Engelli Turizmindeki Engeller

Engellilerin önündeki gerçek engel toplumun bakış açısı ve önyargısıdır. Engellilerin iş yapma becerilerinin olmaması gibi yanlış düşünceleri çürütecek çok fazla güzel örnekler vardır. Belki de sağlıklı bireylerin yapamayacaklarını yapacak kadar yetenek ve azmi olan engelli bireyler vardır. Engelli bireylerin önündeki iş yapma, seyahat etme gibi engelleri kaldırmak insanlık hakkı meselesidir.

Engelli kişilerin erişim sağlayamadığı ortam, katılamadığı aktivite gibi önündeki kavramsal engeller olduğu zaman yaşamı sınırlayan sosyal bir olgu sorunu olarak ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla içinde bulunduğu sosyal evrenin olumsuz etkileri erişilebilirliği kısıtlamaktadır (Engelli Profili Ve İhtiyaç Analizi Raporu, 2018: 2). Buradan yola çıkarsak, engelli bireylerin hayatını zorlaştırmada

164 SAĞLIK TURİZMİ

çevresel faktörler oldukça etkilidir. Örneğin işitme engelli bir kişinin hizmet alacağı yerde işaret dili çevirmeninin olmaması, tekerlekli sandalye kullanan kişinin gittiği binada tuvalet, asansör gibi ihtiyacını karşılayacak teçhizatın olmaması, görme engelli bir kişinin kullanacağı bilgisayarda ekran okuyucu yazlımın olamaması gibi durumlar yaşam kalitesini düşürmekte ve bu kişilerin önüne set koymaktadır (Dünya Engellilik Raporu, 2011: 4). Ayrıca turizmde işitme, görme ve bilişsel yetersizliği olan kişilere karşı ayrımcılık söz konusudur (Darcy, 2006: 4).

Bu sorun engelli kişilerin ikamet ettiği yerden başlayıp konaklama yapacağı yere kadar devam etmektedir. İşletmelerin ekonomik sebepleri dayanak göstererek olması gereken mimari düzenlemeleri yapmamaktadır. Gerekli düzenlemeyi yaptığını iddia eden işletmelerde de engellilerin odadan çıktığı anda mimari açıdan problemler yaşanmaktadır (Mülayim ve Özşahin, 2010).

Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yapılan yasal düzenlemeler maalesef her otel uygulanmamakta ya da uygulayan otellerin bunu engelliler için ne kadar yeterli olduğu tartışma konusudur. Çünkü engelli kişilerin otel dışına çıktıklarında yaşadıkları sorunlar, ören yerleri, müze, restoranlar, plaj işletmeleri, trafik, ulaşım araçları gibi ihtiyaçları karşılamakta sorunlar ortaya çıkmaktadır (Özoğul ve Güçlütürk Baran, 2017: 1415).

Bakır ve Mesci (2017: 67) tarafından yapılan çalışmaya göre engelli kişilerin turizm faaliyetlerine katılabilmesini etkileyen beş neden bulunmaktadır. Bu nedenler şunlardır:

Kişisel nedenler: Engelli kişilerin turizme katılmasını etkileyen kişisel

nedenler arasında finansal güç, eğitim yetersizliği ve sosyal yaşamındaki başarısızlıklar olarak tespit edilmiştir.

Turizm İşletmelerin Kaynaklanan Nedenler: Engelli bireylerin turizme

katılmasında turizm işletmelerinin etkisi önemli rol oynamaktadır. Bu nedenler arasında işletmenin mimari yapısı, promosyon ve tanıtımlar,

165

iç ve oda düzenlemeleri, erişilebilirlik, nitelikli personel ve verilen uygun hizmetler yer almaktadır.

Yerel Yönetimlerden Kaynaklanan Nedenler: Engellilerin turizm

faaliyetine katılmalarını etkileyen bir neden ise yerel yönetim kaynaklıdır. Bunlar arasında güvenlik, çevresel düzenlemeler, eğitim seminerleri, kural ve yasalar olarak tespit edilmiştir.

Sosyal Nedenler: Engelli bireylerin turizm faaliyetlerinde katılmalarında etkili olan bir diğer neden ise sosyal çevredir. Bu nedenler yerel halkın biçimlendirilmesi, diğer kişilerle iletişim ve dernek çalışmalarıdır.

Diğer Nedenler: Son olarak engellilerin turizme katılmalarını

etkileyen nedenler arasında yasal mevzuatlar ve teşvikler yer almaktadır.

Kenzhebayeva ve Boylu (2018) bireylerin turizm faaliyetlerinde katılmalarında etkili olan bir diğer nedende psikolojik faktörlerdir. Engelli bireylerin geçmişte edindiği seyahat tecrübeleri turizm faaliyetlerine tekrar katılıp katılmaması konusunda etkili olmaktadır. Edindiği olumsuz tecrübe bu kişilerin psikolojileri üzerinde etkilidir. Engelli turizmine katılan bireyler serbestlik katılım, özgürlük ve kişisel kontrol duygularını zayıflatan engellerle karşılaşırlar. Engellilerin turizme katılmalarını engelleyen neden içsel, çevresel ve etkileşimli nedenler olarak sınıflandırılır. İçsel nedenler; bireyin kendi bilişsel, fiziksel ve psikolojik işlev düzeylerinden kaynaklanmaktadır. Çevresel nedenler; dışarıdan getirilen sınırlamalardır. Etkileşimli engeller ise; engelli bireyin turistler ve yakın çevresiyle arasındaki etkileşim olarak sınıflandırılmıştır (Smith, 1987).

Ülkemizde engelli sayısı 8 milyonun üzerindeyken bu durum dünyada 1 milyarı aşmış durumdadır. Ülkemizde engelli turizmi ilave yatırım ve maliyet gerektiği için engelli turizmine hizmet veren işletmeler bu pazara karşı mesafeli durmaktadır. Bu durumu desteklercesine Türkiye’de yasal zorunluluk sınırı olan bütün oda sayıları toplamının

166 SAĞLIK TURİZMİ

%1’in üzerinde değildir. (Yıldız, Yıldız ve Karaçayır, 2017: 62). Engellilerin turizme katılmaları konusunda gelişmiş ülkeler önemli gayret içerisinde olmasına rağmen ülkemizde fiziksel altyapıların yetersizliği, yasal engeller engelli kişilerin turizme katılması konusunda yerli ve yabancı turistlerin turizme katılmaları konusunda engel olmaktadır (Zengin ve Yılmaz, 2013: 52).

Engelli bireylerin yeterli talepte bulunmaması, otellerinde engelli bireyler için ayırdıkları odaların talebi karşılamada yetersiz ya da hiç oda ayrılmaması, bazı otel işletmecilerinin diğer müşterilerin moralini bozduğu gerekçesiyle engellileri misafir etmekten kaçınması, ülke genelinde alt yapı olanaklarının ülke genelinde çok sınırlı olması gibi nedenler engelli turizmin önündeki engeller arasında yer almaktadır (Özkan Yürik ve Avcı, 2008: 123).

Yenişehirlioğlu ve Türkay (2013: 49-51) tarafından yapılan “Engelli Turistlerin Konaklama İşletmelerinde Kabul Görme Düzeyine Yönelik Algılama ve Sorunlar: Karşılaştırmalı Nitel Bir Araştırma” başlıklı çalışma yapmışlardır. Engellilerin ulaşım sorunlarına yönelik bulgularına göre 37 katılımcıdan 32 ‘sinin yanlarında refakatçi ile seyahat ettikleri belirtmişler. Aksi taktirde seyahat ederken giriş-çıkış yapabilmelerinin imkansız olduğu tespit edilmiştir. Özelliklede şehir içi ulaşım araçlarını kullanamadıklarını ve engelliler için bir uygulama olmadığı tespit edilmiştir. Konaklama işletmelerinin ortak alan mimarilerinin engelli bireylere uyumu ile ilgili park etme konusunda kıyı bölgelerinde bulunan işletmelerin özel park alanı olduğu için sorun yaşamadıklarını fakat şehir içindeki işlemelerde park yeri bulmanın zor olduğundan bahsedilmiştir. Otel içerisindeki kullanım alanlarında ise ortak kullanım alanlarında, lobi tasarımında, döner kapıdan restorandaki masa tipine kadar sorun yaşandığı otel işletmecileri açısından otel içerisinin her ne kadar engelliler için uygun olduğu düşünülse engelli bireyler açısından maalesef öyle değildir. Engelli odaları hakkındaki durumun incelenmesi sonucunda ise çalışma 36 otelde yapılmış ve toplamda 7920 oda olduğu yalnızca bunların 69 adedinin engelliler için ayrıldığı belirtilmiştir. 36 otelin 35

167

’i sadece yürüme engelli bireyler için oda oluştururken yalnızca bir otel görme engelli birey için oda oluşturmuştur. Ayrıca engelli bireyler refakatçileri ile birlikte gitmelerine rağmen odalarda tek bir yatak olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Personel açısından değerlendirildiğinde ise otel personellerinin ilgili olduğu istisnai olarak bellboyların bahşiş alabilmek için sürekli engelli bireylerin peşinde dolaştığı sonucuna ulaşılmıştır.

Doğru, Kaygalak, Miral Çavdırlı ve Bahçeli’nin (2014) engelli bireylerin turizm hizmetlerine yönelik e-şikâyetlerine ilişkin yaptıkları çalışmanın sonucuna göre; engelli bireylerin şikayetleri en fazla çalışanların kendilerine karşı olumsuz davranışları, fiziksel ortamların uygun dizayn edilememesi, işletmelerin verdikleri ek hizmetler için haksız olarak ücret talepleri ve kanunen yapılması zorunlu olan indirimlerin yapılmaması şeklinde sonuçlara ulaşılmıştır.

Yaylı ve Öztürk’ün (2006: 89) konaklama işletmelerinde bulunan yöneticilerin bedensel engellilere bakış açılarını ortaya koymak amacıyla yaptığı çalışmada engelli bireylerin turizm faaliyetlerine katılabilmesi için yapılabilmesi gereken önemli noktalardan biri turistik çekicilik unsurları hakkında yeterli ve doğru bilgi toplamalarıdır. Diğer nokta ise bilgi kaynaklarından neler yapılacağı, nerde kalınacağı ve ulaşım araçları ile ilgili bilgilerdir. Son olarak ise engelliler için en önemli zorlukları ulaşım sisteminden kaynaklanmaktadır. Uygun ulaşım sistemlerinin oluşturulması gerekmektedir. Son olarak ise ihtiyaç duyulan konaklama ve yiyecek-içecek faaliyetleridir.