6 10 2006-2007 20 24 3 7 4 17 5 36 2007-2008 30 171 7 8 6 167 5 193 2008-2009 30 147 9 15 7 136 10 177
Kaynak: (İran Eğitim Bakanlığı istatistik merkezinden elde edilen verilerden faydalanılarak
hazırlanmıştır).
Turizm sektörünün dünyada olduğu gibi İran‟da da büyümesi, sektörde istihdam edileceklerin artmasınıa neden olacaktır. Ancak, gelen turist sayısı ve elde edilen gelir açılarından bakıldığında İran‟ın sahip olduğundan daha fazla olgunlaşmış ve büyük bir turizm sektörüne sahip olan Türkiye‟de lisans düzeyinde turizm eğitimi veren program sayısının 2007-2009 yılları arasında çok daha az sayıda olduğu görülmektedir (Tablo 3). Yukarıda ifade edildiği gibi turizm eğitimi veren kurumların amacı, turizm sektöründe iş görecek elemanları temel eğitimden geçirmek, tüm eğitim alanlara turizm bilinci ve felsefesini kazandırmak, yönetim teknolojilerini öğretmek ve dünyadaki kabul
görmüş anlayışa uyum sağlamak, yeni kavram, fikir ve teknolojileri kavrayabilecek üst düzey profesyonelleri yetiştirmektir. Bu noktada, öğrencilerin verilen eğitimden tatmin olma düzeylerinin tespit edilmesi, eğitimin ve eğitim sisteminin bu amaçlara uygun olup olmadığının değerlendirilmesinde işe yarayacak önemli ipuçları sunacaktır. İran ve Türkiye‟de turizm eğitimi alan öğrencilerin aldıkları eğitimden tatmin düzeylerinin karşılaştırılması hangi ülkenin daha ideal bir eğitim modeli benimsediği konusunda yorum yapılmasına yardımcı olacaktır.
Tablo 3: İran ve Türkiye’de 2008-2009 ve 2009-2010 Eğitim Öğretim Yılları İtibariyle Öğrenci Kabul Eden Lisans Düzeyindeki Turizm Programı Sayısı
Ġran Türkiye Devlet Üniversitesi Vakıf*Özel Üniversitesi Devlet Üniversitesi Vakıf*Özel Üniversitesi 2008-2009 168 9 - -2009-2010 - - 69 12
Kaynak: İran‟a ait veriler Teknoloji-Araştırmalar ve Bilimler Bakanlığının İstatistik Merkezinden alınmıştır. Türkiye‟ye ait veriler ise Ünlüönen ve Boylu (2009)‟dan alınmıştır.
1.2. AraĢtırmanın Amacı
Bu araştırmanın amacı, İran ve Türkiye‟deki lisans düzeyindeki turizm eğitimini değerlendirerek, eğitim alan öğrencilerin programlardan tatmin düzeylerinin karşılaştırılması ve tespit edilen gereksinimlere uygun eğitimin sağlanmasında atılması gereken adımları ortaya koymaktır. Bu amaca ulaşılabilmesi için araştırmanın alt amaçları şu şekilde sıralanabilir;
1. İran ve Türkiye‟deki turizm eğitim sistemi hakkında bilgi verilmesi ve karşılaştırılması,
2. İran ve Türkiye‟de lisans düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin, turizm eğitimi veren kurumlardan tatmin düzeylerinin tespit edilmesi ve karşılaştırılması.
3. Öğrencilerin programda yeralan derslerin programın amacına uygunluğu ile ilgili değerlendirmelerinin tespit edilmesi ve karşılaştırılması,
4. Öğrencilerin programda yer alan mesleki stajla ilgili değerlendirmelerinin tespit edilmesi ve karşılaştırılması,
5. Öğrencilerin öğretim elemanlarının nitelikleri ile ilgili değerlendirmelerinin tespit edilmesi ve karşılaştırılması,
6. Öğrencilerin eğitim ortamlarıyla ilgili değerlendirmelerinin tespit edilmesi ve karşılaştırılması,
7. Öğrencilerin eğitim kurumunun kendilerine sunduğu sosyal ve kültürel faaliyet ortamlarıyla ilgili değerlendirmelerinin tespit edilmesi ve karşılaştırılması,
8. Öğrencilerin eğitim kurumu idaresi ile ilgili değerlendirmelerinin tespit edilmesi ve karşılaştırılması,
9. Elde edilen veriler ışığında lisans düzeyinde turizm eğitiminin her iki ülke için daha başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesine yönelik öneriler sunulması.
Yukarıdaki amaçlardan yola çıkarak araĢtırmanın hipotezi aşağıdaki gibi geliştirilmiştir.
“Lisans düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin eğitim veren kurumlardan tatmin düzeyleri, ülkelerine göre (Ġran-Türkiye) farklılık gösterir.”
Araştırma hipotezini kabul edip etmemeye karar verebilmek için uygulanan ankette yer alan bağımsız ve bağımlı değişkenler arasında ilişki arayışından kaynaklanan aşağıdaki istatistiksel alt hipotezler belirlenmiştir. H1 ve H10 arasındaki hipotezler bağımlı değişkenlerde (memnuniyet ölçeğinde sorulan sorulara verilen cevaplar) öğrencilerin özelliklerini oluşturan bağımsız değişkenlere (cinsiyet, sınıf, anabilim dalı ve mezun olduğu lise gibi) göre anlamlı farklılıklar oluşup oluşmadığını üniversite bazında araştıran hipotezlerdir. H11 ve H13 arasındaki hipotezler öğrencilerin aldıkları eğitimi turizm işletmecisi, eğitmeni ve araştırmacısı olmak için yeterli bulma düzeyleri bağımlı değişkenlerinin öğrencilerin kayıtlı oldukları üniversiteler bağımsız değişkenine göre anlamlı farklılıklar gösterip göstermediğini araştırmaktadır. H14 ve H31 arasındaki hipotezler ise bağımlı değişkenlerde (memnuniyet ölçeğinde sorulan sorulara verilen cevaplar) öğrencilerin kayıtlı olduğu üniversite bağımsız değişkenine göre anlamlı farklılıklar oluşup oluşmadığını araştıran hipotezlerdir. Araştırmanın istatistiksel hipotezleri aşağıdaki gibidir;
H1: Öğrencilerin eğitim kurumlarından tatmin düzeyleri, cinsiyetlerine göre farklılık gösterir.
H2: Öğrencilerin eğitim kurumlarından tatmin düzeyleri, sınıflarına göre farklılık gösterir.
H3: Öğrencilerin eğitim kurumlarından tatmin düzeyleri, anabilim dallarına göre farklılık gösterir.
H4 Öğrencilerin eğitim kurumlarından tatmin düzeyleri, mezun oldukları liseye göre farklılık gösterir.
H5: Öğrencilerin eğitim kurumlarından tatmin düzeyleri, bulundukları programı öncelikli tercih etme sebeplerine göre farklılık gösterir.
H6: Öğrencilerin eğitim kurumlarından tatmin düzeyleri, mezun olduktan sonra öncelikli yapmayı düşündükleri işe göre farklılık gösterir.
H7: Öğrencilerin eğitim kurumlarından tatmin düzeyleri, sektörde deneyim sahibi olup olmamasına göre farklılık gösterir.
H8 Öğrencilerin eğitim kurumlarından tatmin düzeyleri, programda verilen eğitimin iyi bir turizm işletmecisi olmak için yeterli olduğuna inanmalarına göre farklılık gösterir.
H9: Öğrencilerin eğitim kurumlarından tatmin düzeyleri, programda verilen eğitimin iyi bir turizm öğretmeni olmak için yeterli olduğuna inanmalarına göre farklılık gösterir.
H10: Öğrencilerin eğitim kurumlarından tatmin düzeyleri, programda verilen eğitimin iyi bir turizm araştırmacısı olmak için yeterli olduğuna inanmalarına göre farklılık gösterir.
H11: Öğrencilerin programda verilen eğitimin iyi bir turizm işletmecisi olmak için yeterli olduğuna inanma düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
H12: Öğrencilerin programda verilen eğitimin iyi bir turizm eğitmeni olmak için yeterli olduğuna inanma düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
H13: Öğrencilerin programda verilen eğitimin iyi bir turizm araştırmacısı olmak için yeterli olduğuna inanma düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
H14: Eğitim kurumundaki eğitim araç ve gereçleri konusundaki öğrenci beklentilerinin tatmin düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
H15: Eğitim kurumundaki öğretim elemanlarının sayısı konusundaki öğrenci beklentilerinin tatmin düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
H16: Eğitim kurumundaki kültür dersi veren öğretim elemanlarının niteliği konusundaki öğrenci beklentilerinin tatmin düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
H17: Eğitim kurumundaki uygulamalı meslek dersi veren öğretim elemanlarının niteliği konusundaki öğrenci beklentilerinin tatmin düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
H18: Eğitim kurumundaki teorik meslek dersi veren öğretim elemanlarının niteliği konusundaki öğrenci beklentilerinin tatmin düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
H19: Eğitim kurumundaki yabancı dil dersi veren öğretim elemanlarının niteliği konusundaki öğrenci beklentilerinin tatmin düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
H20: Eğitim kurumundaki kültür dersinin program amacına uygunluğu konusundaki öğrenci beklentilerinin tatmin düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
H21: Eğitim kurumundaki uygulamalı meslek derslerinin program amacına uygunluğu konusundaki öğrenci beklentilerinin tatmin düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
H22: Eğitim kurumundaki teorik meslek derslerinin program amacına uygunluğu konusundaki öğrenci beklentilerinin tatmin düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
H23: Eğitim kurumundaki yabancı dil derslerinin program amacına uygunluğu konusundaki öğrenci beklentilerinin tatmin düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
H24: Eğitim kurumundaki fakültenin sektör stajı uygulaması konusundaki öğrenci beklentilerinin tatmin düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
H25: Eğitim kurumundaki derslere ait kitap vb. kaynaklar konusundaki öğrenci beklentilerinin tatmin düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
H26: Eğitim kurumundaki derslik ve laboratuarlar konusundaki öğrenci beklentilerinin tatmin düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
H27: Eğitim kurumundaki öğrenci işleri gibi faaliyetler konusundaki öğrenci beklentilerinin tatmin düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
H28: Eğitim kurumundaki kütüphane imkanları konusundaki öğrenci beklentilerinin tatmin düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
H29: Eğitim kurumundaki danışmanlık hizmetleri gibi faaliyetler konusundaki öğrenci beklentilerinin tatmin düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
H30: Eğitim kurumundaki sosyal ve kültürel faaliyetler konusundaki öğrenci beklentilerinin tatmin düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
H31: Eğitim kurumundaki panel, konferans, sempozyum ve seminer gibi faaliyetler konusundaki öğrenci beklentilerinin tatmin düzeyleri, üniversitelerine göre farklılık gösterir.
1.3. AraĢtırmanın Önemi
Turizm, hayatta kalmanın ve rekabet avantajı sağlamanın turistik ürünü sunacak, işleyecek ve yönetecek kalifiye personele ulaşmaya dayalı olduğu emek yoğun bir hizmet sektörüdür (Zagonari, 2009:2) Turizm gelişmekte olan ülkelerin birçoğunun toplumsal, kültürel ve ekonomik hayatında önemli rol oynadığından turizm eğitimi turizmin sürdürülebilir kalkınması güvenliğinin devam ettirilmesinin önemli bir unsurudur (Okumuş ve Yağcı, 2005:90). Turizm sektörü 21.yy‟da büyümeye devam edecektir. Turizm sektöründeki gelişimin kolaylaşması için daha çok sayıda eğitilmiş ve rekabetçi işgücüne ihtiyaç duyulacaktır. Turizmin küreselleşmesi ile turizm destinasyonu olarak görülen ülkelerin sayısı artacaktır. Bu ülkelerin büyük bir kısmı gelişmekte olan ülkeler olacaktır. Bu ülkeler turistler için sadece uygun altyapı ve üst yapı sağlamaya çalışmayacaktır aynı zamanda kabul edilebilir bir hizmet düzeyini sağlamak için çaba gösterecektir. Sınırlı kaynaklara ve gelişmemiş eğitim olanaklarına sahip olan bu ülkeler için gerekli olan turizm öğretimi ve eğitimi önemli bir sorun olarak görülmektedir (Jenkins, 1996:218). Turizm eğitimi turizmin birçok boyutundan
sadece birisi olmasına rağmen, sektörü doğrudan ve dolaylı olarak etkileyen bir unsurdur. Tüketici tatmini sağlama, sektörün ve bölgenin rekabet gücünü arttırma potansiyelini taşımaktadır (Ayikoru, Tribe ve Airey, 2009:191).
Turizm eğitimi genel olarak milli eğitim plan ve politikalarından ve insan kaynakları gelişiminden ayrı düşünülemez. 1980‟lerin ortalarından itibaren özellikle turizmin önemli bir toplumsal ve ekonomik olgu olarak ortaya çıktığı ülkelerde çeşitli düzeylerde turizm eğitimi verilmeye başlanmıştır. Kamu ve özel sektör turizmin olumlu toplumsal ve ekonomik etkilerini görmüş ve profesyonel ve iyi eğitimli işgücünün hizmetin kalitesini arttırma ve kaliteli hizmet sağlamada vazgeçilmez olduğunun farkına varmıştır. Kamu ve özel sektör tarafından orta öğretimden lisansüstü düzeye kadar her düzeyde turizm eğitimi verilmektedir. Sertifika programları ile de sektörün ihtiyacı karşılanmaya çalışılmaktadır. Turizm eğitimindeki bu gelişme ve büyümeye rağmen birçok ülke özellikle gelişmekte olan ülkeler stratejik plan ve politikalardan yoksundur. Dahası ülke, bölge ve hatta eğitimi veren kurum içinde farklı bazen birbirine tamamen zıt müfredat geliştirme yaklaşımları vardır. Bir akademik çalışma alanı olarak da turizm pedagojik anlaşmazlıklar ile çevrilmiş durumdadır. Yukarıda bahsedilen sebeplerden dolayı, uzun bir geçmişi olan oturmuş geleneksel disiplinlerle karşılaştırıldığında turizm programlarının ve müfredatının gelişimi için uzun vadeli bir planlama yapmak hiç kolay değildir. Yine de turizm sektörü doğası gereği bölgesel kalkınmanın sağlanmasında ve yoksulluğun azaltılmasında bir araç olarak algılanması ve toplumsal ve ekonomik küresel bir olgu olarak ortaya çıkması ve akademik bir çalışma alanı olarak olgunlaştırılmaya çalışılması her düzeydeki turizm eğitim ve öğretiminin tasarımlanması ve geliştirilmesinde uygun koordinasyonun sağlanmasını gerekli kılmaktadır (Mayoka ve Akama, 2007:299).
Akademik bir çalışma alanı olarak veya mesleki yeterlilikler gerektiren bir alan olarak sistematik ve iyi koordine edilmiş bir turizm eğitiminin geliştirilmesinin önünde önemli engeller bulunmaktadır. Turizm eğitim öğretiminin şekli ve kalitesi ile ilgili sorunlar aşağıdaki temel konular etrafında oluşmaktadır (Mayoka ve Akama 2007:299-300; Amoah ve Baum,1997; Barrows ve Bosselman, 1999; Dale ve Robinson , 2001; Okumuş ve Yağcı, 2005:112; Zagonari, 2009).
1. Turizm çok parçalı ve çok yönlü bir sektör olduğundan ele alırken sınırlarını çizmek çok zordur. Kamu ve özel sektör, sektörün gerçekten
neyi kapsadığı ve neyin turizm eğitim öğretimi için gerekli olduğu konusunda fikir birliğinden yoksun kalmaktadır.
2. Birçok ülkede ve kurumda turizmin genel eğitim politikasının neresinde yer alacağı konusunda fikir veya uygulama birliği yoktur. Bunun sonucunda turizmle ilgili birçok programda uygulanan eğitim öğretim yaklaşımlarında bir tutarlılık bulunmamaktadır. Kaliteli bir turizm eğitim öğretiminin sağlanamaması önemli bir problem olarak varlığını sürdürmektedir.
3. Akademik ve uygulama temelinde konunun geleceğinin eğitimciler ve diğer ilgili kesimler arasında tartışılmasını sağlayacak kurumsallaşmış toplantıların yetersizliği söz konusudur. Teorik çerçeveye odaklanmışlık ve turizme uygun bir anlayışın eksikliği turizm eğitiminde açık bir yön bulunamamasına sebep olmaktadır. Bu durum turizmin akademik bir çalışma alanı olarak çok genç olmasından da kaynaklanmaktadır.
4. Sektör ve eğitim öğretim kurumları arasında koordinasyon eksikliği söz konusudur. Turizm eğitim programlarının ve müfredatlarının dizayn edilmesi, geliştirilmesi ve uygulanmasında paydaşların çeşitliliği ve konuların kompleksliğinin farkına varılması ihtiyacı vardır.
5. Turizm programlarının en önemli problemleri kalifiye eğitici personele sahip olmamaları,
6. Uygulamalı eğitim olanaklarının sınırlılığı,
7. Kalifiye mezunların sektörde istihdamının sağlanamamasıdır 8. Eğitim kurumlarının konumlandırılması,
9. Yönetim yapıları,
10. Gelen öğrencilerin nitelikleri,
11. Mezunları sektöre yerleştirme, ve sektörde tutma sorunları.
Turizm eğitim programları 1960‟ların sonları ve 1970‟lerin başlarında turizm alanında yapılan akademik çalışma sayısının artması ile ticaret eğitiminden ayrı derece veren eğitim programları olarak ortaya çıkmaya başlamıştır. Herhangi bir ülkede, turizm
sektörü rekabet ortamında hayatta kalmak istiyorsa kalifiye işgücüne ihtiyaç duyacaktır (Jenkins, 1996:215-216).
Akademik turizm programları öncelikle Avrupa‟da daha sonra sırasıyla Kuzey Amerika, Avustralya ve yeni Zelanda‟ da ortaya çıkmaya başlamıştır. Avrupa‟da ortaya çıkan öncü kurumlar turizm çalışmalarında gelişmekte olan sektörü makro düzeyde analiz ederek ele almışlardır. Turizm hizmeti sunan işletmelerin ihtiyaç duydukları mikro düzeydeki analizlere çok az yer verilmiştir. Böylece, üniversitelerin sektörün ihtiyaç ve beklentilerini dikkate almamış olmaları sektör ve üniversite işbirliğine zarar vermiş olsa da sektörün turizm eğitimi ile öğretimi arasındaki farkı anlamamış olması da dikkate alınmalıdır. ABD ve Kanada‟da sektör ile eğitim kurumları arasındaki ilişki her zaman daha yakın olmuştur. Sektörün yapmış olduğu bağışlar, burslar ve öğrenciler için çeşitli iş imkânları sağlaması bunun göstergesidir. Bu ülkelerde Avrupa‟dakinden farklı olarak program isimleri “turizm (tourism)” yerine “seyahat endüstrisi yönetimi (travel industry management)” olarak geçmektedir (Jenkins, 1996:216).
Birçok farklı kurum turizm alanında program sahibidir. Bu programlar birbirlerinden farklı müfredat ve ders içerikleri sunmaktadır. Sektör açısından bakıldığında işverenler hangisinin diğerinden daha kaliteli olduğunun belirlenmesine yardımcı olacak bir kıyaslama aracı da olmadığından kurumlar ve bu kurumlardan mezun olanlar arasında herhangi bir yargıya varamamaktadırlar. Bu durum ülke içindeki kurumları birbirleriyle kıyaslamada zorluk oluşturduğu gibi ülkelerarası kıyaslamaların yapılmasını da daha problematik bir hale getirmektedir (Jenkins, 1996:217).
Elektronik veri tabanlarından ulaşılabilen uluslararası bilimsel dergiler, ulusal dergiler ve bildirilerde turizm eğitimi konusunda ülkelerarası karşılaştırma yapılan böyle bir çalışmaya rastlanamamıştır.
Bu araştırma;
1. Turizm eğitimi konusunda ülkelerarası karşılaştırma yaparak literatürde var olan önemli bir boşluğu dolduracaktır,
2. İran ve Türkiye gibi coğrafya, kültür, nüfus ve gelişmişlik düzeyi gibi konularda benzerlikler gösteren ancak turizm sektörü itibarı ile farklılık arz eden iki ülkeyi karşılaştırdığından söz konusu iki ülkenin lisans düzeyindeki turizm eğitiminin en verimli şekilde düzenlenmesine yönelik öneriler getirdiği için stratejik bir önem taşımaktadır,
3. Öğrencilerin halen devam ettikleri programlardan memnuniyet düzeylerinin ülkeler bazında karşılaştırılması yoluyla programların öğrenci beklentilerini karşılamasına yönelik geri bildirim sağlanmış olacaktır. 4. Programlarda yer alan derslerin programların amacına uygun olup
olmadığı; staj, öğretim elemanları, eğitim ortamları, sosyal ve kültürel etkinlikler ve fakülte yönetimi ile ilgili değerlendirmelerin karşılaştırılması sonucunda olumlu değerlendirmelerde bulunulan programdaki uygulamaların şayet uygun iseler örnek alınmasını sağlayacaktır. Böylece, bir kıyaslama (benchmarking) kolaylığı sağlanmış olacaktır.
5. Öğrencilerin beklentilerinin ne oranda karşılandığı tespit edilecek ve bu beklentilerin tatmin edilmesi ile eğitim kalitesi yükseltilmiş olacaktır.
Gelişmekte olan ülkelerden birisi olan İran için de turizm hem ekonomik gelir kaynağı olarak hem de ülkenin yabancılara açılması ve uluslararası arenada imajının düzeltilmesi için önemli sektörlerden biridir. İran‟ın turizm sektördeki başarısı ancak uygun turizm eğitim modelleri ile nitelikli turizm çalışanlarının yetiştirilmesi ile mümkün olacaktır. Dünyada özellikle turizmde gelişmiş ülkelerin turizm sektöründe verimliliği ve hizmet kalitesini arttırmak için eğitim ve araştırmaya önem verdikleri görülmektedir. Bu araştırma için yapılan literatür taramasında turizm eğitimi üzerine çok sayıda yabancı yayına rastlanmasına rağmen konuyu İran ölçeğinde işleyen herhangi bir araştırmaya rastlanamamıştır. Araştırma bu anlamda bir ilk olması nedeniyle önem arz etmektedir ve bundan sonraki araştırmalar için yol gösterici olabilecektir. Ayrıca, turizm sektörünün İran için stratejik önemi ortaya konularak İran‟daki turizm eğitiminin amaçlara ulaşması için uygun şekilde yapılandırılması doğrultusunda öneriler ve modeller geliştirilecek böyle bir araştırmaya rastlanamamıştır.
1.4. AraĢtırmanın Varsayımları
Araştırma hipotezi bazı varsayımlara dayanarak geliştirilmiştir. Bu varsayımlar aşağıdaki gibidir;
1. İran‟da ve Türkiye‟de turizm sektörünün gelişmesi istenmektedir.
2. Turizm alanında lisans düzeyinde eğitim alan öğrenciler eğitim kurumlarını doğruya en yakın değerlendirebilecek gruplardan birisidir.
3. İran‟da ve Türkiye‟de turizm alanında lisans düzeyinde eğitim alan öğrencilerin anketlerde yöneltilen sorulara içtenlikle doğru cevap vereceklerdir.
1.5. AraĢtırmanın Sınırlılıkları
Bu araştırmada İran ve Türkiye‟de lisans düzeyinde eğitim alan öğrencilerin eğitim veren kurumlarından tatmin düzeyleri karşılaştırmalı olarak ele alınmaktadır.
Araştırma için gerekli olan birincil veriler;
1. İran‟da İran‟ın başkenti olan Tahran‟da bulunan Ellame Tabatabai üniversitesi bünyesinde bulunan Turizm ve Otel işletmeciliği bilim dallarında okumakta olan öğrencilere uygulanan anketle,
2. Türkiye‟de, Türkiye‟nin başkenti olan Ankara‟da lisans düzeyinde turizm eğitimi veren Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Turizm İşletmeciliği Eğitimi bölümünde okumakta olan öğrencilere uygulanan anketle elde edilmiştir.
3. İran‟daki istatistiki verilerin eksikliği ve verilere ulaşmada idari yapıdan kaynaklanan zorluklar sebebiyle araştırma öğrencilere uygulanan anketler ile sınırlandırılmıştır. Öğretim elemanlarının ve konu ile ilgili resmi kurumların görüşleri araştırma kapsamı dışında kalmıştır.
2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE 2.1. Eğitime Genel Bir YaklaĢım
İnsan yaşamının her aşamasında eğitim vardır. Toplumda her bireyin, yaşamını sürdürmek, toplumsal görevlerini yerine getirmek, toplum içinde kendine bir konum sağlamak amacıyla gerekli olan davranışları öğrenmesi gerekmektedir (Başaran, 1996:ll). Eğitim kurumları bireylerin bu nedenle ortaya çıkan gereksinimlerini karşılamaktadır. Bireyler eğitim ile kendilerine gereken toplumsal davranışları öğrenmektedirler. Bireylerin kişisel gelişimi, birbirleri ile iletişimi ve toplumsal düzen eğitim ile sağlanmaktadır. Bu nedenle toplumların kalkınmasında önemli etkenlerden birisi eğitim kurumlandır. Eğitimli birey, toplumda sosyal, kültürel ve ekonomik gelişmeye katkı yapmaktadır. Özellikle yüksek öğretim ve mesleki eğitim almış bireyler, ekonomik gelişmenin temel unsurlarındandır (Parlak, 2005:12). Eğitim ile bilgi birbirini tamamlayan unsurlardır. Bilgi eğitim kurumlarında verilmekte ve bireylerin bilgiyi nerede ve nasıl kullanmaları gerektiği öğretilmektedir (Tutar, 1998:70). İnsanlar üretim sürecinde bilgileri ile yararlı olmaktadırlar. Bilgili insanlar üretim sürecini, bilgileri ile kavramakta ve etkilemektedirler. Üretim alanında kullanılan mesleki bilgi eğitim ile olmaktadır. Eğitimdeki başarı, peşinden kalkınmayı, aydınlanmayı ve yaşam kalitesinde yükselmeyi getirmektedir (Başaran, 1998:97).
2.1.1. Eğitimin Tanımı
Eğitim, Arapça "terbiye", Latince "educatio" sözcükleri ile ifade edilmektedir. Osmanlı'larda eğitimin karşılığı olarak kullanılan "terbiye", Arapça ilim ve edep öğretme, besleyip büyütme, yetenekleri geliştirme sanatı anlamına gelmektedir (Öztürk, 1990).
En basit ve temel tanımıyla eğitim, bireyi geliştirmeye yönelik çalışmaların tümüdür (Oral ve Aktaş, 1994:223). Eğitim, en geniş anlamıyla insanları belli amaçlara göre yetiştirme sürecidir (Fidan ve Erden, 1998:12). Sosyal ve ekonomik anlamda gelişme ve ilerlemenin ilk koşullarından biri, bireyin iyi bir şekilde yetiştirilmesi ve geliştirilmesidir. Bu nedenle en basit anlatımıyla eğitim, gerekli nitelik ve nicelikteki bu insan gücünün yetiştirilmesi süreci olarak
tanımlanabilmektedir (Kocabaş,1994:171). Diğer bir tanımla eğitim, bireyin içinde yaşadığı toplumda davranış biçimleri edindiği süreçler toplamıdır (Varış, 1996:13).
“Eğitim; yeni kuşakların, toplum yaşayışında yerlerini almak için hazırlanırken gereken bilgi, beceri ve anlayışlar elde etmelerine ve kişiliklerini geliştirmelerine yardım etmek etkinliğidir”(Başaran,1992:16). “Eğitim; bireyin kişiliğinin gelişmesine yardım eden, ona bilgi ve beceri kazandıran, bireyin ilgi ve yeteneklerine göre meslek sahibi yapan, topluma, çevreye ve yeniliklere duyarlı ve uyumlu olmasını sağlayan bir süreçtir” (Orhaner ve Tunç, 2001:3) Eğitim, insana kendisinin ne olduğunu göstererek insanın kendini tanımasına, bilmesine, bulmasına yardım etmektedir. Bireyin kalıtımla getirdiği ihtiyaç, yetenek ve duygulardan hareket ederek onda yeni ihtiyaç, yeterlilik ve duygular oluşturmaya çalışmaktadır (Başaran, 1987:119). Eğitimin tanımına bakıldığında, insanların yaşamları boyunca devam eden bir süreç olduğu görülmektedir. Eğitim; “bireyin doğumundan ölümüne kadar gerek ailesinden, gerek öğrenim hayatından, gerekse çalıştığı işyerinden edindiği tüm bilgiler yoluyla ya da kendi kendini geliştirerek bilgi, beceri ve davranışlarında meydana getirdiği tüm değişikliler” olarak tanımlanabilir (Deniz,1999:1). Eğitim, aile ile başlamakta, sosyal çevre ile devam etmekte, okul dönemini kapsayarak çalışma hayatını da içine alarak yaşam boyu devam etmektedir.
İnsanın içinde yaşadığı toplumun özelliklerini kazanmasına kültürlenme (sosyalleşme) ve toplum açısından düşünüldüğünde ise kültürleme (sosyalleştirme) denilmektedir. Kültürleme, kendiliğinden olabileceği gibi planlı ve düzenli bir şekilde de yapılabilir. Kültürlemenin, belli bir amaca yönelik yapılması ise eğitimdir (Öztürk, 2007:2).
Farklı bir açıdan ele alındığında ise eğitim; toplumun verimliliğini arttıran, kalkınma çabasının gerçekleşmesi için gerekli nitelik ve nicelikte elemanların yetişmesini sağlayan ve toplumda kişilerin yeteneklerine göre yetişme olanağı veren etkili bir araçtır (Sabuncuoğlu,1991:124).
Bireye/işgücüne uygulanan eğitim programları hem örgüte hem de çalışana bir takım faydalar sağlamaktadır. Çalışan, eğitim programları sayesinde işini daha etkili ve kolay yaparak, kendine olan güvenini arttırırken, ekonomik olarak da bağımsızlığını kazanmaktadır. Ayrıca eğitim programları çalışanların öğrenme
hızını ve etkinliğini arttırmaktadır (Peker,1991:551) Eğitim, hizmet kalitesini arttıran faktörlerden biri olarak görülmektedir. Hizmet kalitesinin artması ise örgütün hem başarılı olmasını, hem de pazar payının artmasını sağlayacaktır. Bu ise eğitimli ve nitelikli çalışan ile mümkün olabilmektedir (Bilhan,1992:56).
Eğitim sistemi incelendiğinde, veriliş ve uygulanma açısından iki alt başlığa ayrılığı görülmektedir. Şekil 1‟te gösterilen bu ayırımda örgün ve yaygın eğitim olarak karşılaşılan alt başlıklar, bir sonraki kısımda ayrıntılı olarak incelenmektedir.
Şekil 1: Eğitim Sistemi İçinde Örgün ve Yaygın Eğitimin Yeri
Kaynak: Ataklı, A. (1992). “Eğitim ve Mesleki Başarı”, Verimlilik Dergisi, MPM
(Milli Prodüktivite Merkezi), Sayı: 1992/1, Mert Matbaacılık, Ankara, s. 5.
2.1.1.1. Örgün Eğitim
Örgün eğitim; belli bir yaş grubunda ve birbirine yakın seviyedeki bireylere yönelik, belli bir amaca göre hazırlanmış programlarla, okul çatısı altında yapılan düzenli eğitim şeklinde tanımlanabilmektedir. Türk Eğitim Sistemi içinde örgün eğitim; okul öncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretimi kapsamaktadır (Erdoğan, 2005:9).
Örgün eğitimin amacı; toplumu oluşturan bireylerin uyumlu bir biçimde yaşamaları için ihtiyaç duyulan temel davranışların geliştirilmesidir. Örgün eğitimi de kendi içinde genel ve mesleki eğitim olmak üzere iki alt başlığa ayırmak mümkündür (Sezgin, 1998:28).
2.1.1.2. Yaygın Eğitim
Yaygın eğitim değişik yaş gruplarındaki ve seviyelerindeki bireylere amaçlara uygun olarak hazırlanmış programlarla, programların gerektirdiği ortam ve sürelerde verilen eğitimdir (Hacıoğlu vd., 2008:4). Eğitim sisteminin, örgün ve yaygın olarak iki alt sisteme ayrılması sonucu ülkede karşılaşılan en büyük sorunlardan biri, örgün eğitimin temel eğitim sistemi olarak kabul edilip, yaygın eğitimin arka plana itilmesidir. Aslında yaygın eğitimin faydaları gözden geçirildiğinde; meslek gruplarında branşlaşma ve uzmanlaşmaya neden olması, teknolojik gelişmeleri daha yakından takip edebilme imkânı sağlaması, atıl işgücüne yeni imkânlar sağlaması gibi pek çok olumlu etkisi bulunmaktadır (Öncüer, 2006:52).
2.1.2. Eğitimin Amaçları
Eğitim bir ya da bir dizi amaca ulaşmak için yapılmaktadır. Amaçlar eğitim sürecine giren kişinin davranışlarında dolayısıyla kişiliğinde meydana gelmesi istenilen farklılaşmaları belirler ve eğitilecek kişinin kazanması gereken davranış ölçütlerini ortaya koyar (Fidan, Erden, 1998:19). Eğitimin amacı, zamana, toplumdaki değişmelere, teknolojiye, ülke politikalarına vb. bağlı olarak değişebildiği gibi ülkelerin gelişmişlik ve saygınlık derecesi de eğitim sistemi ve amaçları üzerinde etkili olabilmektedir (Orhaner, Tunç, 2001:4).
Eğitimin amacı; “toplumsal, kişisel ve ekonomik hayatın gereksinim duyduğu çeşitli becerilere, bilgilere, düşünme, sorun çözme, aradığı bilgileri kendisi bulma yetilerine sahip insanı yetiştirmek olarak özetlenebilmektedir”(Soysal, 1989:11).
Genel anlamda eğitimin amaçları şöyle sıralanabilir:
