Spor Yönetiminin Tarihsel GeliĢimi

Türk spor sisteminin yapılanma sürecini; örgütsüz ve himayeciliğe yönelik 1923 (Cumhuriyet) öncesi dönem, Türkiye Ġdman Cemiyeti Ġttifakı (1922-1936) kuruluĢu ile birlikte, sporda demokrasi adımlarının atıldığı gönüllü birlikler dönemi, Türk Spor Kurumu ile, devletin

84 spor yönetiminde ağırlığını hissettirdiği dönem, 3530 sayılı yasa ile Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü (1938-1983) ve bu yasanın devamı niteliğindeki 3289 Sayılı Yasa (21 Mayıs 1986) ile devam eden dönemler içerisinde incelemek olasıdır⁹⁵.

Türkiye‟de ilk spor teĢkilatlanmaları kulüpleĢme hareketiyle baĢlamıĢ ve sonuç itibariyle 1800 yılların hemen sonu ve 1900‟lü yılların hemen baĢında gerek yabancı gerek Türk gençleri tarafından kurulan kulüpler ve kulüplerin kendi aralarında oluĢturdukları 1903 Ġstanbul Futbol Birliği, 1910 yılında Ġstanbul Futbol Kulüpleri Ligi, 1913 Cuma ligi. Türk spor teĢkilatlanmaları her ne kadar resmi spor teĢkilatı kimliği taĢımasalar da Türk spor teĢkilatlanmasının çekirdeğini oluĢturması bakımından önemli bir sürecin baĢlangıcı olarak kabul edilmektedir. Bu süreç Türk sporunun dönüm noktası kabul edilen Türkiye Ġdman Cemiyetleri Ġttifakının kurulmasına kadar devam etmiĢtir⁴¹.

KuruluĢ süreci 22 Mayıs 1921‟de baĢlayan Türkiye Ġdman Cemiyeti Ġttifakı, 22 Mayıs 1922‟de Cemiyetler Kanunu‟na göre tüzel kiĢiliği olan ve bu yönüyle Türkiye‟nin ilk spor yönetimi olarak belirlenen federatif nitelikte olup, tescil iĢlemleri tamamlanarak kurulmuĢtur. Türkiye Ġdman Cemiyetleri Ġttifakı‟nın örgütsel ve yönetsel ideolojisi, “gönüllü spor birlikleri” olarak devlete karĢı özerk bir biçimde kurulan spor teĢkilatıdır⁵¹.

Türkiye Ġdman Cemiyetleri Ġttifakı‟nın merkez teĢkilatı; Genel Kongre, Genel Merkez ve Federasyonlardan, TaĢra TeĢkilatı da Bölge Merkez Kurulu, Bölge Beden Eğitimi ve Spor Heyetleri, Bölge Kongresi ve Kulüplerden oluĢmaktadır. Bu yapısıyla Türkiye Ġdman Cemiyetleri Ġttifakı âdemimerkeziyetçi bir örgüt örneğidir³⁴.

85 Ġlk spor teĢkilatı olan Türkiye Ġdman Cemiyetleri Ġttifakı uzun yıllar ağırlığı Ġstanbul‟da olmak üzere faaliyetlerine devam etmiĢtir⁶⁴. Fakat zamanla kulüpler arası çekiĢmeler, sürtüĢmeler ve bölünmeler Türkiye Ġdman Cemiyetleri Ġttifakı‟nın zayıflamasına yol açmıĢtır. Demokrasi dıĢı alınan kararlar, sonuçları etkileyecek yan tutmalar yanında, eski kulüplerin, yeni kurulan kulüplere Türkiye Ġdman Cemiyetleri Ġttifakı‟nın kapılarını kapatması gibi sebepler sporda yeniden yapılanma arayıĢına gidilmesini zorunlu kılmıĢtır⁹⁵.

Türkiye Ġdman Cemiyetleri Ġttifakının sekizinci ve son genel kurulu 13-18 ġubat 1936 tarihinde yapılmıĢ çok tartıĢmalı geçen bu kurulda yeniden örgütlenme kararı alınarak Türkiye Ġdman Cemiyetleri Ġttifakı Türk Spor Kurumu olarak Cumhuriyet Halk Partisi‟ne bağlanmıĢtır⁵¹.

Türk Spor Kurumu‟nun yapılanma anlayıĢı da Türkiye Ġdman Cemiyetleri Ġttifakı‟ndan farklı değildir. Fakat Türk Spor Kurumu‟nun genel kurulunda, hükümetin, Genelkurmayın, üyeleri ve dönemin tek partisi Cumhuriyet Halk Partisi‟nin baĢkanlık divanlığınca kurumun bütçe ve çalıĢma programlarını onaylamasıyla Türk Spor Kurumu devletin bir organı gibi görülmüĢtür. Türk Spor Kurumunun bu yapısından dolayı partilerin kiĢisel hırs ve amaçları spora karıĢmıĢ, spordaki bazı olumsuz hadiseler partiye sıçramıĢtır. Bu durum sosyal ve siyasal çevrelerde gruplaĢmalara yol açmıĢ, spor hizmetinin sunulmasında “fırsat eĢitliği” ilkesi ihlal edilmiĢtir⁴⁰.

Türk Spor Kurumu‟nun merkez örgütü, Genel Kongre, Genel Merkez ve Federasyonlardan, taĢra teĢkilatı ise, Spor Çevreleri, Bölge Kongreleri, Spor Bölgeleri, Bölge Heyetleri, Ajanlar, Lig Heyetleri, Spor Kulüpleri ve Spor Yuvalarından oluĢmaktadır³⁴.

86 Türk Spor Kurumu‟nun ilk bakıĢta, merkez ve taĢra organlarının olması ve bunların görev, yetki ve sorumlulukları bakımından tam anlamıyla ademimerkeziyetçi ve demokratik bir spor teĢkilatı görüntüsü verilse de uygulamada bu anlayıĢa uyulmadığı görülmektedir.

Dolayısıyla Türk Spor Kurumu dönemi (1936-1938), 1938 tarih ve 3530 sayılı Beden Terbiyesi Kanunu‟na bir hazırlık ve onun ön denemesi olup, Türk spor yönetiminde ademimetkeziyetçi model ve anlayıĢtan merkeziyetçiliğe geçiĢte bir ara dönem olarak değerlendirilebilir³⁴.

Spor yönetiminin temel örgütlenme birimi olan kulüplerin kendi iĢlerini kendilerinin yönetmelerine dayalı “federatif” model 14 yıl süre ile denenmiĢ, hem kulüpler arası rekabeti uygar ölçülere indirmede, hem sporu Ġstanbul dıĢına yaymada, hem de sporda çeĢitliliğe yönelmede baĢarısız kalınmıĢtır. Daha sonra iki yıl süreyle, o tarihlerde Almanya‟da uygulanmaya konulan modelle, sporun, devletin kendisince doğrudan değil, devletin partisince (ya da devletin destekçi kuruluĢlarınca) yönetilmesi sınanmıĢ, ama bir önceki dönemin yönetsel-örgütsel sonuçları tekrarlayınca bu modelin de yürütülmeyeceği anlaĢılmıĢtır. Bunun sonucunda geriye tek yönetsel seçenek olarak, sporun doğrudan doğruya devletçe yönetilmesine karar verilmiĢtir⁵¹.

Böylece 1938 yılında 3530 sayılı Beden Terbiyesi Kanunu çıkarılarak, Türkiye‟de spor alanında kamu otoritesinden sorumlu, tüzel kiĢiliğe sahip, katma bütçeli ve merkezi Ankara‟da bulunan Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü teĢkilatı kurulmuĢtur. Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü‟nün BaĢbakanlığa bağlı bir kuruluĢ olması ve Genel Müdürün BaĢbakan tarafında seçilerek CumhurbaĢkanınca atanması, bu teĢkilatın tam manasıyla merkeziyetçi ve otoriter bir teĢkilat olmasına neden olmuĢtur³⁴.

87 Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü yukarıda da belirtildiği gibi kuruluĢu 1938‟den itibaren farklı üst kuruluĢlara bağlanarak günümüze kadar varlığını sürdürmüĢtür. Ġlk kurulduğu yıl olan 1938‟de BaĢbakanlığa, 1942‟de Milli Eğitim Bakanlığına, 1960‟da tekrar BaĢbakanlığa, 1970‟de Gençlik ve Spor Bakanlığına, 1983‟de Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığına, 1989‟da spordan sorumlu bir devlet bakanlığı vasıtasıyla tekrar BaĢbakanlığa bağlanmıĢ⁵⁹, son olarak da 2011 yılında 638 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Gençlik ve Spor Bakanlığı kurulmuĢtur.

Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü‟nün adı Spor Genel Müdürlüğü olarak değiĢtirilerek Bakanlığa bağlanmıĢtır¹¹⁴.