Yerel Sosyal Yardım

Yerinden yönetim olarak bilinen ve yerel halk tarafından seçilen organı ifade eden yerel yönetimler, Türkiye’deki sosyal yardım aktörlerinden bir tanesi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Yerel yönetimler geçmişten günümüze, merkezden belirlenen birtakım bayındırlık ve imaret hizmetlerini yerine getirmektedir. Yerel yöneticiler ise yine merkezden verilen görev ve sorumlulukları yerine getirmekle yükümlü olup sıkı bir idari ve mali vesayet altında bulunmaktadırlar. Bunun yanı sıra yerel yönetimler, tüketici ve kaynak harcayıcı olarak düşünülmektedir. Ancak süreç içerisinde yerel yönetimler içinde belediyeler önemli roller üstlenmiş olup yoksullukla mücadele bunlardan bir tanesidir. Ülkemizde sosyal yardım alanında mevzuatsal çerçevede belediyelerin geçmişten günümüze önemli yetki ve sorumlulukları olduğunu da inkâr etmemek gerekmektedir. Ancak, belediyelerin ana aktör olarak bu alanda faaliyetleri yeni bir gelişmedir. Bununla birlikte Büyükşehir belediyelerinin haricinde il özel

347 http://mevzuat.meb.gov.tr/html/25.html, (16.11.2013).

156

idareleri de yoksullara yönelik uygulamalar içinde olmakta, bunların başında da verilen mikro krediler gelmektedir.³⁴⁹

Yerel sosyal yardım denildiğinde akla gelen belediyeler ve il özel idareleri tarafından verilen sosyal yardımlardır.

3.8.2.1 Belediyeler

Türkiye’de geçmişten günümüze, sosyal yardımlar ve sosyal hizmet yerel nitelik taşımaktadır. Bunun yanı sıra belediyelerin ilk kuruluş yıllarında sosyal refah uygulamalarını tam olarak yerine getirdiğini söylemek çok doğru değildir. Cumhuriyet dönemine gelindiğinde belediyelere sosyal yardım alanında bazı görevler verilmiştir. Bu görevler günümüze kadar önemi artarak gelmiştir.

Belediyeler tarafından sağlanan sosyal yardımlar, kimsesizler, yetimler, öksüzler, yardıma muhtaç hastalar gibi aslında ailesi ve sosyal çevresi olmayan kimselere yönelik yardımları ifade etmektedir. Ülkemizde sosyal yardım alan kişilerin birçoğunu, kimsesiz, sahipsiz, yaşlı ve engelli kişiler oluşturmaktadır. Yoksul kişiler için de belediyelere çeşitli yükümlülükler getirilmiştir.350

Yaşlılar, acizler ve korunmaya muhtaç vatandaşlarla ilgili sosyal alanlarda koordinasyon sağlama noktasında rolü artan belediyelerin en önemli özelliği halka yakın olmalarıdır. Bu sayede halkın ihtiyaçları rahatlıkla gözlemlenebilmektedir. Dolayısıyla belediyeler, kendi sınırları dâhilindeki bireylerin sorunları çözebilme ve yardımda bulunma anlamında çeşitli imkânlar sağlamaktadırlar.351

1930 tarihli 1580 sayılı kanuna göre belediyelere, kent işlerinde önemli yetki ve sorumluluk verilmiş, sosyal yardım yükümlülüğü getirilmiştir. Yine 4109 sayılı “Asker Ailelerinden Muhtaç Olanlara Yardım Hakkındaki Kanun” ile belediye sınırları içerisinde ikamet eden ve yoksul asker ailelerine, yardım yapma görevi belediyelere verilmiştir. Bu kanunla belediyeler, askerlik süresi ile sınırlı ve mahalli geçim seviyesiyle de orantılı bir şekilde nakdi yardım sağlama görevini üstlenmektedir. Anayasa’ya göre de belediyelerin sosyal yardım faaliyetlerini mahalli müşterek ihtiyaçlar göz önünde bulundurularak sürdürmesi gerekmektedir. Bütün bunlara ek

349 Kesgin; a.g.e., s.184-185.

350 Kesgin; a.g.e., s.189.

157

olarak, belediyeler, yasal çerçeve içerisinde sosyal görevler için bütçelerinden pay ayırmak durumundadırlar. Bu yardımların bir kısmı SYDV’lere ayrılmaktadır. Yine 2464 sayılı “Belediye Gelirleri Kanunu” gereğince, sosyal amaçlı kurumlara yardım yapılmaktadır. Ayrıca 2828 sayılı kanun gereğince de belediyelerin yapmakla yükümlü olduğu sosyal yardımlar bulunmaktadır. Bunun yanında, yasal olarak zorunlu olan ancak bütçe ile ilgili olmayan sosyal yardım alanları da bulunmaktadır. Bunlar, 1580, 1593, 3030 sayılı kanunlar gereğince yapılan sosyal yardımlardır.352

1980’li yıllara gelirken ülkemiz için yerel yönetimler adına bir dönüm noktası olmuştur. Yerel özgürlük ve inisiyatiflerin önündeki engellerin kaldırılması temel hedef olarak belirlenmiş olup bu yönde yeni kanunlar getirilmiştir.

5216 sayılı Büyükşehir Kanunu ile 5393 sayılı Belediye Kanunu belediyelere, sosyal hizmet ve sosyal yardım alanında herhangi bir sınırlama getirmeksizin her türlü hizmeti verebilmenin yolu açılmıştır. Yoksul kesimlerin kendi ikamet alanları içerisinde hızlı bir şekilde yerel yönetimlere ulaşabilmelerinin sağlanabilmesi anlamında yerel yönetimlere tanınan bu özgürlük önemlidir.353

Büyükşehir belediyeleri tarafından Yardım Sandığı adı altında, yoksullara nakdi ve sağlık yardımı yapılmaktadır. Bu yardımlar belediye sınırları içerisinde ikamet edenlere yönelik olarak verilmektedir. Verilen yardımlar ayni ya da nakdi yardım şeklinde olmaktadır. Burada güdülen en önemli amaç, muhtaç olan kişilerin acil olarak temel ihtiyaçlarını karşılamaktır. Bu yardımlar genellikle karşılık beklemeden yapılmaktadır. Sosyal yardımdan yararlanabilmek için kişiler kendileri başvuru yapabileceği gibi gerek medyadan, gerek çevreden ve diğer kişilerden yapılacak ihbarlarla gerekse belediye birimlerinin yönlendirilmesi ve belediye zabıtalarının tespiti ile başvuru gerçekleşmektedir. Bu yardımların ne tür yardımlar olduğu, ne kadar kişiyi kapsayacağı ve ne kadar süre ile yardım verileceği belediye yöneticilerinin takdirine bırakılmıştır. Kişinin yoksulluk yardımını hak edip etmediğine ilişkin araştırmayı da yine belediyeler yürütmektedir.354

352 Taşçı, a.g.e., s.91-92.

353 Kesgin; a.g.e., s.190-191.

158

3.8.2.2 İl Özel İdareleri

İl özel idareleri, sosyal refahın geliştirilmesinde, yoksullukla mücadelede ve muhtaç durumdaki vatandaşlara sosyal koruma sağlamak adına çeşitli sosyal hizmetler vermekte ve yardımlar sağlamaktadır.

2005 yılında çıkarılan 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununa göre il özel idarelerinin sosyal anlamda görev ve yükümlülükleri madde 6’da belirlenmiştir. Buna göre “…sosyal hizmet ve yardımlar, yoksullara mikro kredi verilmesi, çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtları; ilk ve orta öğretim kurumlarının arsa temini, binalarının yapım, bakım ve onarımı ile diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına ilişkin hizmetleri il sınırları içinde… yapmakla görevli ve yetkilidir……İl özel idaresi hizmetleri, vatandaşlara en yakın yerlerde ve en uygun yöntemlerle sunulur. Hizmet sunumunda engelli, yaşlı, düşkün ve dar gelirlilerin durumuna uygun yöntemler uygulanır.” ifade edilmektedir.355

İl özel idareleri tarafından verilen yardımlar, iller itibariyle değişmektedir. Bu hizmetler, ildeki sosyal hizmet ve yardım kuruluşlarının desteklenmesi, ihtiyaç duyulan yardımların yapılması ve gerekli kaynak ve hizmetlerin sağlanması ile bu kuruluşlar tarafından da yürütülmektedir. Çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtlarına ilişkin hizmetler ve yoksul vatandaşlara mikro kredi verilmesi il özel idarelerinin görevleri arasındadır. Ancak il özel idareleri bu görevleri yerine getirmede zorluk yaşıyorsa bu görevleri o ildeki Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları yürütmektedir.356