Sosyal Refah Devletinin Tanımı

Devlet bir toplumda yaşayan insanların ortak gereksinimlerini karşılamak amacıyla oluşturdukları siyasal bir örgütlenme biçimidir diyebiliriz.

Görev ve fonksiyonları yönünden devleti beş ayrı modelde sınıflamak mümkündür42. Bunlardan birincisi minimal devlettir ki bu devlet tipi devletin sadece asli görevleri olan adalet, diplomasi, iç güvenlik, savunma hizmetlerini yerine getirir. İkinci devlet tipi sınırlı ve sorumlu devlet olup liberal sistemde piyasa ekonomisi için hakem rolüne soyunmuştur. Üçüncü devlet tipi Müdahaleci Sosyal Refah Devleti, dördüncü devlet tipi Aşırı Müdahaleci Sosyal Refah Devleti olup piyasaya müdahale biçimlerinin ağırlığın göre sosyal refah devleti nitelik göstermektedir. Beşinci devlet tipi Sosyalist Devlettir ki bu devlette özel mülkiyet bulunmayıp tüm üretim faktörleri devletin mülkiyetindedir.

40_{http://www.ekodialog.com/Acik_ogretim_iktisat/refah_ekonomisi_genel_denge.html,}

(E.T. 13.06.2009).

41 _{Türkay, s. 324.}

42 _{Hakan Ay, Vergi Politikaları ve Baskı Grupları, Maliye ve Hukuk Yayınları, İkinci Baskı, İzmir,}

Devletlerin sosyal refah devleti niteliği kazanması ideolojik ve sosyal-tarihsel olaylarla yakın ilişki kurması sonucunda oluşmuştur43.

Sosyal refah devleti, sosyal devlet ile refah devleti kavramlarının kelime olarak birleşmesinden oluşmaktadır. Nur Serter’e göre sosyal devlet ile refah devleti kavramları birbirinden farklı olmayıp sosyal devlet kavramı yaygın olarak Almancanın konuşulduğu Kıta Avrupası ülkelerinde, refah devleti kavramı ise İngilizcenin hakim olduğu Kuzey Amerika ve Anglo Sakson ülkelerde kullanılmaktadır44.

Sosyal Refah Devleti (welfare state) kavramı ilk kez Archbishop Temple tarafından 1941 yılında Nazi Almanyası’nın İkinci Dünya Savaşı sırasındaki otoriter devlet kavramı ile savaş sonrası müttefik devletlerin yeniden inşasını anlatmakta olan sosyal refah devleti kavramının birbirinden ayırt edilmesi için kullanılmıştır. Aslında bu kavram 1941 yılından çok önce 1880 yılında Bismarck Almanya’sında gündeme gelmiştir. 1880’li yıllardaki modern sosyal sigortaya, hem de 1920’li yıllardaki sosyal refah devleti kavramına öncülük eden Almanya’dır. Sosyal Refah devleti terimi literatüre çok hızlı bir şekilde 1942 yılında hazırlanan Beveridge Raporuyla birlikte girmiştir.

Sosyal refah devleti kavramının tanımlanması konusunda tam bir fikir birliğine ulaşılamamış olup literatürde yapılan tanımlamalar sosyal refah devletinin araçları ve amaçları konusunda yoğunlaşmakta olup açıklayıcı bilgiler vermektedir. Bu anlamda tanımlar, sosyal refah devletine minimum sorumluluk verenden, devlete geniş bir faaliyet alanı tanıyana doğru farklılaşmaktadır45.

Genel olarak çalışmalarda en çok Asa Briggs’e ait tanımlamaya atıfta bulunulmaktadır. Briggs’e göre Sosyal Refah Devleti, piyasa güçlerini en az üç alanda yönlendirmek için örgütlü kamu gücünün (politika ve yönetim vasıtasıyla) etkin bir şekilde kullanıldığı devlettir. Bunlardan birincisi; kişilere ve ailelere, varlıklarının piyasa değerini dikkate almaksızın, minimum düzeyde bir geliri garanti

43 _{Meryem Koray, “Sosyal Devlet Kavramında Yeni Gelişmeler”, Sosyal Politika Tartışmaları Sosyal}

Devlet ve Sosyal Güvenlik Kuruluşları, Türkiye İşçi Emeklileri Cemiyeti Yayınları No:424, Ankara, Mayıs 1996, ss.15-23.

44 _{Nur Serter, Devlet Görevlerindeki Gelişmelerin Sonucu Olarak Sosyal Devlet, İ.Ü.İktisat}

Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1994, s. 36.

45 _{Süleyman Özdemir, “Refah Devleti, Altın Çağdan Belirsiz Geleceğe”, Sosyal Politikalar Dergisi,}

etmek, ikincisi kişilerin ve ailelerin belirli sosyal risklerin üstesinden gelmesini sağlayarak, yapılmadığı takdirde kişisel ve ailevi sorunlara yol açacak olan güvensizliğin yayılmasını azaltmak (hastalık, yaşlılık ve işsizlik gibi). Üçüncüsü ise genel kabul görmüş sosyal hizmetler çerçevesinde statü ve sınıf farkı gözetmeksizin bütün vatandaşlara var olan en iyi standartları sağlamaktır.

Asa Briggs’in tanımı göz önünde tutulduğunda sosyal refah devletinin üç ana unsurunda söz edebiliriz. Bunlardan birincisi minimum gelir garantisi sağlama, ikincisi güvencesizliği azaltma ve üçüncüsü herkese iyi standartlar sağlayabilme çalışmalarıdır. Bu doğrultuda devlet müdahaleci, düzenleyici ve redistribution ( gelirin yeniden dağılımı) fonksiyonlarını yerine getirmelidir46.

Sosyal refah devleti sosyal refahın sağlanması için devletin ekonomiye müdahalesini öngören vatandaşlarının sosyal güvenliğini sağlayan ve mevcut koşulları iyileştiren devlettir47.

Sosyal refah devleti, herkese insan onuruna yaraşır asgari bir hayat seviyesi sağlamayı amaçlayan bir devlet anlayışı olup48 jandarma devlet anlayışının tersidir49.

Cahit Talas’a göre, sosyal refah devleti aslında ulusal gelirin daha adil ölçüler içinde dağılımını sağlayıcı önlemlerin içeriği ve etkinliği bakımından söz konusu olmakta, bu önlemlere sıkı bir biçimde bağlı olmaktadır. Bu önlemler genel olarak her türlü ücretle ilgili önlemler,vergileme, sosyal güvenlik ve sosyal hizmetlerdir50.

Sosyal refah devletinde kapitalist ekonomi düzeninin temel ilkeleri korunmakta; ancak sosyal amaçlarla ve ekonomik zorunluluklarla devletin sosyal ekonomik hayata planlı müdahaleleri kabul edilmektedir51. Yani sosyal refah devleti, gerek siyasal gerek ekonomik yapısı ve gerek hak ve özgürlükler anlayışı ile liberal devletin temel ilkelerini, temel yapısını ve kurumlarını korumaktadır. Ancak bunlarda, değişen ve gelişen sosyal ekonomik koşulların zorunlu kıldıkları

46 _{Süleyman Özdemir, Refah Devleti ve Üstlendiği Temel Görevler Üzerine Bir İnceleme,}

http://www.sosyalsiyaset.com/documents/refah_devleti_ustlendigi_gorvlr.htm#_ftnref42, ( E.T. 15.03.2009).

47 _{Halis Yunus Ersoy, “Sosyal Politika-Refah Devleti Yerel Yönetimler İlişkisi”, Prof.Dr.Tokev}

Dereli’ye Armağan, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, İstanbul, 2006, s. 768.

48 _{Ergun Özbudun, Anayasa Hukuku, Yetkin Yayıncılık, Ankara, 2005, s. 44.} 49 _{Fevzi Devrim, Kamu Maliyesi, İlkem Ofset 6. Baskı, İzmir, 2002, s. 65.}

50 _{Cahit Talas, Ekonomik Sistemler, İmge Kitapevi, 5.Baskı, Ankara , 1999, s. 198.}

51 _{Ayferi Göze, Sosyal Devlet Sistemi, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul,}

değişiklikleri yapmaktadır52. Bu doğrultuda piyasada duyulan eksiklerin ve ihtiyaçların devletçe karşılanması yoluna gidilmiştir. Bu anlamda sosyal refah devletinin varlık nedenleri arasında piyasa başarısızlığı teorisi önemli yer tutmaktadır. Piyasa başarısızlığı dediğimizde piyasada tam rekabetin olmaması, ölçek ekonomileri, kamusal mallar, dışşal ekonomiler,eksik enformasyon,eksik kapasite kullanımı ve işsizlik, erdemli mallar ve gelir dağılımındaki adaletsizlik aklımıza gelmektedir53.

Sosyal refah devletinin 20. yüzyılda liberalizm ile sosyalizm arasında bir üçüncü yol olarak ortaya çıktığını söyleyebiliriz. Buna neden olarak 1929 Dünya Ekonomik Bunalımının ortaya çıkardığı klasik ekonominin tarafsız minimal devlet anlayışının yerine Keynesin müdahaleci devlet anlayışının gelmesi ve Batılı ülkeler ve ABD için sosyalizmin etkisinden kurtulma çabasını gösterebiliriz.

Klasik Teorinin öncüsü olan Adam Smith için kişilerin bireysel çıkarları doğrultusunda sağlayacakları bireysel faydaların toplumsal faydayı sağlayacağını belirtmektedir. Bu anlamda piyasa ekonomisinin işleyişi ile ortaya sosyal refah çıkacaktır. Bununla birlikte Klasiklerin savundukları devletin ekonomiye müdahale etmemesi gereği Büyük Buhrandan sonra değişmiş bu değişimle birlikte müdahaleci devlet tartışılmaya başlanmıştır54.

Liberal ülkeler sosyalizmin etkisinden kurtulma adına liberal sisteme sosyal boyut kazandırmış55 bu doğrultuda liberal devlet modifiye edilmiş56 ve telafi edici müdahaleci fonksiyona kavuşmuştur. Buradan hareketle sosyal refah devleti ana fonksiyon olarak sosyal reformlar ile sosyal ihtilalleri önleme çabası içine girmektedir57.

Sosyal refah devletinin temellerine baktığımızda 19. yüzyıldaki İngiliz Yoksulluk Yasasına kadar gidilebilirken modern anlamda ilk başlangıç 1883 yılındaki Bismark Sosyal Sigorta Sistemidir. Bu sistem ile sosyalizmin tehdidini önlemek için başta sosyal güvenlik düzenlemeleri olmak üzere devlete yeni kurumsal

52 _{Ayferi Göze, Liberal, Marxiste,Faşist, Nasyonal Sosyalist ve Sosyal Devlet, Beta Yayınları, 4.}

Baskı, İstanbul, 2005, s. 215.

53 _{Coşkun Can Aktan, Kamu Ekonomisi ve Kamu Maliyesi, İzmir, 2003, ss. 85-86.} 54 _{Ay, s. 93.}

55 _{Gülten Kazgan, Küreselleşme-Ulus Devlet: Yeni Ekonomik Düzen, İstanbul Bilgi Üniversitesi}

Yayınları, İstanbul, 2002, s. 31.

56 _{Ali Nazım Sözer, Türkiye’de Sosyal Hukuk, Kamu-İş Yayınları, Ankara, 1994, s. 9.} 57 _{Serter, s. 31.}

sosyal düzenlemeler getirilmiştir58. Bu düzenlemeler genel olarak sosyal yardım şeklinde kendini göstermektedir.

Kısaca belirtmek gerekirse sosyal refah devletinin temelinde liberalizmin olduğunu; sosyal güvenlik, sağlık ve eğitim harcamalarının yanı sıra tam istihdamın sağlanmasında, özel kesimin faaliyetlerinin bireye zarar vermeyecek şekilde yapılmasını düzenleyecek ve kontrol altına alacak ekonomik yaşama müdahale eden devlet yatmaktadır.

Sosyal refah devleti, sosyal devlet ile refah devleti kavramlarının kelime olarak birleşmesinden oluşmaktadır. Sosyal devlet ile refah devleti kavramları birbirinden farklı olmayıp sosyal devlet kavramı yaygın olarak Almanca’nın konuşulduğu Kıta Avrupa’sı ülkelerinde, refah devleti kavramı ise İngilizce’nin hakim olduğu Kuzey Amerika ve Anglo Sakson ülkelerde kullanılmaktadır.

Bu bilgi ışığında sosyal refah devleti kavramı çalışmamızda, sadece sosyal devlet veya refah devleti olarak da kullanılabilecektir.