ENGELLİ TURİZMİ
3. TÜRKİYE’DE ENGELLİ TURİZMİ
Türkiye Özürlüler Araştırması’nın (2002: 4) yapmış olduğu çalışmada engelli nüfus (ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma, zihinsel ) ve süreğen hastalık olarak iki ayrı grupta incelenmiştir. Bu incelemenin sonucunda engelli nüfus oranları aşağıda Grafik 1’de verilmiştir.
Grafik 1: Engelli Nüfus Oranları
12,29% 2,28% 9,70% 11,10% 3,05% 8,05% 13,45% 2,12% 11,33% 0,00% 2,00% 4,00% 6,00% 8,00% 10,00% 12,00% 14,00% 16,00%
TOPLAM ÖZÜRLÜ NÜFUS ORTOPEDİK, GÖRME, İŞİTME, DİL VE KONUŞMA VE ZİHİNSEL ÖZÜRLÜ NÜFUS
SÜREĞEN HASTALIĞA SAHİP OLAN NÜFUS
ENGELLİLİK ORANI
172 SAĞLIK TURİZMİ
Grafik 1’de görüldüğü üzere toplam engelli nüfus %12,29’dur. Bu genel toplamdan %13,45’si kadın iken %11,10’u erkektir. Engelli nüfusta %3,05 erkek oranı fazla iken süreğen hastalıkta %11,33 kadın oranları daha fazladır.
Engelli Ve Yaşlı İstatistik Bülteni (2009: 53-54) tarafından “Ulusal Engelli Veri Tabanı” oluşturulmuştur. Bu veriler 100 Günlük İcraat Programı kapsamında Sağlık Bakanlığına bağlı hastanelerin veri tabanına aktarılan engelli sağlık kurulu raporu ve bakanlıkta kayıtlı verilerin birleştirilmesinden oluşturulmuştur. Bu veriler doğrultusunda engellilerin engel gruplarına göre dağılımları Garfik 2’de verilmiştir.
Grafik 2: Veri tabanında kayıtlı ve hayatta olan engellilerin engel gruplarına göre dağılımları
Ulusal Engelli Veri Tabanında kayıtlı ve hayatta olan toplam engelli sayısı 2.448.354’tür. Bu sayıların 1.384.054’ü erkek 1.064.300’ü ise kadındır. Ağır engelli sayısı ise 697.901 olup %43 kadın %57’si erkektir.
TUİK (2015), verilerine göre en az bir fonksiyonla zorluk yaşayan kişi sayısı 4 milyon 882 bin 841 kişidir. Diğer bir ifadeyle 2011 Nüfus ve Konut Araştırması sonuçları doğrultusunda toplam nüfusun %
284.366 232.056 42.558 387.044 518.279 209.653 1.102.211 59.012 0 200.000 400.000 600.000 800.000 1.000.000 1.200.000 GÖRME İŞİTME DİL VE
KONUŞMAORTOPEDİK ZİHİNSEL RUHSAL VEDUYGUSAL SÜREĞEN HASTALIK
DİĞER Veri tabanında kayıtlı ve hayatta olan engellilerin engel gruplarına göre
dağılımları Seri 1 1 8 2 1 1 7 3 2
173
6,6’sının bir engeli vardır. En az bir fonksiyonla yaşayan kişilerin zorluk yaşadıklarını ya da hiçbir şey yapamadığını belirtenlerin %42,8’i erkek iken %57,2’si kadındır.
İstatistiklerin karşılaştırılabilmesi amacıyla Birleşmiş Milletler ülkeler arasında “nüfus ve konut sayımı” önerisinde bulunmuştur. Bu öneriye istinaden Avrupa Birliği ile eş zamanlı olarak 9 milyon bireyle yüz yüze görüşme yapılmış ve Türkiye genelinde %13 olacak şekilde geniş kapsamlı bir örneklemle “Nüfus ve Konut Araştırması” yapılmıştır. Araştırmanın sonucunda Türkiye’de bulunana engelli bireylerin il bazında dağılımı tahmin edilmeye çalışılmıştır. 2013 Temmuz ayında yayınlanan araştırmanın sonucuna göre; engelli bireylerin tüm yaş gruplarında genel nüfus oranı 6,9% dur. Bu oranda 5,9% kadın 6,9% ise erkekler olarak belirlenmiştir (Engelli ve Yaşlı Bireylere İlişkin İstatistiki Bilgiler, 2016: 20-21).
2008 yılından itibaren Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından iki yılda bir düzenli olarak Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat) metodolojisiyle uyumlu Sağlık Araştırması çalışması yapılmaktadır. Bu araştırmada görme, işitme, yürüyemeyenler, merdiven inip çıkmayanlar, öğrenmede ve hatırlamada zorluk çekenler, giyinme banyo yapma gibi kişisel bakım faaliyetlerini gerçekleştirmede zorluk çekme gibi pek çok değişken elde edilmektedir. Temel faaliyetlerini yerine getirmede ve kişisel bakım faaliyetlerini gerçekleştirirken zorluk çeken bireylerin oranları aşağıdaki Grafik 3’te ve Grafik 4’te verilmiştir (Engelli ve Yaşlı İstatistik Bülteni, 2019: 46).
174 SAĞLIK TURİZMİ
Grafik 3: Temel faaliyetleri yerine getirmede zorluk yaşayan 15 ve üzeri yaştaki bireylerin yıllara göre dağılımı
Grafik 3 ‘te Temel faaliyetleri yerine getirmede zorluk yaşayanlar ile ilgili 2012-2014-2016 yıllarında yapılan araştırmaya yer verilmiştir. Araştırmanın sonucuna göre 2012 yılında en az oran %1,9 ile “yaşıtlarına göre öğrenmekte ve hatırlamakta zorluk çekenler” iken en fazla oran %5,5 ile “görme sorunu” olanlardır. 2014 yılına gelindiğine ise en düşük oran %3,7 ile “hatırlamakta zorluk çekenler” en fazla ise %9 oranıyla “merdiven inip çıkamayanlar” olarak bulunmuştur. Ayrıca 2012 yılına göre ciddi bir şekilde artış olmuştur. Özelliklede “merdiven inip çıkamayanlar” da % 3,7 oranında artmıştır. Son olarak 2016 yılında ise 2014 yılına göre bazı engeli olanlarda artış bazılarında azalış olmuştur. Fakat ciddi bir artış ya da azalış söz konusu değildir. Ayrıca en fazla oran %8,7 ile “merdiven inip çıkmayanlar” olarak belirlenirken en düşük oran %3,5 ile “Hatırlamakta zorluk çekenler” olmuştur.
5, 5 6,9 6,9 2, 2 4,5 5,3 4,5 7, 3 6, 5 5, 3 9 8, 7 1 ,9 5 5, 1 2, 5 3,7 3,5 2012 2014 2016
TEMEL FAALİYETLERİ YERİNE GETİRMEDE ZORLUK YAŞAYANLAR
Görme Sorunu Olanlar İşitme Sorunu Olanlar
Yardım Almadan Yürüyemeyenler Merdiven İnip Çıkmayanlar
175
Grafik 4: Kişisel bakım faaliyetlerini gerçekleştirirken zorluk çeken 15 ve üzeri yaştaki bireylerin yıllara göre dağılımı
Grafik 4 ‘te kişisel bakım ve faaliyetlerini gerçekleştirirken zorluk çeken bireylerin yaşadıkları sorunlara yer verilmiştir. Grafk 2008-2010-2012-2014 ve 2016 yılları arasındaki verilerden oluşmaktadır. Bu verielre göre “kendine beslenme” konusunda sıkıntı yaşayan bireyler grafikte yer alan yılların hepsinde en düşük orana sahiptir. Bir tek 2014 yılında “tuvalet kullanımı” ile eşit orana sahiptir. “yatağa girme/kalkma veya sandalyeye oturma/kalkma” sorunu yaşayan bireyler 2012 yılı hariç en yüsek orandan oluşmaktadır. 2012 yılında ise “banyo yapma/duş alma” konusunda sorun yaşayan bireyler %2,9 oranındadır. Grafikte yıllara göre bireylerin yaşadığı sorunlarda inişler ve çıkışlarda vardır.
Çizel, Sönmez ve Akıncı (2012) engellilerin Antalya ilinin sahip olduğu turizm imkanlarına erişebilirliği ve turizm olanaklarından faydalanma düzeyinin artırılması amacıyla engelli sayısının en fazla olduğu İzmir, İstanbul ve Ankara illeri ile yapılan örneklemde 239 engelli anket uygulanmıştır. Yapılan çalışmadan elde edilen sonuçlara göre engelli bireyler engelli olmayan kişiler ile birlikte turistik ürün ve hizmet almayı istemektedirler. Altyapı ve üstyapı düzenleme
1, 7 1, 3 1, 5 2, 8 2, 5 3, 6 3, 2 2, 8 3, 8 4,2 3 3 23, 62, 2,8 13, 2,6 2,6 92, 3 2,8 3,2 ,33 13, 3,3 2008 2010 2012 2014 2016
Kişisel Bakım Faaliyetlerini Gerçekleştirirken Zorluk Çeken Bireyler
Kendi Kendine Beslenme
Yatağa Girme / Kalkma veya Sandalyeye Oturma / Kalkma Giyinme ve Elbiselerini Çıkarma
Tuvalet Kullanımı Banyo Yapma/Duş Alma
176 SAĞLIK TURİZMİ
taleplerinin yanı sıra hizmet veren personellere eğitim verilmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca engellilerin konaklama tesislerinden yüksek beklenti gruplarında araç park yerlerinin düzenlemesi, tesis için kullanım alanlarının asansörle erişilebilir olması, restoranlarda bedensel engelli erişimine yönelik düzenleme, odaların refakatçi ile birlikte konaklanması konusunda uygunluğu ve fiyatlar konusunda engellilere yönelik özel düzenlemeler yapılmasına ilişkin sonuçlarda yer almaktadır.
Yenişehirlioğlu ve Türkay (2013) tarafından yapılan çalışmada engelli bireyleri turistik faaliyetlere katılmaları sürecinde yaşadıkları problemlere değinilmiştir. Ulaşımla ilgili problemler şehir içi taşımlarının erişilebilir olmaması, konaklama işletmelerinin ortak alanları ile ilgili mimari problemler ise; otel içerisinde bulunana ortak alanların lobi tasarımının ve döner kapıların ve masa düzenine kadar birçok aşamada sorun yaşandığı engelli odaları ile ilgi; engelli bireyler konaklama yapmadığı zaman diğer bireylerin konaklamasına uygun şekilde dizayn edilmesinden kaynaklanan sorunlar çalışanlar ile ilgili sorunlar ise; çalışanların engelli bireylerle kuracağı iletişimlerinde yetersiz kaldıkları ile ilgili sonuçlara ulaşılmıştır.
Yılmazdoğan, Temizkan (2014) tarafından en fazla turist misafir edilen illerden Antalya, İstanbul ve Muğla’daki 4 ve 5 yıldızlı otellerin resmi siteleri incelenmiş ve engelli bireylerin beklentilerine yönelik bilgilerin yeterli olup olmadığı araştırılmıştır. Araştırmanın soncunda söz konusu illerde bulunan otellerin internet sitelerinden engelli bireyler için bilgiler son derece sınırlıdır. Ayrıca yasal zorunluluktan dolayı ayırılan engelli odası hakkında elektronik ortamla yeterli bilgi bulunmamaktadır.
Türkiye'de UNESCO koruması altında olan Kültür Varlıkları ve Müzelerin engelli turistlerin ziyaretine uygunluğunu değerlendirmek amacıyla yapılan çalışmada Xanthos-Letoon; kısmen fiziksel engelli bireylere Göreme Milli Parkı ve Kapadokya; kısmen fiziksel ve zihinsel engelli bireylere Nemrut Dağı; fiziksel ve görme engelli
177
bireylere Hattuşaş (Boğazköy); fiziksel engelli bireylere Divriği Ulu Camii ve Darrüşşifası; fiziksel, duyma, görme ve zihinsel engelli bireylere İstanbul’un Tarihi Alanları Topkapı Ayasofya; fiziksel, zihinsel, görme ve duyma engelli kişilere Bergama; fiziksel, zihinsel, görme ve duyma engelli bireylere Truva Antik Kenti; fiziksel, zihinsel, görme ve duyma engelli bireylere Çatalhöyük Neolitik Kenti; fiziksel, zihinsel, görme ve duyma engellilere Bursa; fiziksel, zihinsel, görme ve duyma engelli bireylere Pamukkale-Hierapolis; fiziksel, zihinsel, görme ve duyma engeli bireylere hizmet vermektedir. Selimiye Camii ve Külliyesi ve Safranbolu ören yerleri engellilere hizmet vermemektedir (Şen, Çelik Yetim ve Bilici, 2014: 10).
Çarıkçı ve Bulgan’ın (2015: 15) yaptığı araştırmaya göre Türkiye’ye gelen engelli kişiler çoğunlukla Alman ve Rus uyrukludur. Tatil amacıyla gelen bu kişilerin tatil yapacakları yerleri tercih ederken seyahat acenteleri etkili olmuştur. Ayrıca engel durumları çoğunlukla felç ve ortopedik olarak tespit edilmiştir. Çalışmada bulunan diğer önemli bulgu ise turistlerin en fazla ilk bahar ve sonbahar aylarında gelmeleridir.
Diker ve Çetinkaya (2016: 124) erişilebilir turizm açısından Safranbolu’nun turizm destinasyonunun uygunluğunu UNWTO’nun erişilebilir turizm alt yapı kriterleri bakımından değerlendirmeyi amaçlayan bir çalışma yapmıştır. Araştırmanın sonucuna göre Safranbolu turizm destinasyonu konaklama ve birçok açıdan erişilebilir turizm imkanları ve alt yapısı bakımından uygun olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Dünya Miras Kentlerinden Yalnızca Safranbolu’nun erişilebilir turizm faaliyetlerine uygun olmadığı belirlenmiştir.
Dalkıran’nın (2017: 173) “Bir Sağlık Turizmi Destinasyonu Olarak Trakya Bölgesi” başlıklı çalışmasında sağlık turizmi ile ilgili faaliyetlerin yalnızca medikal turizme odaklandığı engelli turizm kullanımının yetersiz olduğunu ilişkin sonuca ulaşılmıştır.
178 SAĞLIK TURİZMİ
Türkiye’de son zamanlarda engellilere yönelik düzenlemeler yapılmış fakat bu düzenlemeler tüm kurumlarda tamamlanmamıştır. Türkiye genelinde bir çok ile ulaşabilmek amacıyla yapılan projeler Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan 2013 Yılı Ulaşılabilirlik Destek Projesi (UDEP) tarafından desteklenmektedir. Bu destekten faydalanan iller arasında Artvin, Giresun ve Trabzon yer alırken Gümüşhane ve Rize bu anlamda geri planda kalmıştır (Engelli Profili Ve İhtiyaç Analizi Raporu, 2018: 7).
Yıldız, Yıldız ve Karaçayır (2017: 74-75) yaptığı çalışma sonucunda engelli bireyleri aileleri ve konaklama tesisleriyle ilgili sonuçlar bulunmuştur. Bu sonuçlar seyahat eden grubun en fazla işitme engelli olduğu, engel şiddetine göre bireylerin tatil süresi uzamakta ya da kısalmakta, en fazla yurtiçi turlar tercih edilmekte, rehber eşliğinde gezmeyi daha fazla tercih etmekte, en fazla sorun yaşandığı aşama turistik yerlerin gezilmesi sırasında çıkmaktadır. Ayrıca seyahatleri tercih ettikleri mevsimler sırasıyla yaz, sonbahar, ilkbahar ve kıştır. Konaklama tesislerinin şartlarının uygun olmaması ve maliyetlerin yüksek olmasından dolayı konaklama kısa sürmektedir.
Ülkemizde engellilerin turizme katılımını desteklemek için yapılan uygulamalar yeterli düzeyde olmadığı gibi daha başlangıç noktasında olduğu söylenebilir (Akdu ve Akdu, 2018: 119).