TürkAkım Doğal Gaz Boru Hattı

Türk Akımı projesi, Avrupa’ya gaz iletimi için kullanılacak Güney Akım projesinin yerini alarak Rusya gazını Karadeniz’in altından Türkiye’ye, oradan da Avrupa’ya iletmeyi amaçlayan bir projedir. İki kısımdan ve iki hattan oluşan projede ilk kısım olan deniz geçişi Rusya’nın Gazprom şirketi tarafından gerçekleştirilirken ikinci kısım olan Türkiye kara hatlarının bir tanesi Türkiye’nin ihtiyacını karşılamak üzere BOTAŞ tarafından inşa edilirken Avrupa’ya gaz iletimi sağlayacak olan diğer hat ise iki şirketin %50 ortaklığında kurulan “TürkAkım Gaz Taşıma Anonim Şirketi” tarafından yapılacak olup iki hattan toplam 31,5 milyar metreküp gaz taşınacaktır.³³⁰

Güney Akım projesi Rusya, Karadeniz deniz geçişi, Bulgaristan, Sırbistan, Macaristan, Slovenya ve Avusturya güzergâhını kullanarak Avrupa’nın gaz ihtiyacını karşılaması amaçlanmıştır. Ancak Avrupa Komisyonu, Güney Akım projesinde Avrupa Birliği “iç pazar ve rekabet kurallarını” ihlal edildiğini belirterek, Bulgaristan’a baskı uygulamıştır.³³¹ Bununla birlikte projenin Rusya tarafından iptal edilmesinde “boru hatlarının sahiplerinin gaz üretimi yapan şirketler olamayacağı” hükmü ile beraber AB tarafından yayınlanan “Üçüncü Enerji Serbestleştirme Önerisi Paketi” etkili olmuştur.³³² Aynı zamanda projenin iptal edilmesindeki temel sebep olarak Rusya-Ukrayna arasında yaşanan çatışma olduğu belirtilmelidir. Özellikle, AB’nin Bulgaristan üzerinde uyguladığı baskı, yaşanan sürece karşı alınan bir tavır olarak görülmelidir.

Putin’in 2014 yılında Türkiye’ye yaptığı bir ziyarette, Güney Akım projesinin iptal edildiğini ve bunun yerine aynı miktarda gazın TürkAkım projesiyle iletilmesi

328 Murat Temizer, “Bakan Dönmez: Güney Gaz Koridoru'nun Son Bölümü TAP'ın Deniz Geçişi Tamamlandı”, Anadolu Ajansı, 11.06.2020, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/bakan-donmez-guney-gaz-koridorunun-son-bolumu-tapin-deniz-gecisi-tamamlandi/1873475, (28.08.2020).

329 Nuran Erkul Kaya, “Trans Adriyatik Boru Hattı'nda Ticari Gaz Akışı Başladı”, Anadolu Ajansı, 31.12.2020, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/trans-adriyatik-boru-hattinda-ticari-gaz-akisi-basladi-/2094835, (25.02.2021).

330 ETKB, “Doğal Gaz Boru Hatları ve Projeleri”, https://enerji.gov.tr/bilgi-merkezi-dogal-gaz-boru-hatlari-ve-projeleri, (30.08.2020).

331 Efe Sıvış, “Enerji Politikalarında Denge Arayışı, ABD - Rusya ve Avrupa Birliği Üçgeni: TürkAkım Projesinin Belirleyici Faktörleri”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 23, S. 3 (2019), s. 1374.

332 Çiğdem Aydın Koyuncu, “Güney Akım Projesi Çerçevesinde Bulgaristan Enerji Politikasının Analizi”, Alternatif Politika, C. 8, S. 2 (2016), s. 363.

117

gerektiğini belirtmiştir. Türk Akımı ile birlikte Rus gazını Türkiye’ye taşıyan Mavi Akım DGBH gaz iletimine devam edecektir. Projenin tamamlanması sonrasında Ukrayna üstünden gelen ve güvensizlik yaratan Batı Hattının yıllık 14 milyar metreküplük gazı da TürkAkım hattı kullanılmaya başlandığında devre dışı kalacaktır.³³³ 2015 yılında Türk jetlerinin Rus savaş uçağını düşürmesi sonucunda hat ile ilgili görüşmeler ertelenmek zorunda kalmıştır.³³⁴ Buna rağmen ikili ilişkilerin kısa bir süre içerisinde çözüme kavuşması, iki ülkenin işbirliğine yönelik yaklaşımlarını ortaya koymaktadır. 2016 yılında İstanbul’da düzenlenen Dünya Enerji Kongresi’nde Putin ve Erdoğan sorunların aşıldığının göstergesi olarak TürkAkım projesini imzalamışlardır. Bu anlaşma ile Türkiye-Rusya ilişkileri normalleşirken aynı zamanda da Avrupa’ya gaz iletimi konusunda yeni bir transit rota oluşturulmuştur.

Harita 4: TürkAkımı Doğal Gaz Boru Hattı Güzergahı³³⁵

TürkAkım projesi, Rusya’nın Anapa şehrinden başlayarak Kırklareli şehrinin Kıyıköy bölgesine kadar gelmektedir. Karadeniz geçişi 930 km olan projede 230 km’si Rusya MEB alanından 700 km’si ise Türkiye’nin MEB alanından geçmekte olup 180

333 Erdal T. Karagöl, Mehmet Kızılkaya, Rusya-AB-Türkiye Üçgeninde Türk Akımı, S. 105, İstanbul:

SETA, 2015, s. 2.

334 Sıvış, a.g.m., s. 1374.

335 Nefeli Tzanetakou, “Bulgaria: On September 5 the Signatures for the Turkish Stream”, Independent Balkan News Agency (IBNA), 03.09.2019, https://balkaneu.com/bulgaria-on-september-5-the-signatures-for-the-turkish-stream/, (01.09.2020).

118

km’lik Kıyıköy-İpsala kara hattı da Yunanistan sınırına kadar devam etmektedir.³³⁶ 2017 yılında yapımına başlayan deniz geçişi, 2018 yılında tamamlanmış ve kara hattı da 2019 yılında bitirilmiştir. TürkAkım projesinin tamamlanması sonrasında hat işleme alınmış ve 1 Ocak 2020 itibariyle Türkiye’ye gaz akışı başlamıştır.

TürkAkım hattının sağladığı enerji ile 15 milyon evin enerji ihtiyacı karşılanabilmektedir. Bunun yanında TürkAkım’ın sağladığı enerji 126,000 rüzgâr türbininin ürettiği enerjiye veya 370 LNG tankerinin taşıdığı doğalgaza eşittir.

Karadeniz’in 930 km’lik alanına döşenen boru hatları 81 cm’lik çapa sahiptir. Bu genişlik ile denizin 2000 metre altında döşenen boru hatları içerisinde çapı en büyük olandır.³³⁷

TürkAkım projesi Türkiye açısından önemli bir transit hattır. Bu konumunun en başında, Türkiye-Rusya arasında doğal gaz iletiminde kullanılan Batı Hattı’nın (Ukrayna, Romanya ve Bulgaristan) yerini alarak transit ülke güvenliği sorununu yaşamadan Rusya’dan doğrudan gaz arzını sağlayabilecektir. Bunun dışında transit ülke konumu tersine dönerek Yunanistan ve Bulgaristan başta olmak üzere Romanya, Macaristan ve Avusturya’ya uzanacak bir gaz transit konumu elde edilecektir.³³⁸ Bu bağlamda TürkAkım projesi eski teknoloji ile çalışan Batı Hattının yerini alarak hem Türkiye için hem de Avrupa için önemli bir dağıtım ağı olacaktır. Ancak, Ukrayna ve Rusya arasındaki gaz transit anlaşmasının 2019’da 5 yıl süreyle uzatılması, Rusya’nın tek bir taşıyıcı üzerine yoğunlaşarak transit ülkeler karşısında güç kaybetmek istemediğini ortaya koymaktadır.

TürkAkım projesinin Türkiye açısından olumlu yanları olmakla beraber enerji hub olmasını önleyen bir anlaşma metnine sahiptir. Türkiye ve Rusya’nın imzaladığı anlaşmaya göre Türkiye sadece TürkAkım I kara hattı üzerinde %100 hakka sahiptir.

Avrupa’ya gaz iletimini sağlayacak TürkAkım II kara hattının %100 hakkı ise Rus şirketi Gazprom’a aittir. Bununla beraber Gazprom’un TürkAkım II hattından yapacağı gaz iletimi ile ilgili olarak Türkiye’den izin, onay veya lisans alması gerekmemektedir.

Türkiye’nin %50 hissesine sahip olduğu kara hattında, gazın fiyatında veya hattın

336 NS Energy, “TurkStream Pipeline”, https://www.nsenergybusiness.com/projects/turkstream-pipeline/, (01.09.2020).

337 TürkAkım, “TürkAkım Temel Bilgiler Bilgi Notu 2018”, http://turkstream.info/tr/documents/, (01.09.2020).

338 Alper Yılmaz, a.g.e., s. 233.

119

kontrolünde herhangi bir belirleyici rolü bulunmamaktadır. Bunun yanında TürkAkım deniz hattının %100 kontrolünün de Rusya’da olması hattın devamlılığında bir tehdit oluşturmaktadır.³³⁹ Bu bağlamda yapılan anlaşmaya göre Türkiye, TürkAkım projesinde transit geçiş rolünün ötesine gidemeyecektir. Türk-Rus ilişkilerini olumsuz etkileyen jet düşürülmesi olayı sonrasında imzalanan bu proje ile Türkiye’nin enerji hub potansiyeli sekteye uğratılmıştır.

TANAP ve TürkAkım projeleri, Türkiye’nin doğal gaz iletiminde transit konumunu güçlendiren iki hattır. Ancak, transit konumun genişletilerek enerji hub konumuna gelinebilmesi için proje anlaşmalarının buna zemin hazırlaması gerekmektedir. Bu bağlamda bu hatlarda enerji hub potansiyeli olmasına rağmen anlaşmalar bunun gerçekleşmesini engellemektedir.³⁴⁰

TANAP ve TürkAkım projeleri, AB’ye gaz iletiminde ön plana çıkması beklenen iki hattır. TürkAkım hattı, Rusya-Ukrayna çatışmasında oluşan enerji tedarik sorununun önlenmesi açısından önemlidir. Bu proje ile AB arz güvenliğini, Rusya ise talep güvenliğini sağlamaktadır. Türkiye ise TürkAkım I projesi ile hem kendi ihtiyacını karşılayacak hem de önemli bir transit konum elde edecektir. TANAP projesi, TürkAkım projesine göre farklılıklar oluşturmaktadır. Bunun en başında proje Azerbaycan ve Türkiye’nin ortaklığında gerçekleşmektedir. TANAP projesi, AB için Rus gazı karşısında bir dengeleme görevi görecektir. Enerji arz güvenliğinin sağlanmasında Hazar gazına büyük önem veren AB, bu proje ile Rusya’dan gelen gaz iletiminin oluşturacağı olumsuzlukları gidermeyi amaçlamaktadır. Proje, AB açısından arz çeşitliliği sağlarken Türkiye ve Azerbaycan içinde Rusya’nın olmadığı bir konsorsiyum ile gaz iletimine olanak sağlamaktadır. TANAP projesi, Türkiye’ye TürkAkım projesiyle benzer bir rol vermektedir. Türkiye, iki projede de anlaşmada belirtilen şartlar doğrultusunda, transit rol üstlenmiş ve enerji hub olma potansiyeline ulaşamamıştır.

339 TBMM, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ve Rusya Federasyonu Hükümeti Arasında Türk Akımı Gaz Boru Hattı Projesi’ne İlişkin Anlaşmanın Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun Tasarısı (1/788) ve Dışişleri Komisyon Raporu, 24.11.2016,

https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem26/yil01/ss441.pdf, (01.09.2020).

340 Azime Telli, “Türkiye’nin Enerji Koridoru Olmasının Mihenk Taşları Olarak Türk Akımı ve TANAP Karşılaştırması”, Enerji Piyasaları ve Politikaları Enstitüsü, S. 17 (2016), s. 4.

120