NABUCCO DGBH proje ile Azerbaycan ve İran kaynaklarının aktarımı kadar bölgedeki diğer kaynaklarının da kullanılması hedeflenmiştir. Bu bağlamda Azerbaycan Şah Deniz havzasından yıllık 12 milyar metreküp daha sonrasında ise 20 milyar metreküp, İran bölgesinden yıllık 10 milyar metreküp ve Arap gazını Türkiye’ye getirmeyi amaçlayan Mısır-Türkiye Hattından da 2-4 milyar metreküp (toplam 6 milyar metreküpün 2-4 milyar metreküpü Türkiye’nin ihtiyacını karşılayacaktır) aktarılması planlanmıştır. 31 Milyar metreküp taşıma kapasitesine sahip olan hatta, aynı zamanda Türkmenistan ve Kazakistan gazının da getirilerek arz çeşitliliği oluşturulması amaçlanmıştır.365 Ancak proje bağlantı yolları haricinde yaklaşık 4000 km uzunluğunda olması büyük maddi yatırımları da beraberinde getirmektedir. Bu noktada proje konusunda anlaşmalar ve güzergâh belirleme çalışmalarının dışında çok fazla adım atılmaması, projenin devamlılığı konusunda endişeleri beraberinde getirmiştir. Bu bağlamda Türkiye, AB’yi projeye destek vermediği gerekçesiyle eleştirmiştir.366 NABUCCO projesi konusunda yeterli desteğin görülmemesinin başlıca nedenleri arasında, arz çeşitliliğini sağlayan kaynakların yeterli olmayacağı ve Rusya’nın AB’ye
364 Geopolitical Intelligence Services (GIS), “GIS Dossier: How Turkey Scored Big in The Gas Pipeline Game”, 31.10.2018, https://www.gisreportsonline.com/gis-dossier-how-turkey-scored-big-in-the-gas-pipeline-game,energy,2706.html, (08.09.2020).
365 Atasay Özdemir, a.g.m., ss. 96-97.
366 Sefa Özkaya, “Erdoğan, Nabucco Projesinde Adım Atmayan AB’ye Seslendi”, Hürriyet, 20.11.2015, https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/erdogan-nabucco-projesinde-adim-atmayan-abye-seslendi-40016235, (08.09.2020).
128
gaz iletimi için Kuzey Akım ile Güney Akım projelerini geliştirmiş olması gelmektedir.
Arz kaynaklarının yeterli olmayacağı görüşünün öne çıkmasında, Kazakistan ve Türkmenistan gazının Rusya ve Çin’le uzun dönemli anlaşmalar imzalaması, Irak gazının durumunun belli olmaması, Mısır’dan gelecek hatta yeterli rezervin bulunmadığı görüşünün oluşması ve İran gazının ABD ve Avrupalı şirketler tarafından istenmemesi hattın geleceği konusunda ortaya koyulan olumsuz argümanlardır.367
NABUCCO DGBH projesi ve NABUCCO Batı projesi hattın yetersiz arz kaynağı sağlanması ve ekonomik sebeplerden dolayı gerçekleşememiştir. Bunun yerine NABUCCO Türkiye hattı, TANAP’a; Batı NABUCCO hattı ise TAP projesine dönüşmüştür. Bu bağlamda dönemin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, bir soru önergesine verdiği cevapla projenin neden gerçekleşmediğini açıklamıştır. Yıldız’a göre, projenin Avrupa bölümünü oluşturan hattın, 1000 km’den fazla olması ve 48 inçlik borulardan oluşturulmasına karşın TAP projesi 520 km uzunluğunda ve 42 inçlik boruların kullanılması planlanmıştır. Bu noktada 500 milyon dolara yakın bir maliyetin ortadan kalkması projedeki dönüşümün nedeni olarak görmektedir.368 Ayrıca, Avrupa hattını oluşturan NABUCCO Batı projesi daha stratejik bir güzergâhta olmasına karşın Şah Deniz 2 konsorsiyumunun, TAP projesinden yana karar kılmasının da projenin gerçekleşmemesinde etkili olduğunu belirtmektedir.369 2002’de temeli atılan NABUCCO projesi, Güney Gaz Koridorunun oluşmasıyla ortadan kalkmıştır. Arz çeşitliliğinin sağlanamaması, uzunluğu ve diğer projelerin devreye girmesi NABUCCO projesi açısından olumsuz sonuçlar ortaya çıkarmıştır. Türkiye açısından NABUCCO projesi sonlanmadan TANAP projesinin planlanması, transit konumu üzerinde olumlu bir göstergedir.
2.2. Katar-Irak-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı
Katar-Türkiye boru hattı, Katar gazınından, Türkiye ve Avrupa’ya gaz iletimini sağlamamak amacıyla oluşturulmuştur. Katar gazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya aktarılması için farklı güzergâh planları da mevcuttur. Planlanan hatta göre Katar’ın Ras
367 Atasay Özdemir, a.g.m., s. 96-97.
368 TBMM. “Yazılı Soru Önergesi (7-34940)”. Sayı: 64272063-610-33 sayılı, 3 Ocak 2014, https://www2.tbmm.gov.tr/d24/7/7-34940c.pdf, (08.09.2020).
369 Volkan Özdemir, “Balkan Piyasalarını Hedef Alan Doğal Gaz Boru Hattı Projeleri Arasında Rekabet:
NABUCCO-Güney Akım ve Trans-Adriyatik Boru Hattı (TAP) Projeleri Örneği”, Sosyoekonomi, C. 22, S. 2 (2014), s. 265.
129
Laffan bölgesinden başlayan hat, deniz altından Irak’ın Basra bölgesine oradan Irak-Türkiye petrol boru hattının güzergâhı doğrultusunda Ceyhan’a ve daha sonrasında ise Ceyhan-Kırıkkale hattından da Ankara’ya ulaştırılması hedeflenmiştir. Basra Körfezindeki deniz geçişi 550 km uzunluğunda olan hattın, 1200 km’si Irak sınırından, 650’si Irak-Türkiye hattından ve 500 km’si de Ceyhan-Kırıkkale HPBH güzergâhından oluşmaktadır. Katar-Türkiye DGBH bu plana göre toplam 2900 km’lik bir güzergâha sahiptir. Taşıma kapasitesi ve proje maliyetine bağlı olarak iki plan oluşturulmuştur. İlki, 20 milyar metreküp kapasiteye sahip hat planı için yaklaşık 8 milyar dolar yatırım planlanmıştır. Bu doğrultuda deniz geçişi 6,3 milyar dolar ve kara geçişi 1,6 milyar dolar olarak hesaplanmıştır. İkinci planda ise 30 milyar metreküp taşıyabilecek bir proje hazırlanmıştır. Bu projenin toplam maliyeti 10,1 milyar dolar olarak belirlenmiştir. Deniz geçişi için 8 milyar dolar, kara geçişi için ise 2,1 milyar dolar yatırım yapılması öngörülmüştür.370
BP raporuna göre 24,7 trilyon metreküp ile dünya gazının %12,4’üne sahip olan Katar, bu proje sayesinde doğal gaz rezervinin Avrupa’ya iletilmesinde önemli bir transit güzergâh oluşturacaktır. Bu açıdan Katar, Irak ve Türkiye’nin yanında Avrupa içinde önemli bir arz kaynağı olması beklenmiştir.371 AB gaz ithalatının %15’ini Katar’dan gelen LNG ile karşılamaktadır. Buna ek olarak yapılacak bir boru hattının, NABUCCO’ya kaynak olarak eklenmesiyle AB, arz güvenliğini sağlamayı hedeflemiştir.
Katar ve Irak açısından bakıldığında proje ile talep güvenliği sağlanacaktır. Türkiye ise gaz ihtiyacını karşılamak için alternatif rotalar oluşturmasının yanında NABUCCO gibi transit projeler ile enerji hub potansiyelini güçlendirmeyi amaçlamaktadır.372
370 Aslıhan Erbaş Açıkel, “Katar-Irak-Türkiye-Avrupa Doğal Gaz Boru Hattı Projesi Mümkün mü?
Uluslararası Enerji Politikaları ve Riskler Çerçevesinde Bir Değerlendirme”, Ortadoğu Analiz, C. 3, S. 28 (2011), s. 62.
371 BP, “Statistical Review of World Energy 2020”, https://www.bp.com/en/global/corporate/energy-economics/statisticalreview-of-world-energy.html, (10.09.2020).
372 Açıkel, a.g.m., ss. 63-65.
130