Sosyal Sorumluluun Uygulama Alanlar

Sosyal sorumluluk anlaynn birçok uygulama alan bulunmaktadr. letmeler yürüttükleri sosyal sorumluluk kampanyalarnda bu alanlardan birini seçebilecekleri gibi, birden fazla alana ayn anda veya farkl zamanlarda yönelebilirler.

letmelerin faaliyetleri ile ilikili bir çok sosyal sorumluluk alan bulunmaktadr. Sosyal sorumluluklarn snrlarn, kapsam ve konularn u ekilde sralamak mümkündür (Eren, 2005: 103-107):

• letmenin ve yöneticilerinin, hissedarlarna veya sermaye sahiplerine kar olan yükümlülükleridir.

• Yakn çevreye istihdam olanaklarnn teminidir. e almada cinsiyete, rka ve sosyal snflara eit davranlmaldr.

• Tüketicinin korunmasna yönelik faaliyetlerde bulunulmaldr.

•  ahlakna sahip olunmaldr. Haksz ve ar karlar elde etme rakip iletme mallarn kötüleyici ve küçük düürücü reklamlar yapma gibi i ahlakna ters davranlar sergilenmemelidir.

• Çevre kirlili
inin önlenmesi ve çevrenin yaanabilecek bir ortam olarak korunmas için çaba gösterilmelidir.

Bu konular; iletmelerin sosyal sorumluluk kampanyalarnn kapsamn oluturmaktadr. Sosyal sorumluluk kampanyalarnn kapsam zaman içinde de
iebilir. Ayn ekilde alanlar da zaman içinde geliip, çeitlenebilmektedir.

Bu kapsamda, Kitchen (1999: 131) sosyal sorumluluk kampanyalar ile ilgili çalmasnda, ideal iletmelerin sahip olmas gereken alt önemli özelli
in sosyal sorumluluk uygulamasnda da kendini gösterece
ini belirtmitir. Bu özellikleri; yüksek etik standartlar, iyi/kaliteli çalanlar, e
itime kendini adamlk, eit frsatlara kendini adamlk, aratrma ve gelitirmeye yatrm olarak sralamtr.

letmenin sahip olmas gereken özelliklerin dnda yerine getirmek zorunda oldu
u baz sorumluluklar da bulunmaktadr. Yaplan çalmalarda, iletmelerin sorumluluklar farkl ekillerde isimlendirilmi ve snflandrlmtr. Bu sorumluluklar; temel sorumluluklar, mesle
e kar sorumluluklar, iverene kar sorumluluklar, müterilere ve hedef müterilere kar sorumluluklar ve yatrmclara kar sorumluluklardan olumaktadr. Temel sorumluluklar; mevzuat çok iyi bilmek, mevzuata uygun davranlarda bulunmaktr. Mesle
e kar sorumluluklar; dürüstlük, güvenilirlik ve yetkinli
e sahip olmaktr. verene kar sorumluluklar; iverene rekabet yaratc baka bir i yaplmamas, baka ilerden elde edilen gelirlerin yönetime bildirilmesidir. Müterilere ve hedef müterilere kar sorumluluk; müteri çkarlarnn en üst düzeyde korunmas, müteri gizlili
inin korunmas, mal ve hizmetlerle ilgili yanl bilgi verilmemesi konusunda titiz davranmaktr. Yatrmclara kar sorumluluk; yatrm yapan kiilere belli bir gelir sa
lanmaldr. Sosyal sorumluluk anlaynn kurulularn çalma alan ile ilgisi yoktur. Sosyal sorumluluk bütünü ilgilendiren bir sorumluluktur (www.adinka.com Eriim Tarihi: 25.08.2009).

letmelerin sosyal sorumluluk alanlar yazn taramas sonucunda yukarda açkland
 gibi farkl kiiler tarafndan farkl ekillerde tanmlanmasna ra
men, genel olarak iletmelerin sosyal sorumluluk alanlarn, çevreye yönelik, tüketiciye yönelik, sa
l
a yönelik, ekonomik geliime yönelik, e
itime yönelik ve kültürel faaliyetlere yönelik sorumluluklar olarak özetlemek mümkündür.

Çevreye yönelik sorumluluk; iletmelerin temel sorumluluklarndan biri olan,

toplumsal normlara, de
erlere ve inançlara saygl olmak ve onlar dikkate alarak faaliyetleri yürütmektir. letmelerin içinde bulundu
u toplumun bütün bireylerine en iyi ekilde yaama imkan sa
layacak faaliyetlerde bulunmalar ve toplumsal katma de
eri yükseltmeleri yeni i anlaynn gere
idir (Özüpek, 2005: 62). Çevrenin korunmas konusunda, siyasal ve yerel düzenlemelere uyum, enerji tasarrufu politikalarnn çok ötesinde bir boyut kazanmtr. Birçok kii, çevre koruma örgütleri ve büyük iletmeler, artk çevre koruma çabalarnn, daha az kaynak harcayan mallarn, süreçlerin, hizmetlerin gelitirilmesi, sunulmas, atk ve emisyonlarn azaltlmas, sürdürülebilir bir küresel kaynak kullanm programlarnn oluturulmas yönünde çalmaktadr (Zoro
lu, 2001: 93). letmenin çevreye yönelik sorumluluklarnda toplumsal normlara, de
erlere ve inançlara saygl olmak ve onlar dikkate alarak faaliyette bulunmak yer almaktadr. letmelerin bunun dnda, faaliyette bulundu
u toplumun bireylerine en iyi ekilde yaama ve çalma imkan sa
layacak ekilde baz konulara katk vermeleri ve topluma yarar sa
lamalar gerekmektedir. Bu ekilde, toplumsal katma de
eri yükseltmi olacaklardr (Rosen, 1998: 35-36).

letmeler, son yllarda etkisini göstermeye balayan küresel snma gibi do
al olaylara kar tüketicilerini korumak için çevreye yönelik sorumluluklarn daha fazla dikkate almaya balamtr. Bu ba
lamda, küresel snmaya önlem olarak mallarnda farkllamaya gitmitir. Örne
in; elektrik tasarrufu sa
layan mallar ve ampüller üretilmitir.

Tüketiciye Yönelik Sorumluluk; ekonomik faaliyetin temelinde tüketicilerin

tercihleri ve ihtiyaçlar yer almaktadr. letmeler bu isteklere uymakla hem maksimum kar elde edecekler, hem de toplumun kaynaklarn gereksiz yere harcamam olacaklardr. Mal ve hizmetler hakknda do
ru bilgi vermek, mal ve hizmetlerle ilgili tüketici ikayet ve eletirilerine açk olmak, sosyal pazarlama anlaynn gereklerindendir. Bu tür bir davran, hem ahlaka uygun, hem de sosyal açdan sorumlu bir davrantr. Zaten tüketiciler, üretim için üretim yapan iletmelere

beklentilerine cevap vermek özellikle iletme açsndan önemlidir (Özgener, 2000: 184).

Tüketicilerin haklarnn korunmas, tüketiciye yönelik sorumluluklarn en banda gelmektedir. Tüketiciye yönelik sorumlulukta, tüketicinin istedi
i mal, istedi
i yerde ve zamanda bulmasnn yan sra dürüst reklam, bilgilendirme, tüketicilerin haklarn arama imkan yaratlmas, garanti ve servis imkan sunulmas bulunmaktadr.

letmeler, tüketiciye yönelik sorumluluklar yerine getirmekle, tüketicilerin güvenini kazanmaktadr. Tüketicinin güveninin kazanlmas sonucu, iletmeye kar müterinin ba
llk duygusu olumaktadr.

Sa
l
a Yönelik Sorumluluk: letmelerin birço
u toplumun sa
l
 için

yaplan yatrmn sadece sosyal yönden sorumluluk olmad
n, ayn zamanda iletme, çalanlar, paydalar ve toplumun tümünü kapsayan, istenen önemli ve gerekli görülen bir sorumluluk oldu
u inancn tamaktadr. Sa
lk ve di
er sosyal refah kampanyalar iletmelerin toplumda olumlu bir izlenim yaratmasn sa
layacaktr. Bu durum, iletmeyi hem çalanlar açsndan cazip klacak hem de potansiyel yatrmclar etkileyecektir (Bovee ve di
erleri, 1993: 111).

Ekonomik Geliime Yönelik Sorumluluk: Ekonomik geliime yönelik

sorumluluklar temel olarak, iyi, kaliteli bir mal uygun fiyata üretip, iletme sahip ve hissedarlarna kazanç sa
lamaktr. Yaplan çalmalarda ekonomik geliime yönelik sorumluluklar bütünsel olarak u ekilde ifade edilmektedir (Lantos, 2001: 6-7);

• letmeye yatrm yapan kiilere, yatrm yaplan fonlardan uygun geri dönüüm sa
lamak,

• Müteriyi gerçek de
ere sahip mal ve hizmetler ile memnun etmek,

• nsanlara maddi anlamda durumlarnn geliece
i hissini vermek,

• Yeni i alanlar sa
lamak

E
itime Yönelik Sorumluluk: letmeler e
itime yönelik sorumluluklara

di
er sorumluluklardan çok daha fazla önem vermektedir. Aslnda iletmeler çevrelerinde bulunan e
itim kurumlarna gereken ilgi ve deste
i göstermelidirler. letme, sadece çevresine de
il, ayn zamanda çalanlarna da gereken e
itim deste
ini sa
lamaldr.

Bu nedenle, iletme kurum içine dönük e
itim faaliyetlerine gereken hassasiyeti göstermeli, e
itim kurumlarna gerekli maddi ve manevi deste
i vermeli, ayn zamanda toplumsal bilincin geliimine katkda bulunan e
itim faaliyetlerinde bulunmaldr. letmelerin e
itim kurumlaryla ibirli
i yapmas ve e
itime gönüllü destek vermesi hem iletmenin gelece
i hem de toplumun gelece
i için önem tamaktadr (Özgener, 2004: 200).

Kültürel Faaliyetlere Yönelik Sorumluluk: letmelerin kültürel faaliyetlere

yönelikte sorumluluklar bulunmaktadr. letmelerin sosyal sorumluluklarn yerine getirmelerinin en genel ekli, yerel ve ulusal yardm kurulular, vakf ve dernek gibi organizasyonlar aracl
yla ba
ta bulunmalar ve kültürel faaliyetleri finanse etmeleridir. letmeler kültürel faaliyetlere yaptklar katklar arttrarak toplumun yaam kalitesini yükseltmeye çalmaktadr (Bayrak, 2001: 113).

Sosyal sorumluluk anlaynn uygulama alanlarnn 
nda, bir takm sorumluluklar ekil 1.1’de gösterilmitir;

ekil 1. 1: Sosyal Sorumluluk Piramidi

ekil 1.1’de görüldü
ü gibi Caroll (1991) sosyal sorumluluk ile ilgili çalmasnda sorumluluklar bir piramide benzetmitir. Piramidin taban ekonomik sorumluluklardan olumakta, ikinci basamak yasal sorumluluk, üçüncü basamak etik sorumluluk ve dördüncü basamak ise gönüllü sorumluluklardr. Ekonomik sorumluluklar, karl olma ile ilgili ve zorunlu sorumluluklardr. Yasal sorumluluklar, kanuna uyma ile ilgili ve zorunlu sorumluluklardr. Etik sorumluluklar, etik olma ile ilgili ve beklenilen sorumluluklardr. Gönüllü sorumluluklar ise iyi bir kurumsal vatanda olma ile ilgili ve arzu edilen sorumluluklardr.

Ekonomik Sorumluluk; letmelerin o ülke tarafndan kendisine iletmesi

için emanet edilen kaynaklar en etkili ve verimli biçimde kullanmalar ve toplumun ihtiyaçlarna uygun miktar ve kalitede üretimde bulunmalar zorunlulu
unu ifade etmektedir (Ylmaz, 2009: 298). letmelerin hepsinin ilk düzeydeki sorumlulu
u, toplumun ihtiyaç duydu
u ve istedi
i mal ve hizmetleri üretmek, temin etmek için kaynaklar uzun dönemde verimli bir biçimde kullanmak ve üretilenleri karl bir biçimde satmaktr (Bone ve Kurtiz, 1999: 13). Ekonomik boyut, mallarn ve hizmetlerin üretiminde kullanlan kaynaklarn, sosyal bir süreç içinde nasl bir da
lm gösterdi
i ile ilgilenmektedir (Ferrell ve Friedrich, 1994: 69). Ekonomik

Ekonomik Sorumluluklar Yasal Sorumluluklar Gönüllü Sorumluluklar Etik Sorumluluklar

boyutta, iletmeler, üzerinde do
rudan ya da dolayl olarak olumlu yönlü etkiyi amaçlayan faaliyetleri içermektedir. letmelerin yürüttükleri baz faaliyetler do
rudan bazlar ise, dolayl olarak ekonomik faaliyetler içinde de
erlendirilmektedir. Do
rudan ekonomik faaliyetlere örnek olarak; iletmenin satlarn arttrma faaliyetleri olabilir. Dolayl ekonomik faaliyetlere örnek olarak; çalanlar motive edici faaliyetler olabilmektedir (Schwartz ve Carroll, 2003: 508). Ekonomik sorumlulukta, iletme toplumun istedi
i mal ve hizmeti üretmekte ve do
ru bir fiyattan satmaktadr. Ayrca, fiyatlar sunulan mal ve hizmetlerin gerçek de
eri olmaldr. letmeler açsndan da iletmenin sürdürülebilirli
ini sa
layacak, yatrmclarna karl
n verecek yeterlilikte kar sa
lamaldr (Carroll ve Buchholtz, 2000: 33).

Yasal Sorumluluk; Yasal sorumluluk, iletmelerin belli ölçülerde kanunlara

ba
ll
n gerekli klmaktadr. letmeler sadece temel kanunlara ba
l kalmamakta, bu kanunlarla beraber ekonomik bir takm sorumluluklarn gerektirdi
i kanun ve düzenlemelere de uymaktadrlar (Joyner ve Payne, 2002: 307). Toplum, iletmenin, içinde bulundu
u ülkenin kanunlarna göre faaliyette bulunmasn beklemektedir. Ayrca, taraf olarak iletmenin, iletme ve toplum arasndaki sosyal sözlemeye uygun davranmasn talep etmektedir (Carroll, 1991: 41). letmeler, tüketici güvenli
i ve çevre korumas gibi alanlarda tek bana yeterli duyarll
a sahip de
ildir. Bu nedenle, devlet sosyal sorumluluk anlayn yasalarla garanti altna almakta ve uygulanmasn sa
lamaktadr (Ferrell ve Friedrich, 1994: 73).

letmelerin faaliyetlerini yürütürken göz önünde bulundurmalar gereken kurallar kanunlarla belirlenmitir. letmelerin bu belirtilen kurallara uymalar yasal bir zorunluluktur. letmeler, bu yasal zorunluluklarn yerine getirmedikleri zaman kanun karsnda suçlu duruma dümektedirler.

Etik Sorumluluk; Sosyal sorumlulu
un etik boyutunda, kanuna ba
lanmad


halde, örgütsel üyeler, topluluk ve toplum tarafndan beklenen veya yasaklanan davran ve faaliyetleri ifade etmektedir. Etik sorumluluklar, müteriler, çalanlar,

standartlar, normlar ve beklentilerdir (Gülo
lu, 1998: 405). Etik sorumluluklar hak ve adalet kavramlarna ilikin sorumluluklardr. Örne
in; çalanlarn haklar, kurum içi adaletin sa
lanmas v.s. gibi. Ayrca, hemen her toplumda yalan, hile, hrszlk ve bakalarna zarar veren davranlar etik olmayan davranlardr. Etik sorumluluklar yasalarda yer almasalar da, toplumun iletmelerden bekledi
i do
ru ve adil davranlar kapsamaktadr (Ay, 2003: 59). Bu sorumluluklar, iletmelerin toplumun de
erleri ile uyum içinde faaliyet göstermesi üzerine odaklanmaktadr (Ferrell ve Friedrich, 1994: 81). Etik sorumluluklar, etik davranmay, dürüst olmay, do
ru olan yapmay, toplumun haklarna saygy, yaplan faaliyetlerin toplumun üzerinde yaratt
 etkiyi dikkate almay gerektirmektedir (Uzkesici, 2005: 69).

letmelerin etik sorumluluklar, hukuki sorumluluklarda oldu
u gibi yasalarla belirlenmitir. Ancak iletmeler, bu sorumluluklar toplum normlar olarak kabul edip, yerine getirmek zorundadr. Rekabetin ivme kazand
 pazarlarda etik sorumluluklar tam anlam ile yerine getiren iletmeler ön plana çkacaktr.

Gönüllü Sorumluluk; Gönüllü sorumluluklar, yöneticiler için gerek yasal

açdan gerekse etik açdan üstlenmek zorunda olmadklar sorumluluklardr. Bu açdan de
erlendirildi
inde, iletmelerin faaliyet gösterdi
i sosyal çevrede iyi bir birey olarak alglanmasna yardm eden faaliyetleri içermektedir (Ay, 2003: 39). Gönüllü sorumlulukta, iletmelerin zorunlu olmad
 halde yerine getirdikleri ve toplumun da bu sorumluluklar yerine getirmelerini bekledikleri sorumluluklar ifade etmektedir. Bu boyut, iletmeye olumlu bir imaj kazandrarak, uzun dönemde iletmenin karl çalmasn ve yaamn sürdürmesini sa
lamaktadr (Ferrell ve Friedrich, 1994: 81). Bu sorumluluklar, tamamen iletmenin seçimine ve iste
ine ba
l olan sosyal faaliyetleri içermektedir. Bunlarn yerine getirilmesi hem kanunlarla zorunlu klnmaz hem de toplum tarafndan net bir ekilde talep edilmez. Toplum, iletmelerin bu tür davranlarda bulunmasn ister ancak böyle davranmayan iletmeleri etik d olarak nitelendirmez. Gönüllü sorumluluklar, iyi bir iletme, iyi bir birey olmak, toplum için kaynak yaratmak ve yaam kalitesini arttrmak için gereklidir (Carroll, 1991: 42). letmelerin yüksek düzeyde üretim gerçekletirmesi için çalanlarn e
itimli olmalar, yeterli düzeyde fiziksel altyapya

sahip olmalar, kullanlabilir do
al kaynaklarnn bulunmas gerekmektedir. Tüm bu koullarn sa
lanabilmesinde gönüllü sorumluluklar önemli bir yere sahiptir (Porter ve Kramer, 2002: 61).