Engelli Bireylere İlişkin Farkındalığın Oluşma Süreci

Engelliler, her insanın hakkı olan temel ihtiyaçlar konusunda ciddi sıkıntı yaşarlar. Engelli bireyler, sağlık bakım hizmetleri, eğitim, günlük yaşam faaliyetleri, istihdam fırsatlarından, seyahat gibi haklarından yeterince yararlanmamaktadır.

Daha düşük sosyoekonomik şartlarda yaşadıkları ve daha yoksul olduklarına ilişkin kanıtlar mevcut olduğundan dolayı engellilik bir kalkınma sorunu haline de gelmiştir. Engellilikle ilgili farkındalığın az oluşu ve bilimsel düzeyde ki bilgi eksikliği ise başka bir sorundur. Engelliliğin tanımlamasında fikir birliğine varılamamış olması, engelliğin oluşmasında etkili olan faktörler, dağılım, eğilimleri gibi konularda uluslararası düzeyde kıyaslama yapmak için yeterli argüman bulunmamaktadır. Eğitim, istihdam ve siyasi katılımcılıkta eşitsizliklere maruz kalmaktadır. Engellikleri nedeniyle şiddet, taciz, önyargı, saygısızlık yapılması gibi durumlarda bu kişilerin insanlık onurları ihlal edilmektedir. Ayrıca özgür iradeleri ellerinden alınarak kendi isteklerinin dışında kısırlaştırılma, bir kuruma kapatılmaları ya da hukuken ehliyetlerinin ellerinden alınmaları söz konusudur (Dünya Engellilik Raporu, 2011: 9).

Birleşmiş Milletler Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme ’de engellilik aslında giderek yaygınlaşan bir insan hakkı sorunu olmaktadır (Dünya Engellilik Raporu, 2011: 9). Küresel bir yaklaşım

158 SAĞLIK TURİZMİ

olarak kabul edilen “Engelliliğin Bir İnsan Hakları Meselesi” engellilerin insan hakları hukukunun ayrılmaz bir parçası olarak değerlendirilmektedir. Engellilerin toplumsal yaşamın tüm alanlarında ayrımcılığa uğramadan, eşit katılımcılık sağlayan bu yaklaşım ulusal ve uluslararası politikaların uygulanmasında yol göstericidir. Ayrıca insanlık onuruna saygıyı artırmak amacını 1948 yılında kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nde Birleşmiş Milletler himayesinde medeni, kültürel, ekonomik, siyasi ve sosyal hakları tanımlayan bütün insanlığın yararlanacağı bir dizi uluslararası sözleşme üzerlerinde anlaşılmıştır (BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme Kapsamında Engelli Hakları Ulusal Göstergeleri, 2016: 8). Özellikle 1980’lerden sonra engelli hakları için yapılan çalışmalar engelli dostu politikaların oluşturulmasında ve engelli kişilerin refah sevilerinin artmasında önemli rol oynamıştır (Tellioğlu ve Tekin, 2017: 130). Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme (EHİS) Birleşmiş Milletler (BM) tarafından 2006 yılında kabul edilmesiyle resmiyet kazanmıştır. 30 Mart 2007 tarihinde imzalaya açılan EHİS ülkemiz tarafından aynı tarihte imzalanmıştır. Onay süreci tamamlandıktan sonra 2009 yılında Sözleşme’ ye taraf olunmuştur. Sözleşme’nin Ek ihtiyari protokolü ise aynı yıl imzalanarak onay süreci 26 Mart 2015

tarihinde tamamlanmıştır. Sözleşme hükümlerinin yerine

getirilmesinde devletten beklenen şunlardır (BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme Kapsamında Engelli Hakları Ulusal Göstergeleri, 2016: 8):

• Engellilerin kendi seçimlerini yaparken özgür ve bağımsız olması ve insanlık onuru ve bireysel özerliğine saygılı olunmalıdır.

• Engellilere ayrımcılık yapılmamalıdır. • Kadın ve erkeğe eşit davranılmalıdır.

• Engelliler içinde yaşadığı topluma tam ve etkin olarak katılmalıdır.

• Engellilerinde insan çeşitliliğin bir parçası olarak kabul edilerek farklılıklarına saygı gösterilmelidir.

159

• Engellilere fırsat eşitliği sağlanmalıdır.

• Engellilere verilecek hizmetler erişilebilir olmalıdır.

2. ENGELLİ TURİZMİ

Turizm sektörü en hızlı gelişim gösteren sektörlerden biridir. Sektör içerisinde artan rekabet ortamında ayakta kalmak için turizm çeşitlerini geliştirmek ve yeni destinasyonlarla turist çekmek oldukça önemlidir (Yıldız, Yıldız ve Bozyer, 2018: 103) . Engelli turizmi de ülkemizde yeni bilinen bir kavramdır ve önemli bir pazar haline gelmiştir (Yıldız, Yıldız ve Bozyer, 2018: 103; Zengin ve Yılmaz, 2013: 52). Ayrıca sosyal yönüyle de güçlü bir turizm çeşididir. Çünkü engelli bireylerin toplumun diğer bireyleri ile birlikte iç içe yaşamalarına imkan vermekte, dışlanmışlık azalmakta ve toplumsal huzur içinde imkan yaratmaktadır (Tellioğlu ve Tekin, 2017: 77). Engellileri topluma kazandırma ve karşılaşılan engelleri kaldırmak amacıyla çeşitli yasal düzenlemeler yapılarak Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine İlişin Yönetmelik’te konaklama işletmelerinin engelliler için fiziksel düzenleme yapmaları zorunlu olmuştur (Zengin ve Yılmaz, 2013: 52).

Turizm sektöründe engelli turizmine olan ilginin artmasının altında yatan başka bir sebep engelli turizmine olan talebin giderek artması ve gelecekte de daha fazla artacağına yönelik tahminlerdir. Sektör için finansal değerinin yüksek olması da (ABD Ticaret Bakanlığı,

1997’den aktaran Takeda ve Card, 2002:48) diğer önemli sebeplerden

biridir.

Ülkemizde engellilerin seyahat etmelerini kolaylaştırmak için Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği (TÜRSAB) bünyesinde bulunan “Herkes İçin Engelsiz Turizm Komitesi” kurulmuştur. Komite 2008 yılında hazırladığı raporda İngiliz Üniversitesi Surrey tarafından yürütülen

OSSATE (One-Stop-Shop Accessible Tourism in Europe – Avrupa’da

Erişilebilir Turizm) çalışmanın sonuçlarına yer verilmiştir. Bu sonuca göre engelli nüfusun yaklaşık olarak %70’i seyahat etmektedir. Dolayısıyla bu kişiler yanlarında refakatçı ile seyahat ettikleri de göz

160 SAĞLIK TURİZMİ

önünde bulundurulduğunda Avrupa’da gerçekleşen seyahatin 130 milyon kişi olduğu söylenebilir. Turizm harcaması ise 80 milyar Euro’yı aşmaktadır (Zengin ve Eryılmaz, 2013:54-56).

Engelli turizmine katılmak isteyen bireyler yapacakları seyahatlerde üç unsurdan yararlanırlar. İlki; sıradan bir seyahat acentesine başvurmaktır. İkincisi ise engellilere yönelik çalışan seyahat acentesinden hizmet almaktır. Son olarak da engelli bireyler için hazırlanan rehber kitapların yararlanmaktır (Tengilimoğlu ve Gürcü, 2017: 148).

Engelli turizmin dünya genelinde önemli bir pazar olması ve engelli bireylerin sosyal hayata katılabilmesi oldukça önemlidir. Bu çerçevede engelli turizminin gelişmesi, engelli ve erişilebilir turizm kavramlarının derinlemesine anlaşılabilmesi için bu bölümde detaylı olarak incelenmiş ve engelli bireylerin turizme katılmasını engelleyen unsurlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca ülkemizde engelli turizmini kolaylaştırıcı düzenlemeler ile ilgili yapılan gelişmeler ve mevzuatlar hakkında bilgi verilmiştir.