Sporcu Giysilerinde Kullanılan Kumaş Çeşitleri

İplik ve kumaş üretiminde hammaddenin kaliteli olması önemlidir. Mamul ile ilgili kalite gereksinimleri, hammadden beklenen standardı artırmaktadır. Son zamanlarda ileri teknolojiler sayesinde sporda kullanılmak üzere naylon, polyester, likra, spandex, poliolefin, pamuk liflerinden çok farklı isimlerde dokuma, örgü ve nonwoven (dokunmamış) kumaşlar üretilmektedir. Örneğin Futbolcuların T-shirt, şort, eldiven, iç çamaşırı ve eşofmanlarında Duradry, Rhovyl’on, Rhovyl’up, Soft Shell, Polar, Mikro-lite gibi isimlerinde yeni kumaşlar kullanılmaktadır.

a) Dokuma Kumaşlar

Dokuma kumaşlar, atkı ve çözgü ipliklerinin birbirine dik açıyla bağlanmasından oluşan tekstil yüzeylerdir. Dokuma kumaşların esnekliği atkı ipliği yönünde az, çözgü ipliği yönünde hemen hemen hiç yok, verev yönde ise fazladır. Dokuma yüzeyler sık iplik düzenlerinden oluştuğu için nem çekme özellikleri örgü yüzeylere göre daha azdır. Sporcu giysilerindeki yüzeylerin çoğu dokuma tekniğine göre üretilmektedir. Pamuk, yün, polyester, naylon, viskoz, poliüretan, poliolefin, Fransız Rhovyl lifleri dokuma tekniğine uygun liflerdir. Dokuma tekniğine göre üretilen kumaş çeşitleri şunlardır:

1- Molletons & Winceyettes & Fanila: Pamuklu kumaş çeşitleridir. Bu kumaşlar

rahat tekstil materyalleri için iyi nem çekme özelliğine sahiptir. Vücut nefes alabilir. Rüzgarın ve yağmurun girişini engelleyecek şekilde üretilen kumaşlardır (İnanıcı, 1982:18).

2- Yün Kumaşlar: Teknolojik gelişmelerle oluşturulan çok ince yün iplikleri ile

yaz-kış giyilebilecek yünlü kumaşlar üretilmektedir. Yün kumaşlara çamaşır makinesinde yıkanabilme, florokarbon işlemi ile neme, kire, lekeye ve yağa dayanıklılık gibi özellikler kazandırılmaktadır (Önlü, 1996: 10).

3- Fransız Rhovyl Kumaşları: Bu kumaşlar fiziksel egzersizler sırasında vücutta

oluşan teri iç giyim katmanı tarafından vücut yüzeyinden atar. Ter, orta katman aracılığı ile transfer edilir. Bu kumaşlar hava akımını sağlamak için uygun bir şekilde dokunur. Rhovyl lifinden dokunmuş kumaşların özel kanallı yapısı, ter yoğunlaşma efektlerini çok etkili bir şekilde sağlar. Vücudu ılık tutma özelliğine sahiptir. Esnek olması hareket kolaylığı sağlamaktadır (Hoffman, 2004: 1).

4- Soft Shell: Tüm fiziksel egzersizler için rahatlık sağlayan, %5 elastandan, %95

polyesterden yapılan, kaliteli, esnek ve çok yönlü kullanım özelliğine sahip bir kumaştır (Sexton and Bernat, 2005: 18).

5- Stretchtex: Klora dayanıklı, yüzme giysileri için çok ideal kabul edilen bir kumaş

türüdür. Gümüş ve karbon lifleri ile kullanıcının performansını arttırır.

6- Mikro-lite: Bu kumaş %100 hafif polyester olan mikrofiberden yapılmıştır.

Pamuk yumuşaklığında olup, terin vücuttan uzaklaştırılması için tasarlanmıştır. Kumaş; nem ayarlama mekanizmasına sahiptir. Mikrofiberden yapılan kumaşlar, ipeksi görünüşe, yumuşak dokunuşa, iyi bir mukavemete, lekelenmeye karşı mukavemete ve hava geçirgenliğine sahiptir (gözenekli yapısı, hava geçişine izin verirken suya karşı dayanıklılık gösterir). Mikrofiber kumaşlar diğer kumaşlara göre daha hassastır. Boyutsal stabilite özelliği daha azdır. Bu kumaşlar örgü ve dokuma tekniği ile üretilir. Üretiminde uygun iğne ve iplik kullanılmalıdır. Mikro filamentli polyester dikiş iplikleri esnek ve yumuşak dikişler elde edilmesini sağlar. Bu kumaş yağmurluklarda, mayolarda ve diğer sporcu giysilerinde kullanılmaktadır.

7- Pertex: İnce ve sağlam mikrofiberden bükülmüş, bilgisayarlı hava jetli sistem ile

dokunmuş bir kumaştır. Hafif ve incedir. Rüzgar ve su geçirmezliği oldukça iyidir. Çabuk kurur. Nemi dışarı atar (Anonim 18, 2005: 3).

8- Kinderfleece: Ticari ismi de Kinderfleece’dir. Polyester lifinden üretilen kumaş;

sahiptir. Kinderfleece ayrıca leke çıkarıcı ve moisture management (nem ayarlama) apresine sahiptir. Kumaş geniş bir renk yelpazesine sahiptir. Sporcu giysilerinde kullanılır (Anonim16, 1995: 21).

9- Clean and Clear: Bu kumaşlarda % 60 pamuk ağırlıklı olmak üzere,

pamuk/polyester, pamuk/keten karışımlar, yüksek teknolojik apreler kullanılır.

10- Fiori: Fiori % 100 pamuk veya polyester içerikli, hafif gramajlı, ekoseli, ince

kumaşlardır. Güneşin zararlı ışınlarından da insan tenini korumaktadır.

11-Exotica: Doğal ve ağartılmamış ipliklerden dokunmuş, pamuk/naylon ve

pamuk/polyester karışımlı ağır kumaşlardır.

12- Structure: Kumlu, bükümlü, pamuk/keten karışımlı, streç kumaşlardır.

13- Breaking Lines: Esnek, sağlam, fonksiyonel, canlı renklere sahip bir kumaştır.

Denim ağırlıklı jakarlı pamuk/naylon karışımlı kumaşlar iş ve sporcu giysileri için uygundur. Ayrıca iyi bir performans sağlar.

14- Lasteks: Pamuk, yapay ipek ve naylon liflerinin karışımıyla yapılan, esnek, ılık

suda yıkanan, beyazlatıcı kullanmaya gerek duyulmayan bir kumaştır. Sporcu T- shirtlerinde ve ceketlerinde kullanılır (Anonim 19, 2005: 2-3).

b) Örgü Kumaşlar

Örgüler, atkı ipliği yönünde ilmeklerin birbirinin içinden geçmesi ile bir yüzeyin oluştuğu, tek ve çok iplik sistemli kumaşlardır. Örgü kumaşlar her yöne esnemeye uygundur. Dokuma kumaşlara göre nemi daha çok çeker. Örgüler yüz, ters, çapraz ve bunların değişik şekillerde kullanılması ile bir yüzey oluşturur. Yüz-ters örgüler eşofmanlarda, T-shirtlerde, iç çamaşırlarda ve sweatshirtlerde; yüz-yüz (ribana veya lastik örgü) bağlantılar iç çamaşırlarda, çoraplarda ve yeleklerde; ters-ters bağlantılar kazaklarda; yüz-yüz-çapraz (interlok) bağlantılar T-shirtlerde, iç çamaşırlarda ve diğer sporcu giysilerinde kullanılır (Anonim 5, 1994: 237-238). Pamuk, polyester, naylon ve poliüretan lifleri örgü tekniğine uygun liflerdir. Örgü tekniğine göre üretilen kumaşlar şunlardır:

1- Duradry Kumaş: Duradry; üç iplik yapılı, iki katmanlı, kalın örgülü, gözenekli

temas ederken teri emer. Teri kumaş yüzeyinden buharlaştırarak kullanan kişiye kuru ve ılık bir his verir (Şekil 8).

Şekil 7: Üç İplik Sistemli Duradry

Kumaşın Şematik Örgü Düzeni

Şekil 8: Duradry Kumaşa Nüfuz Eden Nemin Yüzeyden

Buharlaşması

Kumaşın yapısı vücut hareketi ile uyumlu bir esnekliktedir. Dış yüzeyindeki iplik yapısı, rüzgara karşı yüksek düzeyde direnç sağlar. Cildin solunumu da sağlanır. Kumaşın dış katmanı %100 halka örgülü pamuk, iç katmanı %85 olefin ve %15 pamuk içeriklidir. Kumaşın çekmezliği her yönde %7’den daha azdır. Herhangi bir renge boyanabilen iç parçasında standart renkler; beyaz, açık gri, koyu gridir. Aleve maruz kaldığında olefin içeriği erir ve yüzeyde kıvrılır. Bu süre uzarsa pek çok sentetik gibi yanar. Bu kumaşın dış yüzeyindeki pamuklu yapı çok çabuk kirlenir. İç kısımdaki olefin, kimyasal hareketsizliği nedeniyle kirlenmeye dirençlidir. Kiri ve tozu kapmaz. Bu kumaşta olefin düşük erime noktasına sahip olduğu için düşük ütü ısısı gereklidir. Maksimum ütüleme ısısı 110 ºC’ yi aşmamalıdır. Kumaş, birinci sınıf 16 CFR 1610 Amerikan tutuşurluk düzenlemelerine uyar (Anonim 12, 1998-1999). Dış ortam aktiviteleri için sweatshirt, pantolon, T-shirt, eldiven, koşu takımı, polo gömlek ve kapişonlu ceket üretiminde sıkça kullanılan bir kumaştır.

2- Akıllı Kumaşlar: Akıllı kumaş olarak kabul edilen kumaşlar pamuk tuşeli ve

görünümlü, yüksek hızda kuruyabilen, iç yüzeyde yüksek emicilik kabiliyetine sahip, su ve hava gibi dış etkenlerden etkilenmeyen aynı zamanda nefes alabilen kumaşlardır. Bu ileri teknoloji ürünü örme kumaşlar dünya çapında markalaşmış konfeksiyon üreticileri tarafından da tercih edilmektedir (Anonim 20, 2005: 250).

3- Sandviç Kumaşlar: DG 506-15 Raschel makinesinde cam lifleri kullanılarak

üretilen kumaşlardır. Sandviç kumaş kalınlığı 3-15 mm arasında olabileceği gibi özel tasarım teknikleri ile bu mesafe 25 mm’ye çıkartılabilmektedir. Sandviç kumaşlar, sporcu ayakkabılarında ve giysilerinde kullanılmaktadır. Yuvarlak örme makinesinin üretici firması da sandviç kumaşların üretilebileceği OV 3.2 QC makinesini geliştirmiştir. Aynı firma geliştirdiği Relanit 0.8 makinesi ile de metallerin örülmesini sağlamıştır. Böylece karbon, cam, çelik gibi esnek olmayan lifler pamuk veya sentetik iplikler ile karıştırılarak esnek yapıda kumaşlar elde edilebilmektedir (Anonim 10, 1998: 11).

c) Nonwoven Kumaşlar

Gelişen tekstil teknolojisine paralel olarak ortaya çıkan ve çok özel uygulama alanları bulabilen endüstriyel/teknik tekstil, günümüzde oldukça önemli hale gelmiştir.

Teknik tekstil veya endüstriyel tekstil genel olarak dokunmamış (nonwoven) ürünler olarak kabul edilmektedir. Başka bir ifade ile iplik haline dönüştürülmemiş liflerin çeşitli yöntemlerle (ısı, nem, basınç etkisi altında sıkıştırılarak) birbirlerine tutturulmasıyla oluşturulan özel doku veya yüzeylerdir. Dokunun tuşesi, yüzey görüntüsü, hacmi, deseni, su iticilik, geç tutuşurluk, hava geçirgenliği gibi özellikleri terbiye işlemleri ile yapılır. Bu ürünler polyester, polipropilen, naylon, pamuk, viskon, akrilik, cam lifi gibi devamlı kullanılan polimer ve materyallerden yapılmaktadır. Bunların yanında yakın zamanda üretilmeye başlanan kevlar, nomex, seramik, teflon, spectra, ryton, dacron gibi ticari isimleriyle bilinen yüksek performanslı lifler de kullanılmaya başlanmıştır (Koç, Oğulata ve Şenkal, 1999: 29-34). Ürünlerin ön yüzleri nonwoven ve polietilen film tabakasından oluşurken, arka yüz sadece nonwoven kumaştan oluşabilir.

Nonwoven ürünlerin güvenirlik, performans ve verimlilikte önemli payı bulunmaktadır. Nonwoven kumaşlar çok dayanıklıdır. Sıcağa ve soğuğa karşı yüksek derecede yalıtım özelliği gösterir. Bu yüzeyler dokuma yüzeylere göre daha fazla, örgü yüzeylere göre daha az nem çeker. Keçe ve kağıt bu yüzeylerdendir. Dokuma ve örgü yüzeyler enfeksiyon riski yarattığı için kullanılıp atılabilen nonwoven ürünler birçok alanda daha elverişli bir hale gelmiştir (Duran ve Sayıt, 2004: 1-3). Nonwoven yüzeylerin etkili mikroorganizmalara karşı ideal sayılan koruyucu bir özelliği vardır. Sportif faaliyetler sırasında mikroorganizmaların yayılmasını önlemek için deodorantlama veya koku kontrol yöntemleri geliştirilmiştir. Deodorantlama etkisi kumaş üzerindeki terin

bozulmasını önlemektir. Kumaş, terlemenin oluştuğu bölge ile, diğer bir deyişle deriyle doğrudan temas eder. Eğer bir kumaş yoğun deodorant bitim işlemi görmüş ise giysi deriyle temas ettiğinde deriye zarar verir. Bu nedenle yıkanmayan ve özel etkilere sahip biyostatik bitim işlemleri geliştirilmektedir. Sporcu giysilerinde kullanılan nonwoven türü kumaşlar şunlardır:

1- Gore-tex Yüzeyi: Sportif faaliyetler için uygun bir kumaştır. Yüksek

performanslı tekstillerin üretilmesinde kullanılır. Dış ve iç kat arasına yapıştırılan özel bir film tabakasından meydana gelen kumaşın cm2’si milyonlarca gözenekten oluşmuştur. Gözeneklerin boyutu yağmur damlasındaki su molekülünü içeri almayacak kadar küçük, içeride oluşan nem buharındaki su moleküllerini dışarı geçirecek kadar büyüktür. Yağışı ve rüzgarı içeri geçirmez. Buharlaşma nedeniyle içeride oluşan nemi dışarı çıkarır. Yağmurluklarda kullanılan bir kumaştır (Şekil 9).

Şekil 9: Gore-Tex Yüzeyi (Anonim 3: 2005: 1).

2- Polar: Polar %100 polyester içeren sentetik bir kumaştır. Makinede yıkanabilen,

hafif ve sıcak tutan bir malzemedendir. Dayanıklıdır. Çok yumuşaktır. Nem çekmez. Çok çabuk kurur ve nefes alma özelliğine sahiptir. Sporcu ceket ve yeleklerinde çok kullanılır (Anonim 18, 2005: 3).

3- Polartec Kumaşlar: Bu kumaşlar, her mevsim yapılabilecek su sporlarında

giyilmek üzere Bi Polar teknolojisi ile tasarlanmıştır. Polartec kumaşı yeni bir termal streç

serisini oluşturmuştur. Bi polar teknolojisi giyene rahatlık ve daha iyi bir performans sağlamaktadır. Çünkü kumaşın her iki yüzü de çok fonksiyonludur.

4- Nature Tex 100 Kumaşı: Bu kumaş türü plastik meşrubat şişelerinin geri

dönüşümü ile üretilmiştir. Kumaşta değişik ağırlık, renk ve apreler kullanılır. Polyester içerikli kumaşlarda bulunan yapısal özelliğe ve döküme sahiptir. Kumaşın her metresi iki adet iki litrelik meşrubat şişesinin toprağa atılmasını önlemektedir. Bu kumaş sporcu ve dış giyimde, ayakkabılarda kullanılmaktadır (Anonim 11, 1994: 36).

5- Scholler-Kepotec: Bu kumaş değişik bileşiklerden oluşmakta olup, bunların her

biri genel özelliğe katkıda bulunmaktadır. Kumaş alev almaz. Erime ya da akma göstermez. Yüksek termal koruma sağlar. Ayrıca yüksek bir antistatikliğe sahiptir. Yırtılmaya, sürtünmeye ve birçok kimyasal maddeye karşı dayanıklıdır. Kumaşa ballotini (bu malzemenin uzaktan görülme özelliği vardır) ilavesi yapıldığı için giyenin 100 m’ye kadar uzaktan görülmesi sağlanmıştır.