TÜRKİYE’DE HAVAYOLU SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ

Türkiye’de yeni olan havayolu sektörü, diğer ulaşım türlerine göre hızlı bir şekilde gelişmektedir. Bu gelişmeler, dünyada havayolu sektöründe yaşanan değişimlere, ülkede uygulanan ekonomi ve ulaşım politikalarına, yolcu ve yük taşımacılığındaki talep gibi konulara bağlıdır. Sivil havacılık taşımacılığının ülkemizde başlamasından günümüze kadar geçmiş olduğu aşamaları ve sivil havacılık taşımacılığının son hali aşağıda değerlendirilmektedir.

“Ülkemizde ilk havacılık faaliyetleri askeri amaçlarla başlamıştır. Sefaköy’deki ilk girişim 1912 yılında oluşturulan bir pist ve iki hangarlı tesiste Trablusgarp savaşında uçakların kullanılmasına yönelik bir faaliyetti. 1933 yılında bugünkü Türk Hava Yolları Hava Yolları Devlet İşletmesi adıyla devlet tarafından kurulan ilk ticari havayolu şirketi olmuştur. THY’nin zamanla gelişmesi, diğer şirketlerin kurulmasına ortam hazırlamıştır. 1989 yılında THY ve Lufthansa ortaklığı ile Sunexpress Havayolları kurulmuştur. 1990’da Pegasus Havayolları ardından 1992’de Onur Air kurularak havayolu sektöründe rekabet ortamı yaratılmıştır. 1998 yılında Atatürk Havalimanı yenilenmiştir ve daha sonraki ek yatırımlarla toplam 50 milyon yolcuya hizmet vermektedir. Havayolu ulaşımı toplam ulaşımdaki payını arttırarak bu alanda en çok tercih edilen sektör olmuştur.”177 _{Özellikle iç hatlarda talebin artması ve} ülkemizin transit yolculuğa uygun konumda olması son yıllarda Havayolu Sektörünün gelişmesinde önemli faktörler arasında gösterilebilmektedir.

“Devlet kısıtlamalarının 1980’den başlayarak azaltılma (deregülasyon) süreci havayolu taşımacılığının daha az geliştiği pazarlarda fiyatlardaki gerilemeyle birlikte yolcu trafiğinde çok hızlı artışlara neden olmuştur. 2003 yılında sektörün

176 _{Murat Özdemir, “Nitel Veri Analizi: Sosyal Bilimlerde Yöntembilim Sorunsalı Üzerine Bir Çalışma ”,} Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Eskişehir, 2010, Cilt:11, 323-343 s.336 177 _{Gamze Karahan, Havayolu İşletmelerinde Yönetim Organizasyon Yapısı ve Stratejik Yönetim} Uygulamaları, Türk Hava Yollarında Uygulanan Stratejik Yönetim Uygulamaları Üzerine Bir İnceleme, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Hava Kurumu Üniversitesi, Ankara, 2015, s.19 ((Yayımlanmamış

103

serbestleştirilmesiyle Türkiye’de de benzer bir durum gözlenmiş, Türk havayolu taşımacılığı sektörü dünyadaki gelişmelerden çok daha hızlı bir şekilde büyümüştür. Yapılan yasal düzenlemeler sonrasında yeni firmaların giriş yapmasıyla sektörde faaliyet gösteren şirket sayısı hızla artmıştır. Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) Genel Müdürlüğü’nün verilerine göre 2015 yılında yolcu sayısındaki artış iç hatlarda %13,6, dış hatlarda %4,6 olmuştur. Avrupa’da hava trafiğinin kontrolü ve yönetiminden sorumlu kuruluş olan Eurocontrol’ün tahminlerine göre Türkiye 2015- 2022 döneminde ticari uçak trafiğindeki %4,2 artışla Avrupa’da havayolu trafiğinin en hızlı artacağı ilk beş ülke arasında yer alacaktır.”178 _{2016 yılındaki gelişmelere} paralel olarak küçülen Havacılık Sektörü 2017 yılında tekrar büyüme kaydederek bu tahminleri doğrulamaktadır.

“Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği (IATA) verileri dünyada 2014 yılında havayolu yolcu trafiğindeki artışı 5,9 gösterirken, Türkiye yolcu trafiği yüzde 10,9 artışla 166 milyona ulaşmıştır. Dünya yolcu trafiği 2014 yılında gerçekleşen bu %5,9’luk artışla son on yılın ortalaması olan %5.6’dan daha yüksek bir değere ulaşmıştır. Ülkemiz ise bu değerin çok üzerine çıkmış, Türk Sivil Havacılığı, küresel yolcu taşımacılığında çok daha büyük pay almaya başlamıştır. Türkiye, havayolu taşımacılığında coğrafi konumu ile önemli bir yere sahiptir ve sürekli artan havayolu trafiği ile önemini göstermektedir”179_{. Özelikle, bu coğrafi konum Türkiye’deki} havayolu taşımacılığına transit yolcu pazarında avantajlar sağlamaktadır. Dış hat yolcu pazarında transit yolcuların payı küçümsenmeyecek bir orandadır. Bu sebeple bu pazara dönük çalışmaların son yıllarda arttığı söylenebilmektedir.

“2016 yılı havayolu “sektörü” için zor bir yıl oldu. Hava yollarının giderleri arasında en fazla yüzdeye sahip petrol fiyatlarındaki artış ve sektörde “ortalama %6’lara varan kapasite artışı” ve yaşanan terör olayları nedeniyle zor bir yıl olduğu söylenebilmektedir. Özellikle, gelişen ülke para birimlerinin dolar karşısındaki değer kaybı sektörün fiyatlama ve planlama konusunda zorlanmasına sebep olmuştur. Global etkilerin yanı sıra 2016 yılında ülkemizde gerçekleşen olumsuz olayların da etkisiyle Türk Hava Yolları’nın toplam gelirleri geçen yıla göre %6,9 oranında gerilemiştir. IATA’ya göre dünya çapında hava yolları yolcu gelirleri %2,7, kargo gelirleri ise %9,5 oranında gerilemiştir. Türk Hava Yolları yolcu gelirlerindeki gerileme ise %8,3 olarak sektör ortalamasının üzerinde seyrederken, yaşanan

178 _{Dilek Sarsın Kaya, Havayolu Yolcu Taşımacılığı Sektörü Raporu, İş Bankası Yayınları, İstanbul,} 2016, s.4

104

olumsuzluklara rağmen kargo gelirleri ise sektörün tam tersine bir gelişim göstererek %6,5 oranında artmıştır.”180 _{Sosyal olayların Türkiye’deki havayolu sektörünü bu} ölçüde etkilemesi sektörün karmaşık bir yapıya sahip olduğunun da göstergesi olarak kabul edilebilmektedir.

“Türkiye’nin güneydoğusunda oluşan istikrarsız jeopolitik ortam, 2015 yılından itibaren başlayarak 2016 yılında da devam eden terör olayları ve paralelinde artan güvenlik kaygısı nedeniyle özellikle Türkiye’de ve Avrupa’da havayolu yolcu trafiği olumsuz etkilenmiştir. Türkiye’ye gelen yabancıların yaklaşık %70’i havayolu ulaşımını tercih etmektedir. Bu çerçevede, turizm sektörünün güvenlik endişeleri nedeniyle geçirmekte olduğu sıkıntılı dönem havayolu yolcu taşımacılığı sektörüne de olumsuz şekilde yansımaktadır. Türkiye’ye havayolu ile gelen ziyaretçi sayısı 2013 ve 2014 yıllarındaki hızlı artışının ardından 2015 yılında %1,7 artış kaydetmiş, Ocak-Ağustos 2016 döneminde ise %25,8 azalmıştır.”181

Tablo-5 IATA Tarafından Verilen Yıllık Tahmini Veriler.182

180_{THY, THY yönetim Kurulu Faaliyet Raporu, İstanbul, 2016, s.8}

181 _{THY Resmi İnternet Sitesi, Faaliyet Raporu, http://investor.turkishairlines.com/tr/mali-veriler/faaliyet-} raporlari/1/2016/tum -donemler, (Erişim tarihi: 18.06.2017)

182 _{THY Resmi İnternet Sitesi, Faaliyet Raporu, http://investor.turkishairlines.com/tr/mali-veriler/faaliyet-} raporlari/1/2016/tum -donemler, (Erişim tarihi: 18.06.2017)

105

Tablo-6 Türkiye’de Faaliyet gösteren Havayolları.183