İngiltere’de Sosyal Refah Devleti ve Uygulamaları

İngiltere’nin sosyal refah devletinin doğuşuna ve gelişimine yaptığı katkı modeli, Anglo Sakson ülkeleri, liberal refah ve kalıntı refah rejimi olarak da ifade edilebilmektedir. Bu model çerçevesinde Beveridge Raporunun da etkisiyle ülkedeki sosyal refah uygulamaları üzerinde durulmuştur.

1. İngiltere’de Sosyal Refah Devletinin Doğuşu ve Gelişimi

Beveridge modeli sosyal devlet tipine en iyi örnek olan İngiltere, Almanya’nın ardından sosyal refah devletinin gelişimi için önemli ikinci ülkedir. Bu ülkede sosyal refah devletinin gelişiminde sanayileşme sürecinin etkileri görülmektedir. 1830’ lu yıllarda tarımsal faaliyetten imalat sürecine geçişle birlikte köy nüfusu azalırken kent nüfusu artmıştır. Bu toplumsal değişmeye bağlı olarak zirai toplum düzenine göre çıkarılan fakirlik yasaları toplumun ihtiyaçlarını karşılayamaz hale gelmiştir164. Söz konusu süreç fikir akımlarını etkileyerek bırakınız yapsınlar felsefesinin zayıflamasına yol açmıştır. Bu süreçteki ilk gelişme, 1908 tarihli Yaşlı Aylığı Yasası (The Old Age Act)’dır. Bu yasa ile birlikte, 70 yaşından büyük olup, önceki 10 yıl içerisinde hapsa girmemiş kişilere, prim ödemesi olmaksızın aylık bağlanmasını öngörmüştür. 1911 yılında ise çıkartılan Milli Sigorta Yasası (National Insurance Act) ile hastalık,sakatlık gibi iş görememe durumlarında, kişilere nakdi yardım güvencesi sağlamıştır165.

Bu gelişmelerin sonunda İngiltere’de kurumsallaşmış bir sosyal devlet model modelinin ortaya çıkması 1942 yılında Lord Beveridge tarafından 127 kuruluştan alınan görüş ile hazırlanan Sosyal Sigorta ve İlgili Hizmetler (Social Insurance and Allied Services) rapor ile olmuştur. Mevcut sorunlar çerçevesinde raporda biçimlenen sosyal güvenlik modeli aşağıdaki gibi özetlenebilir166:

• Tam istihdamın sağlanması

• Ulusal sigorta sisteminin geniş kapsama sahip olması, yoksulluk, evlilik, hamilelik, ölüm gibi konuları içermesi.

164 _{Sözer, 1997, s. 50.}

165 _{Tony Byrne, Colin Padfield, Social Services, Fourt Edition, Oxford:Made Simple, 1990,}

ss. 40-41.

166 _{“Social Insurance and Allied Services: Report by Sir William Beveridge”,}

• Ulusal sigorta sisteminin aksaklıklarını gidermek üzere ulusal yardım sisteminin etkinleştirilmesi

• Tüm yurttaşları kapsayacak şekilde aile yardımlarının, sağlık ve eğitim hizmetlerinin geliştirilmesi.

İzleyen dönemde kamusal nitelikli bazı hizmet alanları devletleştirilmiştir. Bu doğrultuda eğitim hakkından vatandaşların yararlanabilmesi için, 1944 yılında Eğitim Yasası (Education Act) çıkarılmıştır. Bu kanun ile birlikte, ilk ve orta öğretimi de içine alacak şekilde bedava ve zorunlu bir eğitim sistemi oluşturulmuştur167. Sosyal güvenlik kapsamında herkese ücretsiz sağlık ve rehabilitasyon hizmetleri sunulması kararlaştırılmıştır. Bu husus 1946 tarihli Ulusal Sağlık Hizmeti Yasası ile düzenlenmiştir. Bu yasa ile birlikte, tüm hastaneler ulusal hükümete bağlanmış, doktorlar aylıklı çalışma düzenine geçirilmiş ve sistemin genel olarak genel bütçe gelirleri ile yürütülmesi esası benimsenmiştir.

1948 yılında çıkarılan Ulusal Yardım Yasası ile sigorta sisteminin eksiklikleri giderilmek istenmiştir. Bu yasa ile birlikte sosyal sigorta sisteminin yanınsa sosyal yardım sistemi eklenmiştir. Ve bu sistemi koordine etmek üzere de Ulusal Yardım Kurulu kurulmuştur. Gelir desteği, emeklilik aylığı, işsizlik yardımı öngörülen desteklerdir. Ve bu desteklerin verilmesi sisteme katkı esasına dayanmamaktadır168. Diğer taraftan 1945 yılında çıkartılan Aile Yardımları Yasası ile ikinci çocuktan itibaren her çocuk için haftalık ödeme öngörülmüştür169. Bu yasalar ile birlikte devlet konut sorununa ilişkin de çözümler sunmuş, özel mülkte oturanlara kira yardımları, kamu konutlarında oturanlara ise kira indirimleri ve bizzat konut yapımı gibi düzenlemeler gerçekleştirilmiştir170.

İngiltere’de 1975 sonrası dönem sosyal devlet anlayışında değişikliklerin görülmeye başlandığı dönem olmuştur.1975 bütçesine bakıldığında, IMF’ nın etkisiyle birlikte kamu harcamalarında kısıntının başladığı görülmektedir. Dolayısıyla bu dönemde refah devletinin tam istihdamı sağlama işlevinde aksaklıklar

167 _{Songül Sallan Gül, Sosyal Devlet Bitti Yaşasın Piyasa, Etik Yayınları, İstanbul, Şubat 2004,}

s. 209.

168 _{Byrne, Padfield, s. 45.}

169 _{John Clarke, Mary Mangan, “Restructing Welfare:The British Welfare Regime in the 1980s”} Comparing Welfare States: Britain in International Context, Editors:Allan Cochrane ve John

Clarke, Sage Publications, London, 1995, s. 26.

görülmeye başlanmıştır171. Ancak uygulanan sıkı para politikası işsizlikte artış yarattığından sosyal güvenlik harcamalarında artışa yol açmıştır.

1979 yılında Muhafazakâr Partinin iktidara gelişi ile birlikte uygulanan Thatcherizm hareketi ile birlikte piyasa mekanizmanın gelişmesine ağırlık verilmiştir. Buna göre devletin baskın rolünü (nanny state) değiştirerek, refahın sağlanmasında piyasanın, gönüllü kuruluşların ve enformel sektörlerin rolünü arttırıcı bir düzen öngörülmüştür.

1980’li yıllarda vergi politikasında değişimler söz konusu olmuştur. Bu değişimle birlikte vergi yükü dolaysız vergilerden dolaylı vergilere doğru kaymıştır. Bu dönemde en düşük gelir grubunda yaşayan kesimin standartlarında 1979 ve 1986 yılları arasında %8 oranında bir gerileme söz konusu olmuştur. Bu dönemde alınan sıkı ekonomik tedbirler ve vergi artışları ile enflasyon kontrol altına alınmıştır. Diğer taraftan da özelleştirme uygulamaları ile ekonomi içerisinde kamu kesiminin payı düşürülmeye çalışılmıştır. Thatcher hükümetleri döneminde devletin küçültülmesi ve kamu harcamalarının azaltılması iddialarına karşın 1980–1990 yılları arasında toplam sosyal güvenlik harcamaları %18,4’lük bir artış göstermiştir. Dolayısıyla refah devleti yaklaşımına liberal bir gözle yaklaşılarak tam istihdam politikası terk edilmiştir. İşçi sendikalarının gücü kırılmış ve ücretliler üzerindeki vergi yükü artış göstermiştir.

2. İngiltere’de Sosyal Refah Devletinin Özellikleri

İngiltere’de sosyal refah devletinin genel özelliklerine baktığımızda sosyal devlet yerine refah devleti ve sosyal hukuk yerine refah hukuku terimlerinin kullanıldığını söyleyebiliriz.

İngiltere’de sosyal refah kapsamında İngiliz sosyal güvenlik sistemi; sağlık hizmeti ve gelir güvencesi kurumları ya da primli-primsiz rejim şeklinde sınıflandırılmıştır.

İngiltere’de sistemin temel özellikleri teklik esasına dayanması ve sosyal güvencenin tüm nüfusa yayılmış olması ve çalışma şartının aranmamasıdır172. Temel

171 _{John Clarke, Mary Mangan, s.49.}

172 _{Süleyman Özdemir, “Refah Devleti ve Üstlendiği Temel Görevler Üzerine Bir İnceleme”,}

http://www.sosyalsiyaset.com/documents/refah_devleti_ustlendigi_gorvlr.htm#_ftnref42 ( E.T. 15.03.2009).

finansman kaynağı vergiler olup tüm sosyal riskler tek bir kurumun çatısı altında olabilmektedir. Vergiler ile birlikte finansmanda düz ve sabit bir oran bulunup işçi ve işverenlerden adaletsiz sayabileceğimiz ve karşılıklılık ilkesinin olmadığı görülmektedir.

İngiltere’de sosyal refahın sağlanmasındaki temel amaç adil gelir dağılımı ve yoksulluğun azaltılmasıdır.

3. İngiltere’de Sosyal Refah Devleti Sisteminin Araçları

İngiltere’de refah sistemi araçları arasında primli sistem ve primsiz sistem bulunmaktadır.

a. Primli Sistem

Primli sistem kapsamında temel olarak halk sigortası ve bağımlı çalışanlar ek yaşlılık sigortası bulunmaktadır.

Halk sigortasında edim olarak hastalık ödeneği, sakatların aylığı, analık ödeneği, iş kazası ve meslek hastalığı edimleri, yaşlılık aylığı, dul kadın edimleri ve işsizlik ödeneği bulunmaktadır.

Devlet memurları için ayrı sosyal güvenlik rejimi bulunmayıp onlar da halk sigortası kapsamındadır.

Primli sistem tüm nüfusa gelir güvencesi sağlamaya yönelik olup içinde klasik sosyal risklere karşı para edimi bulundurmaktadır173. Ayrıca her bir risk için ayrı ayrı prim ödeme bulunmayıp tek bir prim ödenmektedir. Ek sigorta hakkı sadece işçilere tanınmakla birlikte bağımsız çalışanlar bu haktan yararlanamamaktadırlar. Zorunlu sigortalılık müessesesinden söz edilememektedir.

b. Primsiz Sistem

Primsiz sistem kapsamında Sosyal Tazmin Nitelikli Edimler ki bunlara savaş aylığı da denmekte olup, sosyal yardım edimleri kapsamında yoksul aylığı, özel ihtiyaçlar parası, sakat aylıkları, yaşlılık aylığı ve çocuk yardımları bulunmaktadır. Sosyal hizmetler niteliğinde sağlık hizmetleri ve sosyal teşvik kapsamında aile kredisi, öğrenci bursu, sakat çalışmasına teşvik ve konut parası yardımları bulunmaktadır.

173 _{Sözer, 1997, s. 55.}

Bu sistemin en önemli özelliği tamamen karşılıksız olarak vergilerle finansmanının sağlanmış olmasıdır174.