Sporcu Giysilerinde Dikiş Özellikleri

Dikiş, iki veya daha fazla parçanın bir araya getirilerek bir yapı oluşturulmasına denir. Normal bir dikiş işlemi tek, iki ya da daha çok parçaya dikiş ipliğinin düzenli bir biçimde geçirilmesiyle oluşturulur (Lokmanoğlu, 1994: 97). Dikilecek malzeme iğne ile delinir. Dikiş ipliği dikilecek malzemeye girer ve çekilir. Dikiş ipliği dikilecek malzeme ile ya da başka bir dikiş ipliği ile kenetlenir. Dikişin başarılı olabilmesi iplik kadar dikiş, iğne ve kumaş seçimine de bağlıdır. Bunlara genel olarak “dikiş özellikleri” denir. Giysinin dikiş özellikleri, kalıpta belirlenen ölçülere uymak zorundadır. İç ve üst dikişlerin türü ve ölçüleri kalıba verilecek dikiş payları ile doğru orantılıdır. Örneğin üst dikiş olarak 1 mm çıma dikişine ve 1mm + 7mm çıma-gaze dikişine farklı dikiş paylarının verilmesi gerekir. Normal kıvırmalar ile temiz kıvırmaların da dikiş payları aynı değildir. Dikiş sırasında

iğnenin kumaş ile dik açı yapacak şekilde olması gerekir. İdeal kabul edilen dikiş uzunluğu 1 cm’de 4 iğne batışı kadardır (Şekil 10).

Şekil 10: Dikiş Uygulamalarında Dikim Açısı ve Dikiş Uzunluğu (Weimer and Mitschang, 2001: 1480).

Dikiş özellikleri giysi üretiminde çok önemli görülmektedir. Konfeksiyon endüstrisinde kabul edilen dikiş özellikleri şunlardır:

a) Dikiş Yoğunluğu: Dikiş uzamasının ve direncinin belirlenmesinde yoğunluk

önemlidir. Yoğunluğun artmasıyla kumaş dikişler arasında sıkışır ve uzama belli bir noktada durur. Fazla uzama durumunda kumaş tam anlamıyla eski boyuna dönmeyebilir. Dikiş yoğunluğu iğnenin kumaşı delip geçtiği noktada direnci arttırır.

b) Direnç: Dikiş uygulamalarında ilmek direnci, gerilme direnci ve aşınma

direnciden söz edilebilir.

1- İlmek Direnci: İplik genellikle ilmek oluşma noktasında zayıflar ve bu noktada

kopma olur. İlmek direncinin belirlenmesinde bu kopmalar dikkate alınır. İpliğin ilmek direnci iplik yapısının sertliğine, elyaf tipine, kat ve büküm sayısına bağlıdır. İlmek direnci oranı, tek iplik direncinin ilmek direncine oranıdır. Bu oran, iplik direnci verimliliğinin veya performansının ölçümüdür ve maksimum değeri 2’dir. Minimum ilmek direnci, ilmekler serisindeki en zayıf ilmek direncidir. Bu ölçüm, dikiş uygulamasında kullanılan iplik performansının göstergesidir. Dikiş direnci performansının belirlenmesi için de en anlamlı değerdir.

2- Gerilme (Tenasite veya Sağlamlık) Direnci: Bir lifin veya ipliğin gerçek kuvveti

gerilim direncinin, iplik kalınlığına bölünmesi ile bulunur. Daha kalın üretilen bir iplik daha güçlü olur. Tenasite, iplik kalınlığına bağlı olmakla beraber aynı kalınlıkta olsalar bile

çeşitli iplik ve lif yapılarının gerilimlerini karşılaştırmada kullanılabilir. Tenasite gram kuvvet/denye, santinewton (cN)/Tex veya gram kuvvet/tex birimleri ile belirtilir. Sentetik ipliklerin pamuk ipliklerine göre daha yüksek ilmek tenasiteleri vardır. Bu özellik sentetik ipliklerin performanslarını arttırır. Modül, tekstil materyallerinin gerilim kuvveti karşısındaki durumunu ifade eden sayısal değerlerdir. Genellikle kuvvetin uygulanması sırasında liflerin fiziksel şekillerinde değişmeler olur. Ancak konfeksiyoncular sadece uzunluk değişimleri ile ilgilenirler. Dikiş iplikleri için en uygun modül Young Modülü’dür. Young Modülü, ipliğin kuvvet altında uzamaya karşı mukavemeti olarak belirtilebilir. Modül değerleri cN/Tex olarak belirtilir ve aşağıdaki formüller ile hesaplanır.

Uzama Tenasite Modülü Young = Tex Kuvvet Tenasite = Boy Orjinal Değişim Boydaki Uzama=

3- Aşınma Direnci: İpliğin, kumaş içine yerleşimi arttıkça aşınmaya karşı dayanımı

artar. Dikiş uygulamalarında meydana gelen yıpratıcı kuvvetlere karşı ipliklerin dayanımı aşındırma test cihazı ile ölçülür. Bu makinede iplikler kendilerine ve standart gerilimde iyi cilalanmış krom iğnelere kopana kadar sürtülür. Çeşitli ipliklerin bu şartlar altında dayanma süreleri şöyledir:

Polyester filament elyaf 30 dk

Pamuk 3 dk

Pamuk kaplı polyester 30 dk Polyester kaplı polyester 30 dk

Naylon kesik elyaf 150 dk

Polyester kesik elyaf 12,5 dk

Sık dokunmuş kumaşlara, kaplanmış materyallere ve derilere uygulanan dikişler yüzeyde daha belirgin olduğu için, iplikler daha fazla yıpranabilir. Özel işlemlerle efektler verilerek ipliklerin aşınma mukavemetleri arttırılır (Anonim 9, 2004: 38-41). Dikiş sırasında iplik gerilimi, düzgünlüğü gibi hususlar makinelerdeki dikiş programına göre kontrol edilmektedir (Öndoğan, 1999: 54). Düşük gerilimde uygulanan dikişler, yüksek gerilimdeki dikişlere oranla daha çok yıpranır. Fakat iplik gerginliğinin çok fazla arttırılması kumaşta delik oluşumuna neden olur.

Şekil 11 ve 12 incelendiğinde, polyester ve monofilament haldeki polyester ipliğin gerginliği ve iğne ile kumaş arasındaki açı değeri değiştikçe kumaşta delikler de oluşabilmektedir.

Şekil 11: Polyester İpliğin Kumaş İç Yapısında Delik Oluşturma Eğrileri Şekil 12: Monofilament Haldeki Polyester İpliğin Kumaş Yüzeyinde Delik

Oluşturma Eğrileri

Dikiş iğnesinin inceliği de kumaş ile orantılı olmalıdır. İğne kumaşa göre daha kalınsa, kumaşın yüzeyinde ve iç yapısında delikler oluşabilir (Şekil 13-14).

Şekil 13 : İğne Batışı ile Kumaş İç Yapısında Delik Oluşumu Şekil 14: Kumaş Yüzeyinde Dikiş Deliği Oluşumu (Weimer and

Mitschang, 2001: 1481-1483).

c) Boyutsal Stabilite: Lif veya ipliklerin uzunluk, kesit veya şekil gibi özelliklerinde

oluşturulmaya çalışılan değişimlere karşı gösterdikleri dayanımdır. Islak ve kuru çekme, esneklik boyutsal stabilite ölçüm değerleridir (Anonim 9, 2004: 41). Sporcu giysilerinde

uzama oranı % 100 olmalıdır. Bu bakımdan sporcu giyim sektörü, dikişte elastikiyete önem vermektedir. Dikiş uygulamalarında bu, doğru dikiş parametrelerinin seçimi ve esnek ipliklerin kullanımı ile sağlanabilir.