Sosyal Bilgiler ve Değerler Eğitimi

Sosyal Bilgilerle ilgili birçok tanım bulunmaktadır. Ancak ABD‟de profesyonel Sosyal Bilgiler eğitimcilerinin üyesi olduğu “Sosyal Bilgiler Ulusal Konseyi (NCSS)” 1992 yılında Sosyal Bilgilerin tanımıyla ilgili tartıĢmalara bir son vermek amacıyla alana kapsamlı bir tanım getirmiĢtir. Bu tarihten itibaren Sosyal Bilgiler uzmanları tarafından üzerinde uzlaĢı sağlanan ve temel referans kabul edilen bu tanım Ģöyledir (Savage ve Amstrong, 1996; akt, Öztürk, 2007):

Sosyal Bilgiler; sosyal ve beĢeri bilimleri, vatandaĢlık yeterliliklerini geliĢtirmek amacıyla kaynaĢtıran bir çalıĢma alanıdır. Okul programı içinde Sosyal Bilgiler; antropoloji, arkeoloji, ekonomi, coğrafya, tarih, hukuk, felsefe, siyaset bilimi, psikoloji, din ve sosyolojinin yanı sıra beĢeri bilimler, matematik ve doğa bilimlerinden kendine mal ettiği içerik üzerinde sistematik ve eĢgüdümlü bir çalıĢma sağlar. Sosyal Bilgilerin öncelikli amacı, karĢılıklı olarak birbirine bağlı bir dünyada, kültürel farklılıkları olan demokratik bir toplumda, genç insanlara bilgiye dayalı ve mantıklı karar alabilme yeteneklerini geliĢtirmede yardımcı olmaktır (ss.3-24).

Doğanay‟a (2007) göre Sosyal Bilgiler insanların birbirleriyle ve çevreleriyle etkileĢimine odaklanmıĢtır. Bu etkileĢim duyuĢsal boyutlara da sahiptir. Bireylerin kendileri, diğerleri ve çevreleri hakkında sahip olduğu inançlar, tutumlar ve değerler bu etkileĢimi etkiler. Bu nedenle genelde eğitimin, özelde ise Sosyal Bilgiler eğitiminin, bireylere demokratik değer, tutum ve inançlar geliĢtirme, var olan değerlerin farkına varma ve bunların diğer insanlarla ve çevreleriyle etkileĢimlerini nasıl etkilediğinin bilincine varmalarına yardımcı olma sorumluluğu vardır.

YaĢamda davranıĢlara yön veren; birey ve toplum tarafından sahip olunması istenen nitelikleri simgeleyen ilke, standart ve düĢünceler biçiminde tanımlanan değerlerin eğitimi ailede baĢlayan; aile; toplum ve eğitim kurumlarını kapsayan çok boyutlu bir süreçtir. Değerler eğitiminde ilköğretim, ilköğretim düzeyindeki dersler içinde de Sosyal Bilgiler dersi çok önemli bir yere sahiptir (Çengelci, 2010).

Ġstenen değerleri kazandırmak için uygun öğretim stratejileri Sosyal Bilgiler eğitiminde yer almaktadır. Sosyal Bilgiler, değerleri öğretmek için ve birçok kiĢisel ve toplumsal sorunlara çözüm bekleyen değer çatıĢmalarının çözümü için öneriler getirilebilir. Ġlkokulda değerler eğitimiyle çocukların günlük sorunları karĢılayabilmeleri için tahminler yapılabilir. Sosyal Bilgiler eğitiminde içerik alanları ile ilgili olarak benlik kavramını geliĢtirme, arkadaĢlıkları geniĢletme, önyargıların aĢılması, demokratik idealleri gerçekleĢtirme ve yenileme, çevreye karĢı duyarlılık gibi değerleme süreçleri ile ilgili faaliyetler gösterilebilir (Fraenkel, 1968; Dunfee ve Crump, 1974).

Sosyal Bilgiler öğretimi demokratik vatandaĢlığa sıkı bir biçimde bağlı vatandaĢlarda bazı tutum ve değerleri geliĢtirmeyi amaçlar. Bu çerçevede aĢağıdaki hedefler/konular üzerine odaklanır (Öztürk, 2007:30):

BaĢka insanlara, grup ve kültürlere, etnik, ırki ve diğer farklılıklara karĢı olumlu tutum sahibi olma/geliĢtirme,

Adalet, eĢitlik, otorite, katılım, gerçeklik, vatanseverlik gibi birleĢtirici değerlere, özgürlük, farklılık, mahremiyet, hak edilen süreç, mal ve insan hakları gibi bireysel ve kamusal değerlere bağlı olma,

Anayasal güvenceleri, demokratik değer ve davranıĢları, farklı grupların kültürümüze olan katkılarını, toplumumuz ve diğer toplumlarda bulunan sosyal, ekonomik ve siyasal kurumların görevlerini takdir etme,

UzlaĢmazlıkları analiz ederken ve adalet, eĢitlik ve demokratik değerlerde yargıya varırken değer verme sürecini kullanma,

Ġnsan iliĢkilerinde sorumluluk, iĢbirliği, baĢkaları için endiĢelenme, açık fikirlilik ve yaratıcılığın önemini bilme.

Türkiye‟de 2004 yılından itibaren öğretim programlarındaki yeniden yapılanma ve felsefi anlayıĢın değiĢimi Sosyal Bilgiler öğretimine farklı bir boyut kazandırmaktadır. Bu boyutun en önemli öğelerinden biri de “değerler”dir. Yeni Sosyal Bilgiler programında, bireyin kendi değerlerini oluĢturması ve becerilerini geliĢtirmesi amaçlanmaktadır. Çünkü kiĢinin kendini tanıması, etkin bir insan ve vatandaĢ olabilmesi Sosyal Bilgiler öğretiminde değerler eğitiminin öğrencilerin içselleĢtirebileceği düzeyde uygulanmasına bağlıdır (Ata, 2007; Balcı, 2008).

Yenilenen Sosyal Bilgiler programında öncelikli değerler belirlenmiĢ ve bu değerlerin öğretiminde örnek olaylardan hareket edilmesi, değer açıklama, değer analizi ve ahlaki muhakeme gibi çağdaĢ yaklaĢımların kullanılması gerektiği ifade edilmiĢtir (AkbaĢ, 2006, 290). MEB‟de (2005: 87) Sosyal Bilgiler Programında belirlenen öncelikli değerler aĢağıdaki gibidir;

- Adil olma - Duyarlılık - Saygı - Aile birliğine önem verme - Dürüstlük - Sevgi - Bağımsızlık - Estetik - Sorumluluk - BarıĢ - HoĢgörü - Temizlik - Bilimsellik - Misafirperverlik - Vatanseverlik - ÇalıĢkanlık - Özgürlük -Yardımseverlik

- DayanıĢma -Sağlıklı olmaya önem verme

Ġlköğretim 4. ve 5. sınıf Sosyal Bilgiler programları ünite Ģemasının sağ sütununun alt kısmına “doğrudan verilecek değer” adı altına bir bölüm açılarak ünite içeriğinin mantığına uygun olarak değerler dağıtılmıĢ, değerlerin öğrencilere kazandırılması için uygun ortam oluĢturulmuĢtur. Böylece değer öğretimi rastlantıya bırakılmamıĢtır (Ata, 2007:78). MEB‟de (2005:88) Sosyal Bilgiler programı ilköğretim 4 ve 5. sınıflarda doğrudan verilecek değerler ve öğrenme alanları Tablo 4 ve Tablo 5‟deki gibi gösterilmiĢtir.

Tablo 4

Sosyal Bilgiler Programı İlköğretim 4. Sınıflarda Doğrudan Verilecek Değerler ve Öğrenme Alanları

4. SINIF

ÖĞRENME ALANI DOĞRUDAN VERĠLECEK DEĞER

BĠREY VE TOPLUM Duygu ve düĢüncelere saygı, HoĢgörü

KÜLTÜR VE MĠRAS Türk büyüklerine saygı, Aile birliğine önem

verme, Vatanseverlik

ĠNSANLAR, YERLER VE ÇEVRELER Doğa sevgisi

ÜRETĠM, TÜKETĠM VE DAĞITIM Temizlik ve sağlıklı olmaya önem verme

BĠLĠM, TEKNOLOJĠ VE TOPLUM Bilimsellik

GRUPLAR, KURUMLAR VE SOSYAL

ÖRGÜTLER Yardımseverlik

GÜÇ, YÖNETĠM VE TOPLUM Bağımsızlık

Tablo 5

Sosyal Bilgiler Programı İlköğretim 5. Sınıflarda Doğrudan Verilecek Değerler ve Öğrenme Alanları

5. SINIF

ÖĞRENME ALANI DOĞRUDAN VERĠLECEK DEĞER

BĠREY VE TOPLUM Sorumluluk

KÜLTÜR VE MĠRAS Estetik

ĠNSANLAR, YERLER VE ÇEVRELER Doğal çevreye duyarlılık

ÜRETĠM, TÜKETĠM VE DAĞITIM ÇalıĢkanlık

BĠLĠM, TEKNOLOJĠ VE TOPLUM Akademik dürüstlük

GRUPLAR, KURUMLAR VE SOSYAL

ÖRGÜTLER DayanıĢma

GÜÇ, YÖNETĠM VE TOPLUM Adil olma, Bayrağa ve Ġstiklal MarĢı‟na

saygı

BÖLÜM III YÖNTEM

Bu bölümde araĢtırmanın modeli (deseni), araĢtırma grubu, uygulama basamakları, veri toplama araçları, veri toplama süreci ve verilerin analizi konularına yer verilmiĢtir.