Bölüm 5: 2007 KİT Sistemi Performansı
6.9. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü
Yönetim Kurulu Üyeleri
♦ Süleyman Karaman (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦ Veysi Kurt (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
♦ İsa Apaydın (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
♦ Talat Aydın (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Şükrü Kutlu (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Ümit Ulvi Canik (Üye - Hazine Temsilcisi)
Sermaye Yapısı
Hazine Sermaye Payı : Yüzde 100 Esas Sermaye : 12,0 milyar YTL
İlk demiryolu hattı olan 130 km'lik İzmir – Aydın hattının yapımına 1856 yılında başlanmıştır. 1856 – 1922 yılları arasında tüm Osmanlı topraklarında toplam 8.619 km. ve 1923 - 1950 arası dönemde ise 3.578 km demiryolu yapılmıştır.
1950 yılından sonra ülkemizde demiryolu taşımacılığı yerine karayolu taşımacılığına ağırlık verilmiştir. Ülkemiz yolcu taşıma paylarına bakıldığında, karayolu yolcu taşıma payı yüzde 96, demiryolu yolcu taşıma payı ise yalnızca yüzde 2'dir. Demiryollarının, mevcut altyapı ve işletme koşullarının iyileştirilmemesi ve yeni koridorlar açılamaması nedeniyle yolcu taşımacılığındaki payı son 50 yılda yüzde 38 oranında gerilemiştir.
Ülkemiz ulaşım sistemi içerisinde karayolu-demiryolu yük taşıma paylarına bakıldığında, karayolu yük taşıma oranı yüzde 94, demiryolu yük taşıma payı ise yüzde 4'dür. Demiryollarının yük taşımacılığındaki payı son 50 yılda yüzde 60 oranında gerilemiştir.
TCDD, ülkemizdeki demiryolu taşımacılığını düzenleyen, işleten ve kontrol eden resmi kurum olup, aynı zamanda sektörde faaliyet gösteren tek şirket olma özelliği taşımaktadır.
1953 yılına kadar katma bütçeli bir devlet idaresi iken, 29 Temmuz 1953 tarihinden itibaren 6186 sayılı Kanunla "Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi" adı altında kamu iktisadi devlet teşekkülü haline getirilmiştir. 233 sayılı KHK ile de "kamu iktisadi kuruluşu" olmuştur.
TCDD 18 ihtisas Daire Başkanlığı ile Hukuk, Savunma ve Basın Halkla İlişkiler birimlerinden oluşmakta, demiryolu taşımacılığı ile ilgili hizmetler 7 Bölge Müdürlüğünce yürütülmekte ve ayrıca 5 liman işletmektedir.
TCDD bir KİK olarak yapılandırılması sebebiyle bulunduğu sektörde tekel konumundadır. Bu sebeple pazar payı yüzde 100’dür.
Önemli Gelişmeler
Ankara-İstanbul Hızlı Tren Projesi
Proje, ilk olarak mevcut hattın yanına ilave bir yol yapımını içeren rehabilitasyon çalışması olarak planlanmış, sonradan mevcut hattın korunarak bunun dışında yeni çift hatlı hızlı tren projesine dönüştürülmüştür.
Ankara-İstanbul Hızlı Tren güzergâhının tamamlanması ile bu güzergâh üzerinde çalıştırılacak hızlı tren setlerinin temini sonucu Ankara-İstanbul arası yaklaşık 3 saate inecektir.
Ankara-Konya Hızlı Tren Projesi
Ankara-İstanbul Hızlı Tren, Marmaray Projelerinden sonra Ankara-Konya Hızlı Tren Projesi'nin inşaatı devam etmektedir.
Projenin tamamlanması ile Polatlı'dan başlayarak Güneye doğru inen 250 Km /saat hıza uygun çift hatlı, elektrikli, sinyalli yeni demiryolu inşa edilmiş olacaktır.
Marmaray Projesi
Marmaray Projesi ile her iki yakadaki demiryolu hatları İstanbul Boğazı'nın altından geçen bir demiryolu tüneli ile birbirine bağlanacaktır. Boğaz demiryolu tüp tünel geçişi, Yedikule'de yeraltına girmekte, Yenikapı ve Sirkeci yer altı istasyonları ile devam etmekte, Boğaz'ın altından geçerek Üsküdar yer altı istasyonuna bağlanmakta ve Söğütlüçeşme'de yüzeye çıkmaktadır.
Marmaray Projesi'nin ikinci etabı olarak adlandırılan Gebze - Haydarpaşa, Sirkeci -Halkalı banliyö hatlarının iyileştirilmesi çalışmaları kapsamında, Asya yakasında 43,4 km, Avrupa yakasında 19,6 km'lik banliyö hatları yüzeysel metroya dönüşecek, 36 istasyon yenilenecek, hat sayısı üçe çıkarılacak, bu hatların birinde TCDD yük ve anahat yolcu taşımacılığı yapacaktır. Marmaray'ın hizmete girmesiyle birlikte Gebze - Halkalı arasında 2-10 dakikada bir sefer yapılarak, her iki yakada bir saatte tek yönde 75.000 yolcu taşınabilecektir.
Proje kapsamında, 2009 yılında 280 adet, 2010'da 40 adet ve 2011 yılında 120 adet olmak üzere, toplam 440 adet araç alınması planlanmaktadır.
TCDD’nin Yeniden Yapılanma Çalışmaları
Yeniden yapılanma projesi 2 ana bileşenden oluşmaktadır:
1- Demiryolu Sektörünün Organizasyonu (Eşleştirme -Twinning) Projesi
Bu proje, ülkemiz demiryolu sektörü için AB müktesebatına uyumlu yasal düzenlemelerin yapılmasını içermektedir. Proje ile demiryolu sektörünü düzenleyen bir “Çerçeve Kanun” ve “TCDD Kanunu” ve bu kanunları tamamlayıcı nitelikte yönetmeliklerin hazırlanması amaçlanmakta olup, söz konusu mevzuata yönelik taslak çalışmalar devam etmektedir.
2- Yeni TCDD Organizasyonu, Hükümetle Malî İlişkilerin Düzenlenmesi ve Malî Yönetim Bilgi Sistemi (MYBS) Kurulması Projesi
Yeniden yapılanmanın ana unsurlarından olan iş birimlerinin oluşturulması, kamu hizmeti yükümlülüklerinin tanımlanması, kamu hizmeti sözleşmelerinin hazırlanması, genel malî ilişkilerin analizini içeren proje; yeni iş birimi bazlı bir organizasyon yapısını tanımlayarak, TCDD’nin bağımsız ve ticari olarak yönetilen bir demiryolu girişimi şeklinde yeniden yapılandırılmasını, iş tanımlarının yapılmasını, performans hedeflerinin ve ölçütlerinin belirlenmesini, TCDD ve Hükümet arasında AB müktesebatının gerekliliklerini yerine getirmek üzere, daha dengeli bir malî ilişki tanımlanarak malî ilişkilerin düzenlenmesini, işletme - altyapı ve kamu hizmeti yükümlüklerine ait muhasebelerin ayrılmasını kapsamaktadır.
Kuruluşun halihazırda en önemli sorunu, giderlerini gelirleri ile karşılayamamasıdır. 2007 Malî Yılı Bütçe Kanunu çerçevesinde personel maaşlarının ve sosyal sigorta primlerinin ödenebilmesini teminen 1,1 milyar YTL sermaye olarak, 200 milyon YTL görev zararı olarak Hazine Müsteşarlığınca toplam 1,3 milyar YTL ödenek aktarılmıştır.
TCDD Genel Müdürlüğü tarafından işletilen limanlardan Mersin Limanının özelleştirme işlemleri tamamlanarak 2007’de devir işlemi yapılmıştır. İzmir ve Derince Limanlarının ihaleleri ise 2007 yılında sonuçlanmış olup, işlemleri devam etmektedir.
Malî Durum
2006 yılında 1,4 milyar YTL olan brüt satış gelirleri 2007 yılında aynı düzeyde gerçekleşmiştir.
SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER 2006 2007 % Artış
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar 1.406 1.402 -0,3
Satışların Maliyeti 1.674 1.824 9,0 Faaliyet Giderleri 198 216 9,3
Faaliyet Kâr Zararı -465 -637
-Finansman Giderleri 88 117 33,6
Dönem Kâr Zararı -504 -630 25,1
Bilanço
Dönen Varlıklar 1.576 2.047 29,8
Stok 166 190 14,2
Duran Varlıklar 4.855 5.496 13,2
Aktif Toplamı 6.432 7.543 17,3
KV Yabancı Kaynaklar 1.451 1.867 28,6 UV Yabancı Kaynaklar 893 784 -12,2
Özkaynaklar 4.087 4.892 19,7
Rasyolar
Cari Oran 1,09 1,10 0,9
Asit Test Oranı 0,64 0,66 2,5
Alacakların Tahsil Süresi (Gün) 234 309 32,1 Nakit Çevirme Süresi (Gün) 207 278 34,1 Özsermaye Getiri Oranı % -13,69 -14,04
-İstihdam
Toplam Personel Sayısı (ort.) 31.419 31.299 -0,4 Toplam İstihdam Gideri 948 1.057 11,4
Bütçe İlişkisi
Bütçeye Ödemeler (Temettü+Hasılat Payı) Bütçeye Ödemeler (Vergi ve Diğer Yükümlükler) NA 283
Bütçeden Ödemeler (Sermaye Görev Zararı) 1.507 1.300 -13,4
Diğer
Katma Değer 730 766 5,0
Yatırım Harcaması 853 807 -5,3
Faiz Dışı Fazla 141 -186 -Kaynak: TCDD, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
Kuruluş yıllar itibarıyla zarar etmekte olduğundan cari giderlerinin finansmanı amacıyla düzenli olarak Hazine Müsteşarlığı bütçesinden kaynak transferi yapılmaktadır. Bu anlamda toplam KİT sistemi içerisinde en çok transfer yapılan kuruluş olma özelliğini taşımaktadır.
Diğer taraftan yapılan sermaye transferleri kuruluşun yatırım harcamalarını karşılamaya yetmemektedir. Bu sebeple yatırım harcamalarının finansmanı amacıyla uzun vadeli kredi kullanımı yoluna başvurulmakta, ancak vadesi geldiğinde bu kredileri geri ödeme hususunda da sıkıntı çekmektedir.
Alacakların tahsil süresi ve nakit çevirme süresi artan kuruluşun özsermaye getiri oranı negatiftir. Kuruluşun 2006 yılında faiz dışı fazla vermesinin en önemli sebebi bütçeden yapılan ödemelerdir. 2006 yılında Bütçeden yapılmış olan ödemeler 2007 yılına göre yaklaşık 200 milyon YTL daha yüksektir.
Kuruluşun personel sayısı yüzde 0,4 oranında düşüş göstermekle birlikte hala personel fazlası sorunu yaşamaktadır. Diğer taraftan, kuruluşun nitelikli personel ihtiyacı devam etmektedir.