Sosyal Yapı

Amasya, Çorum, Samsun ve Tokat illerini kapsayan TR83 Bölgesi, 37.600 km² ile Türkiye yüzölçümünün % 5‟ini kapsamakta ve 2009 yılı verilerine göre 2.739.487 olan nüfusu ile Türkiye nüfusunun % 3,7‟sini oluĢturmaktadır. TR83 Bölgesi‟nde toplam nüfusun 1.360.833‟ü erkeklerden, 1.378.654‟ü ise kadınlardan oluĢmaktadır. TR83 illeri arasında Samsun en büyük nüfusa sahip il iken, bu ili sırasıyla Tokat ve Çorum izlemektedir, nüfusu en az olan il ise Amasya‟dır. Bölgede nüfus yoğunluğu, 73 km²/kiĢidir ve nüfus yoğunluğu en fazla olan il km²‟ye 138 kiĢi ile Türkiye ortalamasının üstünde tek il olan Samsun‟dur.

Bölgede nüfusun cinsiyete göre dağılımına bakıldığında; kadın ve erkek nüfusun genel olarak tüm yaĢ gruplarında dengeli bir biçimde dağıldığı, ancak 55 yaĢ üstünden sonra kadın nüfus ile erkek nüfus arasındaki farkın belirginleĢtiği görülmektedir. Bölgede 15 - 64 yaĢ arasında bulunan çalıĢma çağındaki nüfus, ağırlığını korurken son yıllarda düĢen doğum oranları ve iyileĢen sağlık hizmetleri, ortalama yaĢam süresini artırmakta ve önceki yıllara kıyasla 55 yaĢ üstü grupların geniĢlemesine neden olmaktadır (OKA, 2011).

TR83 Bölgesi kentleĢme oranları, Türkiye ile kıyaslandığında, her dönem için bölgenin Türkiye ortalamasının altında kaldığı görülmektedir. Bölge içinde kentleĢme oranı en düĢük il % 57,1 ile Tokat‟tır. Tokat‟ı % 63 ile Amasya, % 64 ile Çorum ve % 65 ile Samsun izlemektedir.

Tarımda yaĢanan çözülme ile iĢ imkânlarının kısıtlanması, ekonomik ve sosyal imkânların daha çeĢitli olduğu illere doğru göçün yaĢanmasına neden

30 olmaktadır. Bölgenin net göç hızı 2008-2009 döneminde % -4,71 olarak gerçekleĢmiĢtir. Net göç hızının en düĢük olduğu il ise Çorum‟dur.

TR83 Bölgesi 26 Düzey 2 Bölgesi içerisinde eğitim sektörü sıralamasında 13.

sırada bulunmaktadır. Bölgede, 2000‟den 2009 yılına okur-yazarlık oranlarına bakıldığında; 1997‟de ilköğretimin zorunlu hale getirilmesine bağlı olarak bir iyileĢmeden söz edilebilir ancak, bölge illerinin tamamı Amasya dıĢında ülke ortalamasının altında kalmaktadır. Bölgedeki dört ilde de ilkokul mezunu oranı ülke ortalamasının üstünde olmasına karĢın, diğer eğitim seviyelerinde, büyük çoğunlukla, ülke ortalamasının yakalanamadığı görülmektedir.

Bölgede yükseköğretim kurumlarına bakıldığında; her ilde bir devlet üniversitesinin var olduğu görülmektedir. Yükseköğretim Kurulu‟nun (YÖK) kuruluĢuna onay verdiği Canik BaĢarı Üniversitesi, Karadeniz‟in ilk vakıf üniversitesi olacak, Samsun ise Karadeniz‟in iki üniversiteli tek Ģehri olacaktır.

Bölgede yaygın eğitim alanında faaliyet gösteren toplam kurum sayısı 485, öğretmen sayısı 3.686, derslik sayısı 3.071‟dir.

Sektörlerdeki istihdamın eğitim durumlarına bakıldığında; eğitim seviyesinin en düĢük olduğu sektör tarımdır. Tarım sektöründe çalıĢıp okuma-yazma bilmeyen kiĢi sayısı bölgede okuma yazma bilmeyen toplam çalıĢan sayısının % 95,79‟unu oluĢturmaktadır. Sanayi sektöründe çalıĢanların en büyük kısmı lise altı eğitime sahiptir. Eğitim seviyesinin en yüksek olduğu sektör ise hizmet sektörüdür.

Toplam nüfusunun 1.360.833‟ü erkeklerden, 1.378.654‟ü ise kadınlardan oluĢan TR83 Bölgesi‟nde, kadının konumunu belirleyen ana faktörlerden biri

“eğitim”dir. 2000 yılında % 79 olan okur-yazar kadın nüfus oranı, 2009 yılında

% 85,7‟ye yükselmiĢtir. Bölgede kadınların iĢgücüne katılma oranı oldukça düĢüktür, erkeklerde % 72,3 olan bu oran kadınlarda % 39,8‟dir.

Bölge illerinde iĢgücüne katılma oranlarının 1980‟den 2009 yılına düĢtüğü görülmektedir. Bu hali ile bölge illerinin tamamı, Türkiye ortalamasının üzerindedir ve iĢgücüne katılım oranının en düĢük olduğu il 2009‟a kadar

31 Amasya iken 2009‟da Tokat olmuĢtur. Eğitim durumuna göre iĢgücüne katılıma bakıldığında; hem Türkiye hem de bölgede iĢgücüne katılımın en yüksek olduğu eğitim seviyesi lise altı iken, iĢgücüne katılımın en düĢük olduğu kesim ise okuma yazma bilmeyenlerdir. Bunu yükseköğretim ve lise ve dengi meslek okulu mezunları takip etmektedir. ĠĢgücüne katılma oranının en yüksek olduğu yaĢ grubu 25-34‟tür. Bunu sırasıyla 35-54, 20-24, 55+ ve son olarak 15-19 yaĢ grupları izlemektedir.

ĠĢsizlik rakamlarına bakıldığında, TR83 Bölgesi‟ndeki toplam iĢsizlik ve kadınlarda ve erkeklerde ayrı ayrı iĢsizlik oranları Türkiye genelinin altındadır.

2009‟da bölgede % 6,9 olarak gerçekleĢen iĢsizlik oranı, ülkede % 14,0 olarak gerçekleĢmiĢtir.

ĠĢgücüne katılımda olduğu gibi istihdamda da bölge illerinin tamamı Türkiye ortalamasının üzerindedir. Bölgede istihdam yaratan temel sektör, tarımdır. 2009 yılında bölgede % 51,6 olan tarımın payı, Türkiye‟de % 24,7 olarak görülmektedir. Tarım sektöründe istihdam edilenlerin % 52 gibi yüksek bir oranda olması, ücretsiz aile iĢçisi olarak çalıĢanların oranını da artırmaktadır ve bölgedeki iĢletmelerin büyük çoğunluğu, 1-9 kiĢi arasında çalıĢanı olan küçük ölçekli iĢletmelerdir.

Sosyal güvenlik hizmetleri ile toplumda çalıĢan tüm bireyler için asgari bir gelir sağlanması ve asgari bir yaĢam seviyesi sağlanması hedeflenmektedir. Bölgedeki iller incelendiğinde; sosyal güvenlik kapsamı dıĢında kalan nüfusun en fazla Çorum ve Samsun illerinde olduğu görülmektedir. Amasya ise sosyal güvenlik imkânlarından yararlanamayan nüfusun en az olduğu ildir.

Bölgede toplam istihdam, TÜĠK verilerine göre 2009 yılında 1.005.000‟dir.

Sosyal güvenlik kapsamındaki aktif çalıĢanların toplam il nüfusuna oranlarına bakıldığında; Amasya (% 21,2) en yüksek orana sahip il iken, bu oranın en düĢük olduğu il Tokat‟tır ve bu durum kayıt dıĢı istihdamın fazla olduğunu iĢaret etmektedir. Bölgede toplam 375.000 kayıt dıĢı ve 630.000 kayıtlı çalıĢan bulunmaktadır. Kayıt dıĢı istihdam, TR83 Bölgesi‟nde yıllar itibarı ile azalma eğilimi gösterse de 2009 yılı verilerine göre kayıt dıĢı istihdam oranı % 63‟tür.

32 Merkezi yönetim kapsamında TR83 Bölgesi‟nde 4 valilik ve 47 kaymakamlık, 181 belediye bulunmaktadır ve il belediyeleri içinde sadece Samsun büyükĢehir belediyesine sahiptir.

Bölgedeki Sivil Toplum kuruluĢları (STK) toplumsal bilincin oluĢumunda oldukça önemlidir. Ġllere göre faal dernek sayısı açısından değerlendirildiğinde;

dernek sayısının en fazla olduğu il Samsun‟dur (1.627) Samsun‟u sırası ile Tokat (565), Çorum (545) ve Amasya (378) takip etmektedir. Bölge, dernek sayısı bakımından ülke içerisinde % 3,37‟lik bir orana sahiptir. Ayrıca, bölge illerinden Samsun‟da 44, Tokat‟ta 33, Çorum‟da 39 ve Amasya‟da 16 adet vakıf bulunmaktadır.

Türkiye‟de bulunan toplam 181 Ticaret ve Sanayi Odası‟nın 18‟i bölgededir ve illerdeki dağılımı; Amasya‟da 4, Çorum‟da 3, Samsun‟da 6 ve Tokat‟ta 5 Ģeklindedir. Ayrıca, Türkiye‟de 113 olan toplam ticaret borsasının 9‟u bölgededir.