Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Sosyal Yardımlar

Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında yer alan,” Türkiye Cumhuriyeti demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir” hükmünden hareketle 1986 yılında Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Teşvik Kanunu ile Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Teşvik Fonu kurulmuştur.327

Fonun idari işleri 2004 yılına kadar Başbakanlığa bağlı Fon Genel Sekreterliği tarafından yürütülmüş olup, 2004 yılında yürürlüğe giren 5263 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile Fon Genel Sekreterliği Başbakanlığa bağlı bir Genel Müdürlük olarak teşkilatlandırılmıştır. Genel Müdürlüğün kurulmasıyla asıl amaç, mevcut sosyal yardım programlarının, ekonomik ve sosyal yoksunluk içerisinde bulunan vatandaşlara etkin ve hızlı bir şekilde ulaşmasını sağlamaktır. 2011 yılında 633 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’na bağlı Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.328

3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanununun amacına yönelik çalışmalar yapmak ve ihtiyaç sahibi kişilere nakdi ve ayni yardımda bulunmak amacıyla her il ve ilçede Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları (SYDV) kurulmuştur. Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü (SYGM)’nün taşradaki faaliyetleri Türkiye çapında 973 merkezde bulunan, her ilde vali ve her ilçede kaymakam

326 Taşçı; a.g.e., s.87.

327 http://www.sosyalyardimlar.gov.tr/tr/11781/SYGM-Tarihce, (09.11.2013).

148

başkanlığında oluşturulmuş Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları aracılığıyla yürütülmektedir.329

Vakıfların karar organları “Vakıf Mütevelli Heyeti”dir. İl ve ilçelerdeki tüm yardım programları, bu heyetlerin kararları ile yürürlüğe girmektedir. SYDV’ler ile Genel Müdürlük arasında hiyerarşi yoktur; Vakıflar, Özel Hukuk Tüzel Kişiliği şeklinde örgütlenmiştir. Buradaki asıl amaç muhtaç vatandaşların bu durumlarının giderilmesi için hızlı, esnek ve yerel farklılıkları göz önüne alan bir yapı oluşturmaktır. Böylelikle yerelde en yüksek idari amirin başkanlığında, hizmetler hızlı bir şekilde hedef kitleye en yakın noktadan verilmektedir.330

2011 tarihli 633 sayılı Aile ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 11 inci maddesi uyarınca Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğünün görevleri; “a) Yoksullukla mücadele ve sosyal yardımlar alanında ulusal düzeyde uygulanacak politika ve stratejilerin oluşturulması çalışmalarını koordine etmek, belirlenen politika ve stratejileri uygulamak, uygulanmasını izlemek ve değerlendirmek. b) 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanununun amaçlarını gerçekleştirmek ve uygulanmasını sağlamak için gerekli idarî ve malî tedbirleri almak. c) Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonunun gelirlerini zamanında toplamak, toplanan gelirlerin yerinde, zamanında ve ihtiyaçlara göre kullanılmasını sağlamak. ç) 3294 sayılı Kanun hükümlerine göre kurulan vakıfların harcamalarını, iş ve işlemlerini araştırmak, incelemek, izlemek ve denetlemek, görülen aksaklıklarla ilgili gerekli tedbirleri almak, vakıfların çalışma usul ve esasları ile sosyal yardım programlarının ölçütlerini belirlemek. d) Mevzuatta kamu kaynaklarıyla yardım yapılması öngörülen kişilere aylık, tazminat, ücret, yardım veya başka bir ad altında yapılacak her türlü sosyal yardımın ödenmesi ve anılan yardım ve ödemelerin veri tabanına işlenerek izlenmesi ile ilgili işleri diğer birimler ve ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile işbirliği içinde yerine getirmek; diğer kamu kurum ve kuruluşları tarafından yapılmakta olan her türlü sosyal yardım ve ödemelerin veri tabanında izlenmesine ilişkin işlemleri yürütmek. e) Yoksullukla mücadeleye ve Genel Müdürlüğün görev alanına giren diğer konulara ilişkin olarak araştırma ve incelemeler yapmak, proje hazırlamak ve

329 http://www.sosyalyardimlar.gov.tr/tr/html/11817/Sosyal-Yardimlasma-ve-Dayanisma-Vakiflari, (10.11.2013).

149

uygulamak. f) Yoksullukla mücadele alanında uluslararası gelişme ve uygulamaları izlemek, değerlendirmek, ülkemiz açısından yararlı görülen modelleri uygulamaya koymak. g) Sosyal Yardımlar Bilgi Sistemi ile ilgili işleri yürütmek. ğ) Sosyal yardımlaşma ve dayanışma kültürünü kökleştirici çalışmalar yapmak, geniş kitleleri kapsayan yardım kampanyalarını koordine etmek ve desteklemek. h) (Ek: 11/10/2011-KHK-662/2 md.) Sosyal yardıma hak kazanılmasında ve genel sağlık sigortalılığının tespitinde esas alınacak gelir tespit testlerine ilişkin usul ve esasları belirlemek, bu testleri Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarıyla işbirliği yaparak uygulamak. ı) Bakan tarafından verilen benzeri görevleri yapmak.”331

3294 sayılı Kanun ile kurulmuş bulunan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu kapsamında Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü tarafınca sunulan hizmetlere Genel Müdürlüğün 2011 yılı faaliyet raporundan yararlanılarak kısaca bahsedilmektedir. Genel Müdürlük tarafından, 2011 yılında Genel Proje Destekleri ve Kırsal Alanda Sosyal Destek Projesi kapsamında yer alan projelere destek verilmiştir. SYGM ile T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı işbirliğinde yürütülen “Sosyal Konut Projesi” kapsamında; sosyal güvenceden yoksun fakir ve muhtaç durumdaki vatandaşlara yönelik, geri ödemeli olarak sosyal konutlar yapılmaktadır. Vakıflara Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonundan, TÜİK tarafından belirlenen sosyo-ekonomik gelişme endeksi esas alınarak hesaplanan aylık aktarım yapılmaktadır. Böylelikle, ihtiyaç sahibi vatandaşların ikamet yerlerinde temel ve acil ihtiyaçlarının karşılanması ve cari harcamaları için yardım verilmektedir. SYDV’ler periyodik olarak aldıkları bu paylar ile ekonomik ve sosyal yoksunluk içinde bulunan vatandaşların gıda, giyim, yakacak, barınma, sağlık, eğitim vb. acil ve güncel zaruri ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Sağlık yardımları altında, tedavi giderlerine yönelik destekler ve şartlı sağlık yardımları verilmektedir. Ekonomik ve sosyal yoksunluk içerisinde bulunan ailelerin eğitim çağındaki çocuklarına yönelik olarak sağlanan eğitim yardımları, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonunun yardım faaliyetleri içerisinde büyük bir yer tutmaktadır. Eğitim Destek Yardımları kapsamında; ilköğretim ve ortaöğretimde okuyan çocuklarının okul ihtiyaçlarını karşılamaktan yoksun ailelere ayni ve nakdi yardım yapılmak suretiyle yürütülen programlar; eğitim materyali yardımı, öğrenci barınma, taşıma, iaşe vb. yardımlar, yüksek öğrenim bursları, şartlı

331 Aile ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, RG. 3.6.2011-633.

150

eğitim yardımı, taşımalı sistem öğle yemeği yardımı, ücretsiz kitap dağıtımı, özürlü öğrencilerin ücretsiz taşınma ve diğer yardımlardan oluşmaktadır. Yine SYGM tarafından muhtaç durumda bulunan ailelerin temel ihtiyaçları olan gıda, yakacak ve barınma ihtiyaçlarını karşılamak üzere aile yardımları yapılmaktadır. Sosyal ve özel amaçlı yardımlar kapsamında da aşevi faaliyetleri, afet ve terörden zarar görenlere yönelik yardımlar ve diğer sosyal yardımlar verilmektedir.

3924 sayılı kanunun 2 inci maddesine göre, sosyal yardım yapılacak kişilerin, ya fakru zaruret içinde ve muhtaç durumda bulunması, kanunla kurulu sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi olmaması ve bu kuruluşlardan hiçbir gelir almaması ya da geçici yardım desteği ile muhtaçlık durumundan kurtulabilmesi gerekmektedir. Ancak kanunda muhtaçlık kavramı açıklanmamıştır. Bu noktada kişinin muhtaç durumda olup olmadığının belirlenmesi sosyal incelemeyi yapacak olan görevlinin hazırlayacağı rapora göre Vakıf Mütevelli Heyetinin kararına kalmaktadır. Bu noktada heyet takdir yetkisine sahiptir. ³³² Heyet tarafınca verilen bu karar nesnel bir karar olmayıp öznel nitelik taşımaktadır.333

Kişinin Sosyal Güvenlik Kurumu’na tabi olamaması demek bu kurumdan hiçbir gelirinin olmadığını ve sosyal yardımdan yararlanabileceğini ifade etmektedir. Yani kişiler sosyal sigorta kapsamında hiçbir işte çalışmamış, emekli olmamış ya da sigortalının bakmakla yükümlü olduğu kişisi değilse sosyal yardımlardan yararlanabilmektedir. Çünkü sosyal yardımlar muhtaçlık kriteri esas alınarak verilmektedir.³³⁴

Kamusal sosyal yardımın diğer bir uygulama alanı 2022 sayılı kanun kapsamında emekli sandığı ile gerçekleştirilmektedir. Bu kanun, belirli vatandaşlara aylık bağlanması ve dolayısıyla devletin sosyal yardım alanında yaptığı bir düzenleme olmasıyla bir ilk olma özelliği taşımaktadır. Bu kanunla, kendisine bakmakla yükümlü kimsesi olmayan 65 yaş üzerinde kişilere kanunda belirtilen şartlar çerçevesinde aylık bağlanmaktadır.335 332 Kesgin; a.g.e., s.176. 333 Kesgin; a.g.e., s.177. 334 Kesgin; a.g.e., s.176. 335 Kesgin; a.g.e., s.170.

151

1976 tarihli 2022 sayılı “65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun” madde 1’e göre “Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları tarafından muhtaç olduğuna karar verilen 65 yaşını doldurmuş Türk vatandaşlarına, muhtaçlık hâli devam ettiği müddetçe (1.620) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımından bulunacak tutarda aylık bağlanır. Birinci fıkra kapsamına girenlerden, her ne nam altında olursa olsun her türlü gelirler toplamı esas alınmak suretiyle, hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı 16 yaşından büyükler için belirlenmiş olan asgari ücretin aylık net tutarının 1/3’ünden fazla olanlar ile aynı tutardan fazla gelir sağlaması mümkün olan kimseler muhtaç kabul edilemez ve kendilerine aylık bağlanamaz. 65 yaşın tespitinde, doğum tarihlerinde yapılmış düzeltmeler nazara alınmaz.” belirtilen durumlarda kişilere aylık verilmektedir.³³⁶

Bahse konu olan kanunun ikinci maddesi uyarınca 65 yaşını doldurmamış ancak başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremeyecek şekilde hiçbir geliri olamayan engelli kişiler Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları tarafından muhtaçlık durumunun tespitinin ardından muhtaçlık hâli devam ettiği müddetçe (4.860) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımından bulunacak tutarda aylık bağlanmaktadır. Yine aynı madde uyarınca sağlık kurulu raporu ile engelli olduklarını kanıtlayan, 18 yaşını doldurmuş ve talebine rağmen Türkiye İş Kurumu tarafından işe yerleştirilememiş olan Türk vatandaşlarından herhangi bir gelir veya aylık almayan, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları tarafından muhtaç olduğuna karar verilen kişiler muhtaçlık hâli devam ettiği müddetçe (3.240) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımından bulunacak tutarda aylık bağlanmaktadır. 18 yaşını tamamlamamış ve ilgili mevzuatı çerçevesinde alınacak sağlık kurulu raporu ile engelli oldukları kanıtlanmış durumundaki engelli yakınlarının bakımını üstlenen Türk vatandaşlarına da aylık bağlanmaktadır.337

Yoksul kesime yönelik uygulamaların en çok eleştiri alan noktalarından bir tanesi, sosyal yardımda tekrarların yaşanması ve ilgili bilgi ve belgelerin kayıtlarının tutulmamasıdır. Bu eleştirilere son vermek adına Sosyal Yardım Bilgi Sistemi (SOYBİS) adında bir sistem kurgulanmıştır. Bu sistem vasıtasıyla sosyal yardım başvurusunda bulunan vatandaşların gerekli güvenlik önlemleri alınarak online olarak

336 http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2022.pdf, (16.11.2013).

337

152

TC Kimlik Numaraları vasıtasıyla tüm bilgilerine ulaşılmaktadır.338

Bu sayede hızlı, etkin ve verimli hizmet sunumu gerçekleştirilmektedir.

3.8.1.2 Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel