Sporcu Giysilerinde Kalıp Özellikleri

Hazır giyim sektöründe giysi kalıbı hazırlama zaman, malzeme, enerji, masraf, kalite, vücuda uygunluk, estetik gibi unsurların gerektiği önemli bir işlemdir. Kalıp hazırlığı fiziki gücü, üretimi ve planlamayı doğrudan etkiler.

Kalıpların hazırlanabilmesi için öncelikle insan vücudundaki tüm eklem hareketlerinin ölçüleri alınmalıdır. Bu ölçüler şu şekilde belirtilebilir:

Dizde enine esneme %19-29, Dizde dikey esneme %41-52, Kalçada dikey esneme %27-35,

Kalçada yatay esneme %39-45 oranındadır.

Bu ölçüler, bireyin iç giyiminin üzerinden alınmaktadır. Ölçüler giysi kalıbına uygulanırken bazı noktalarda giysiye bolluk payı verilmektedir. Bu paylara ek olarak, bireyin hareket serbestliğini sağlayacak ölçülerin de eklenmesi gerekmektedir. Vücuttaki

eklem hareketleriyle giyside esneyen bölümler dikkate alınmalıdır. Giysiye bu özelliklerin kazandırılması durumunda, esneme olabilecek noktalarda dikişlerin kopması, kumaşın aşırı gerilme nedeniyle yırtılması veya yıpranması engellenmiş olur. Bu esneme özelliği giysiye bir körük sistemi ile veya hareketin etkili olduğu bölümler için kalıpta büyütme işlemi yapılarak kazandırılmalıdır (Eray, Aras ve Öztürk, 1999: 447-455).

Kumaşın esneme derecesi ölçü tablolarının hazırlanmasında ve ölçülendirmede önemlidir. Kumaşın esneme derecesine bağlı kalınarak beden ölçülerine ilave edilecek bolluk ve rahatlık payları ve diğer toleranslar göz önünde bulundurulur. Esnek kumaşlardan yapılan giysiler vücudu saracağından belirli bir beden aralığı için tek bir beden kullanılabilir. Esnek malzemeden yapılan bir giysinin beden sayısı, esnek olmayan malzemeden yapılan giysinin beden sayısından daha az olur. Esneme miktarı az olan ya da hiç olmayan giysilere yönelik ölçü tabloları hazırlanırken beden sayısının arttırılması gerekir.

Yapılan bir araştırmaya göre Efes kalıp sistemi antropometrik ölçümlerle alınan yükseklik, derinlik ve genişlik ölçülerine dayanan bir sistemdir. Bu sistem ile 3-D (3 boyutlu) vücut formları oluşturulur (Mete, 2001: 76-78). Hazır giyim sektöründe kalıp ve kesim planı hazırlığı aşamalarında ileri teknoloji kullanılmaya başlanmıştır (Öndoğan, 1999: 5-8). Giyim sektöründe kullanılan bu teknolojilere “üç boyutlu bilgisayar sistemleri” denir. Bu sistemler aracılığı ile insan vücudunun üç boyutlu yapısını incelemek, model tasarlamak, her türlü kalıbı hazırlamak, iki boyutlu kalıplar ile vücut boyutları arasındaki bağlantıyı matematiksel bir formül kullanmadan yapmak ve otomatik serileştirme işlemlerini uygulamak mümkündür. Son yıllarda bilgisayar teknolojisindeki hızlı gelişmeler sayesinde, insan vücudunu çok kısa bir sürede yüksek çözünürlükte tarayabilen ve bilgisayara aktarabilen 3-D tarayıcılar(scanner) geliştirilmiştir. Bundan sonraki adım, giysilerin insan vücudu üzerinde 3-D olarak modellenmesi ve 2 boyutlu açınımlara (giysi kalıbı formlarına) dönüştürülmesidir. Bugün pek çok araştırmacı bu konu üzerinde çalışmalarını sürdürmektedir. Giysilerin bilgisayarda kumaşın mekanik özelliklerine göre 3 boyutlu olarak modellenmesi çalışmaları arasındadır. Bundan sonraki araştırmaların da dinamik modelleme üzerine yoğunlaşacağı düşünülmektedir. Diğer bir deyişle 3 boyutlu olarak modellenen insanın üzerinde bulunan giysisinin hareket ettikçe ne şekilde salınım yapacağının, döküleceğinin modellenmesi üzerinedir.

Bilgisayarda kalıp hazırlama sisteminin temelini, başlangıç bedenini oluşturan her bir kalıp parçasının önemli noktalarının koordinatlarını okuyan bir okuyucu oluşturur. Bu okuyucu yardımıyla kalıbın köşe noktaları, eğrileri, çentikleri, delme işaretleri ve pensleri okutulur. Kalıbın sisteme girişi sağlandıktan sonra oluşturulan sıçrama değerleri tablosuna göre serilendirme işlemine geçilir. Elde edilen bedenler bir çizici (plotter) yardımıyla kağıda iç içe veya teker teker çizdirilebilir. Kalıpların üzerine istenilen bilgiler otomatik olarak yazdırılabilir. İsteğe göre kalıp kenar uzunlukları, çentik sayıları, kalıp alanları, düz ve eğimli kenarların uzunlukları raporlanabilir. T-shirt, fanila, gömlek vb. için kullanılan temel penssiz üst bedeni serilendirmede pens, pili vb. olmadığı için sadece iki ve üç boyutlu serilendirmeden söz edilebilir. Penssiz üst bedeni serilendirmede esas olan, ölçü tablosunda yer alması gereken ölçülerdir. Tüm serilendirme yöntemlerinde olduğu gibi penssiz üst beden serilendirmesinde de esas amaç bedenden bedene ölçülerdeki enine ve boyuna değişim miktarını ölçü tablosuna bağlı kalarak ve vücut bölümlerindeki büyüme ve oranlar dikkate alınarak kalıp parçaları üzerinde dengeli bir şekilde dağıtmaktır. Penssiz üst bedenin iki boyutlu serilendirilmesi kalıp üzerinde hem X hem de Y yönünde yapılır. Diğer bir deyişle serisi yapılacak olan giysinin hem çevresel hem de boy ölçüleri değişim gösterir. Bu yöntem, örme türü giysiler, çeşitli T-shirt ve body kalıplarının serilendirilmesinde yaygın olarak kullanılmaktadır (Mete, 1999: 72-79).

Pastal resimleri serilen kumaş katlarının en ekonomik ve planlı şekilde kesilmesini sağlamak üzere pastalın en üst katına ütülenerek, iğnelenerek veya çizilerek hazırlanır. Kalıp üzerinde modelistin istediği pek çok özellik belirlenir. Serme işlemi sonrasında işaretleme dikkatli yapılmalıdır. Çünkü malzeme giderlerinin toplam maliyet içindeki payı oldukça yüksektir. Kalıpların kumaşa uygun yerleşimi ile kayıplar azaltılabilir. Ancak bazı hallerde pastal resmine ihtiyaç duymadan da kesim yapılabilmektedir.

Sanayileşme ile beraber, insanlar daha dayanıklı ve az sayıda giysi almaya başlamışlardır. Sporcu giyim sektörünün gelişim göstermesi, kadın-erkek ayrımını da ortadan kaldırmıştır. Üç boyutlu bilgisayar sistemleri ile sporcu giysileri tasarlanmakta, sporcunun ölçüsü vücudu üzerinden veya yüzey modelleme yöntemi ile alınarak büyük boyutlarda hesaplamalar yapılmakta, model ve kalıp hatları vücut üzerinde direkt uygulanmaktadır. Ayrıca sporcunun farklı duruşlarına göre giysi konforu da göz önüne alınmaktadır (Krzywinski, Sigmund and Rodel, 2005: 18). Kullanılan kumaşın fiziksel

boyut değişimleri (esneme, çekme, sarkma vb.) ve giysinin türü (iç ve dış giyim) kalıp ölçülerine yapılacak ekleme ve eksiltmelerde dikkate alınmalıdır (Öndoğan, 1999: 56-58).

Sporcuların faaliyetleri sırasında kullandıkları giysiler çok çeşitlidir ve “ortak (unisex)” kullanım söz konusudur. Erkek bedenine göre hazırlanan kalıplar, bayan bedenine uyarlanabilmektedir. Bayanlar için kalıp oluşturulurken boyun çevresi, bel ve kol boyu dışında kalan göğüs ölçüsü ve diğer erkek standart ölçüleri kullanılır. Erkek temel bedenindeki arka ve ön kol oyuntusu dengelenmelidir. Çünkü arka kol oyuntusu bayan vücudu için çok uzundur.

Değişik giysiler için değişik beden tabloları ve numaraları gereklidir. Sporcu giysilerinde kullanılan beden numaraları XS, S, M, L, XL, XXL şeklinde sıralanabilir (X küçük ve büyük bedenlerde kullanılan bir semboldür). Ünlü markaların ölçü tabloları incelendiğinde erkek giysilerinde XS 44-46, S 46-48, M 50-52, L 54-56, XL 58-60, XXL 62 bedenlerini simgeler (Anonim 21, 2006: 1).