PAZAR ANALĠZĠ
1. ANKARA SANAT VE EL SANATLARI HEDĠYELĠK FUARI
4.2. Bölgede Pazar Liderleri ve Oyuncuların Belirlenmesi
ÇalıĢma kapsamında, TR83 Bölgesi‟ndeki illerde el sanatları konusunda oyuncular olarak eğitim veren kurumlar, üreticiler, satıcılar ve sivil toplum kuruluĢları değerlendirilmiĢtir. Eğitim veren kurumlar, Bölüm 3.3‟te ayrıntılı olarak değerlendirildiği için bu bölümde, alan araĢtırması sırasında görüĢme yapılan/anket uygulanan üreticiler, satıcılar ve sivil toplum kuruluĢlarına iliĢkin veriler analiz edilmiĢtir.
4.2.1. Üreticiler
TR83 Bölgesi‟ndeki üreticiler Türk süsleme sanatları (hat, tezhip, ebru) konusunda çalıĢmalar yapmakta ve dokuma, bakır iĢleri, örgüler, ayakkabı, yöresel giysiler, ahĢap iĢleri, müzik aletleri, taĢ iĢçiliği, tablo ve sürahi gibi ürünleri üretmektedirler. En çok üretilen ürünler, baĢta hammaddesi ağaç-ahĢap olan el sanatları (% 27) olmak üzere sırası ile metal olan el sanatları (% 16), hayvansal ve bitkisel lif olan el sanatları (% 15), taĢ olan el sanatları (% 10) ve bitkisel lif olan el sanatlarıdır (% 9). Üreticiler ürünlerini münferit olarak üretmekte, kooperatifleĢmemektedirler (ġekil 32).
ġekil 32. TR83 BÖLGESĠ‟NDE ÜRETĠMĠN NĠTELĠĞĠ
Üretimin Niteliği
Münferit Üretim 94%
Şirket Üretimi
1%
Diğer 5%
117 El sanatı üreticilerinin çoğunluğu erkektir (ġekil 33).
ġekil 33. ÜRETĠCĠLERĠN CĠNSĠYETLERĠ
El sanatı üreticileri, genellikle 41-50 yaĢ aralığındadır (% 31), sonra sırası ile 20-40 yaĢları (% 24), 51-60 yaĢları (% 19), 61-70 yaĢları (% 14) ve 71 yaĢ (% 11) üstündedirler (ġekil 34).
ġekil 34. ÜRETĠCĠLERĠN YAġLARI
Üreticilerin eğitim durumlarına bakıldığında, en büyük grubu % 49 ile ilkokul mezunları en küçüğü ise % 8 ile ortaokul mezunları oluĢturmaktadır (ġekil 35).
ġekil 35. ÜRETĠCĠLERĠN EĞĠTĠM DURUMLARI
Lise 24%
İlkokul 49%
Ortaokul 8%
Üni.
19%
Üreticiler el sanatlarını çoğunlukla kendi atölyelerinde üretmektedir (ġekil 36).
118 ġekil 36. ÜRETĠCĠLERĠN ÜRETĠM YAPTIKLARI MEKÂNLAR
Üreticiler ürettikleri ürünleri genellikle geleneksel renklerde üretmektedirler, ancak alıcıların talebine göre farklı renklerde üretimde bulunduklarını da ifade etmiĢlerdir.
Üreticiler, % 85 oranında ürettikleri ürüne iliĢkin usta-çırak iliĢkisine dayalı eğitim almıĢlardır (ġekil 37).
ġekil 37. ÜRETĠCĠLERĠN ÜRETĠM ÖNCESĠ EĞĠTĠMLERĠ
El sanatları üreticileri genellikle ürettikleri ürünlerin geçmiĢine yönelik olarak teorik ve/veya uygulamalı çalıĢmalar yapmadıklarını belirtmiĢlerdir (ġekil 38).
Teorik ve/veya uygulamalı çalıĢmalar yaptıklarını belirtenler ise yaptıkları çalıĢmaları; farklı ahĢap süs eĢyaları geliĢtirmek, farklı motifleri uygulamak, farklı renklerde üretim ve desen vermek, harf eğitimi, literatür taraması, yöresel incelemelerde bulunmak vb. olarak ifade etmiĢlerdir.
Diğer 3%
Usta-çırak ilişkisiyle düzenlenenler
85%
Kurslar 12%
119 ġekil 38. ÜRÜNLERĠN GEÇMĠġĠNE YÖNELĠK ÇALIġMA YAPILMASI
Üreticilerin üretimde karĢılaĢtıkları en büyük sorun tanıtma, sonra sırası ile satıĢ, pazarlama, hammadde temini, sosyal güvencelerinin bulunmaması, sosyal güvenceleri bulunsa bile ödeme güçlerinin bulunmaması, sağlık koĢullarının üretime elveriĢli olmaması, çalıĢtıkları ortamın fiziksel koĢullarının üretime elveriĢli olmaması vb. nedenler gösterilmiĢtir (ġekil 39).
ġekil 39. ÜRETĠCĠLERĠN ÜRETĠMDE KARġILAġTIKLARI SORUNLAR
Üreticiler tarafından üretimde karĢılaĢılan “diğer” sorunlar olarak çırak yetiĢtirilmemesi, devlet yardımlarının bulunmaması, üretim maliyetinin yüksekliği, satıĢ yapılamaması, talebin azlığı, üretim yapılan yerin uygun olmadığı ve ürünlerin teĢhir sorununun bulunması belirtilmiĢtir.
Üreticiler tarafından ürünlerinin ulaĢmasını istedikleri hedef kitle olarak; esnaf, ev hanımları, fuarlar, Güzel Sanat Liseleri öğrencileri, hediyelik eĢya satıcıları, kırsal kesimde oturanlar, koleksiyonerler ve mağazalar, konservatuarlar, müzisyenler, okullar, resmi kurumlar, sağlığa önem verenler, STK‟lar, temizlik
120 iĢi yapanlar, süs eĢyası satan mağazalar, toptancılar, yerli ve yabancı turistler, yöre halkı ve yüksek gelir düzeyindeki kiĢiler belirtilmiĢtir.
Üreticilerin çoğu (% 49) ürünlerini müĢterilere satarken satıĢ kanalı olarak doğrudan satıĢı kullanmakta, geri kalanlar ise mağazalar aracılığı ile (% 20), kermes, fuar, sergi, festival vb. özel günlerde (% 18) satıĢ yapmaktadırlar.
Ġnternet üzerinden satıĢ yapan üretici oranı düĢüktür (% 5). Üreticiler, aynı zamanda satıĢ kanallarından en etkilisinin doğrudan satıĢ olduğunu (% 69), en zor satıĢın ise internet üzerinden oluğunu (% 5) düĢünmektedirler (ġekil 40).
ġekil 40. ÜRETĠCĠLERĠN ÜRÜNLERĠ SATIġ KANALLARI
Üreticilerin çoğu el sanatı ürünlerinin kolayca pazarlanamadığını (% 63) ancak, yaklaĢık yarısı, pazarlandığında hak ettiği bedelle satıldığını (% 53), yarısı ise hak ettiği bedelle satılmadığını (% 47) düĢünmektedirler.
Üreticilerin hemen hemen yarısı, yörelerinde ve/veya baĢka illerde düzenlenen el sanatlarını da içeren fuar, festival vb. etkinliklere katıldıklarını (% 45), yarıdan fazlası ise katılmadıklarını (% 55) ifade etmiĢlerdir (ġekil 41).
ġekil 41. ÜRETĠCĠLERĠN ETKĠNLĠKLERE KATILIMLARI
Evet 45%
Hayır 55%
121 Üreticiler ürünlerinin tanıtımını en çok fuarlarda (% 35), en az duyuru (% 5,6) ve afiĢ (% 5,6) ile yapmaktadırlar (ġekil 42) ve diğer tanıtım araçları olarak da en fazla (% 66) elektronik ortamı sonra gazete/dergi/TV röportajlarını, festivalleri, pazarlarda satıĢı ve iĢyerinde satıĢı (% 5,6) belirtmiĢlerdir (ġekil 43).
ġekil 42. ÜRETĠCĠLERĠN ÜRÜNLERĠ TANITIMI
ġekil 43. ÜRETĠCĠLERĠN ÜRÜNLERĠNĠ “DĠĞER” TANITIM YOLLARI
Üreticilerin hemen hemen yarısının kendilerini ve ürünlerini tanıtmak amacı ile hazırladıkları bir kartvizitleri bulunmaktadır. Ancak, çok azının (% 9) Kültür ve Turizm Bakanlığı‟ndan verilen “Üretici Tanıtım Kartı” vardır (ġekil 44).
ġekil 44. ÜRETĠCĠLERĠN “ÜRETĠCĠ TANITIM KARTI” SAHĠBĠ OLMA DURUMU
122 Üreticiler, beklenti olarak, illerinde el sanatlarının geliĢtirilmesinde ve gelecek kuĢaklara aktarılmasında kursların ve usta-çırak iliĢkisine dayanan eğitim sürecinin dıĢında, genel olarak öncelikle mali desteğin, ardından manevi desteğin ve sosyal güvencenin olmasını (ġekil 45), “diğer beklentiler” olarak da tanıtım yapılmasını, satıĢ yeri/atölye kurulmasını, pazar oluĢturulmasını, projeler ile birlikte kursların açılmasını, kamu kurumları ve STK‟ların bu alanda çaba göstermelerini, çalıĢmalarını Kültür ve Turizm Bakanlığı‟nın ve Valiliklerin desteklemelerini, hammadde temini konusunda destek verilmesini, gençlerin el sanatı konusunda yönlendirilmelerini, fuar ve festivallerin sürekli düzenlenerek ürünlerin tanıtımı ve satıĢı için imkân sağlanmasını, el sanatlarının sürdürülmesi için gençlere güvence verilmesini belirtmiĢlerdir (ġekil 46).
ġekil 45. ÜRETĠCĠLERĠN EL SANATLARININ GELĠġTĠRĠLMESĠ ĠÇĠN ÖNERĠLERĠ
ġekil 46. ÜRETĠCĠLERĠN EL SANATLARININ GELĠġTĠRĠLMESĠ ĠÇĠN “DĠĞER”
ÖNERĠLERĠ
123 Üreticiler ürünlerinin en çok satıldığı illeri, sırası ile Ġstanbul, Amasya, Tokat, Ankara, Samsun, Antalya, Çorum ve Ġzmir olarak belirtmiĢlerdir (ġekil 47).
ġekil 47. TR83 BÖLGESĠ‟NDEKĠ ÜRETĠCĠLERĠN ÜRÜNLERĠNĠ EN ÇOK SATTIKLARI ĠLLER
124 4.2.2. Satıcılar
TR83 Bölgesi‟nde el sanatı ürünü satıĢı yapan ticari firmalar; en çok ahĢap boyama, Amasya bezi, çarĢaf bağı, çuha dokuma, el nakıĢı, gümüĢ, iğne oyası, kilim, maket, makine nakıĢı, mısır bebek, tel kırma ve Yassıçal dokuması satmaktadır.
Sattıkları el sanatları ürünlerinin hammaddesi genellikle hayvansal ve bitkisel liftir ve en çok iĢleme satmaktadırlar.
Satıcıların sattıkları el sanatı ürünlerinin hiçbirisi Ģirket veya kooperatif tarafından üretilmemektedir (ġekil 48).
ġekil 48. SATICILARIN SATTIKLARI ÜRÜNLERĠN ÜRETĠM ġEKLĠ
Satıcıların sattıkları el sanatı ürünlerinin tasarımı, çoğunlukla usta öğreticiler tarafından yapılmaktadır, ayrıca, öğretmenler ve öğrenciler tarafından tasarımı yapılmıĢ ürünleri de satmaktadırlar. Satıcılar tarafından el sanatı üretimi yapan ustaların, tasarım konusunda ve el sanatları konusunda mesleki eğitim aldıkları ifade edilmiĢtir, ancak ankete cevap verenler çoğunlukla (% 66) satılan el sanatı ürünleri hakkında Ar-Ge çalıĢması yapılmadığını ifade etmiĢlerdir.
Satılan el sanatı ürünleri, öncelikle ev ve iĢyerlerinde, daha sonra bireysel kullanımda iĢlev görmektedir (ġekil 49).
Münferit olarak üretilmektedir.
33%
Diğer
67%
125 ġekil 49. SATILAN ÜRÜNLERĠN ĠġLEVLERĠ
Kişisel 20%
Ev 40%
İşyeri 40%
Satıcılar, el sanatı ürünlerini en çok fuar, kermes, festival vb. özel günlerde ve doğrudan satmaktadırlar. Ġnternet üzerinden ve mağazalar aracılığı ile satıĢ ise daha azdır (ġekil 50). Ayrıca, turlar ve satıĢ merkezleri aracılığı ile satıĢ yapıldığı da ifade edilmiĢtir.
ġekil 50. ÜRÜNLERĠN SATIġ YÖNTEMLERĠ
Satıcılar tarafından, en çok el sanatı ürününün Ġstanbul‟da satıldığı ifade edilmiĢtir (ġekil 51).
126 ġekil 51. ÜRÜNLERĠN EN ÇOK SATILDIĞI ĠLLER
Satıcılar, el sanatı ürünlerinin pazarlandığı ülkelerin de bulunduğu ve bu ülkelerin ABD, Almanya, Çin, Hollanda, Ġngiltere ve Japonya olduğu ifade edilmiĢtir.
Satıcılar, satılan el sanatı ürünlerinin tanıtımı için en çok reklam, duyuru ve broĢür hazırlandığı belirtilmiĢtir (ġekil 52).
ġekil 52. EL SANATI ÜRÜNLERĠNĠN TANITIMINDAKĠ ARAÇLAR
El sanatı ürünleri satan satıcılar tarafından, ürünlerin ambalajlarının ve tanıtım etiketlerinin bulunduğu ifade edilmiĢtir (ġekil 53).
127 ġekil 53. ÜRÜNLERĠN AMBALAJLARININ/TANITIM ETĠKETLERĠNĠN BULUNMA
DURUMU
Satıcılar, sattıkları el sanatı ürünlerinin pazarlanmasında, en çok yüz yüze pazarlama tekniğini kullandıklarını belirtmiĢlerdir (ġekil 54).
ġekil 54. ÜRÜNLERĠN PAZARLANMA TEKNĠKLERĠ
Satıcılar, sattıkları ürünlerin müĢterilerin gözünde otantik (% 40), kaliteli (%
30), turistik (% 20) ve farklı (% 10) olduğu için satın alındığını ifade etmiĢlerdir (ġekil 55).
128 ġekil 55. SATILAN ÜRÜNLERĠN MÜġTERĠLERĠN GÖZÜNDEKĠ KONUMU
Satıcılar tarafından, TR83 Bölgesi‟ndeki illere düzenlenen turlarda, el sanatı üretimi yapan atölye ve satıĢ ünitelerinin turlara dahil edildiği (% 80) belirtilmiĢtir (ġekil 56).
ġekil 56. TURLARA EL SANATI ÜRETĠMĠ YAPAN ATÖLYE VE SATIġ ÜNĠTELERĠNĠN DAHĠL EDĠLMESĠ DURUMU
Satıcıların çoğunluğu, turizm ve el sanatları ile ilgili fuar, seminer, AB Projesi vb. çalıĢma ve etkinliklere katılmıĢlardır.
Yöre halkı, TR83 Bölgesi illerine gelen turistlere, iğne oyaları, gümüĢ takılar, kilimler, mısır bebek, otantik kıyafetler, tel kırma ve yöresel dokumalar satmaktadır.
129 4.2.3. Sivil Toplum KuruluĢları (STK)
TR83 Bölgesi‟ndeki illerde el sanatları üretimi/satıĢı ile ilgilenen sivil toplum kuruluĢları aĢağıdaki alanlarda yapılan çalıĢmaları desteklemektedir.
Tablo 36. TR83 BÖLGESĠ‟NDEKĠ STK‟LARIN DESTEKLEDĠĞĠ EL SANATLARI
El sanatının Adı Yöresel Adı Ağaç Kalıp Oymacılığı Ağaç Kalıp AhĢap-Cam Boyama
Bileklik Çarpana
Dekoratif Keçe ĠĢleri Hereke Halı Dokuma Pano Kasnaklı Damlatma ĠĢi
Kemer
Kolye Boncuk
Örücülük GüneĢ Danteli
ġiĢ ve Tığ Örücülüğü
Tahta Baskı Sofra Bezi
Tahta Baskı Yazma
Tel Kırma Bartın iĢi
STK'lara göre, üretilen ürünler münferit, kooperatifler tarafından veya diğer üretim Ģekilleri ile üretilmekte, Ģirket üretimi yapılmamaktadır. Üretilen ürünlerin alıcıları çoğunlukla yöre halkı, yerli/yabancı turistler ile fuar ziyaretçileridir ve ürünleri genellikle otantik buldukları için almaktadırlar.
Üretilen/desteklenen ürünler en çok doğrudan ve özel günlerde satılmaktadır.
STK'lar tarafından, ürünlerin tanıtımı için en çok duyuru yapılmakta, fuarlara katılınmakta ve broĢür bastırılmaktadır.
130 STK'lar tarafından bazen el sanatı ürünlerinin üretimine yönelik eğitim programları düzenlenmekte ve belge verilmektedir, ancak verilen belgelerin istihdam yaratmada etkili olduğuna iliĢkin görüĢ farklılıkları bulunmaktadır.
TR83 Bölgesi‟ndeki illerde üretilen el sanatı ürünlerinin üretildiği atölyelere turistler tarafından ziyaretler yapılabilmektedir.
STK'lar tarafından il genelinde yapılan seminer, sempozyum vb. olmak üzere, turizm ve el sanatları ile ilgili etkinliklere katılınmakta ve zaman zaman da benzer etkinlikler bölgede el sanatları üretimi ile ilgilenen STK‟lar tarafından düzenlenmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Ek II.