Sorunun Arka Planı

Ukrayna tarihi incelendiğinde Rusya ile tarihsel ve kültürel bağın ne kadar önemli ve yakın olduğunu görebiliriz. Slav dünyasının tarihi yükselişi, günümüzdeki Ukrayna coğrafyasında, 882-1240 yılları arasında Kiev Rus Devleti ile başlamıştır294. Rus tarihçilerin savunduğu teze göre, 9. yüzyılda Kiev Rus Devleti’ni kuran Doğu Slavlar, bugünkü Ruslar, Ukraynalılar ve Beyaz Rusyalıların ataları olduğunu iddia etmişlerdir. Ruslar, Ukraynalılar ve Beyaz Rusyalıların sadece lehçeleri ile farklılık gösterdiğini düşünürken, Ukraynalılar kendilerini Ruslardan ayrı tanımlamaktadırlar. Rus tarihçilerinden Nikolai Karamzin, S.M. Solovev ve V.O. Kliuçevskiy’e göre, ilk Rus devleti 10. yüzyılda, merkezi Ukrayna’da olan Kiev Rus Devleti’dir. Rus varlığının

293 a.g.k.

294 Atilla Sandıklı ve Elnur İsmayılov, “Ukrayna Krizi’nin Bölgesel Güvenliğe Etkileri ve Türkiye”, http://www.bilgesam.org/incele/2234/-ukrayna-krizi-nin-bolgesel-guvenlige-etkileri-ve-turkiye/, s. 14.

100

Kiev Rus Devleti’nden 19. yüzyıldaki Çarlık Rusyası’ya kadar devam ettiğini savunmaktadırlar295.

Bir diğer görüş ise, Mihail Pogodin’in 1856 yılında Rus bakış açısına karşı olarak ortaya koyduğu tezdir. Buna göre, Moğol istilasından sonra Kiev’deki Ruslar Rusya’daki topraklara göç etmek zorunda kaldığını ve 14. ve 15. yüzyıllarda Karpatlardan gelen kabilelerin Ukrayna’ya yerleşerek Ukrayna’nın etnik temelini oluşturduğunu savunmaktadır. Bir diğer Ukrayna tarihçisi Mıhailo Hruşevskiy, on cilt yayınladığı “Ukrayna Ruslarının Tarihi” ve diğer çalışmalarında Rus bakış açısını reddetmiştir. Ukraynalılar, Beyaz Rusyalılar ve Rusların farklı tarihlere sahip olduklarını, Rusların tarihinin kuzeydoğuda başlarken Ukraynalıların Kiev Rus Devleti ile başladığını ve zaman içerisinde kaderlerinin kesiştiği noktalar olsa da her birinin diğerinden ayrı geliştiğini savunur296. Görüldüğü üzere Ukraynalılar ile ilgili savunulan iki önemli tez bulunmaktadır. Birincisi Rusların savunduğu Ukraynalıların Slav/Rus menşeli olduğudur. İkincisi ise Ukraynalıların Rus olmadığıdır.

Aralık 1922 yılında Ukrayna Birlik Antlaşması’nı onaylayarak SSCB’ye bağlı bir cumhuriyet olmuştur297. Rus yayılmacılığını savunan A. Soljenitsin’in, Ukrayna ve Kazakistan hakkındaki görüşlerine bakmakta fayda vardır. 1990 yılında kaleme aldığı “Rusya’yı Yeniden Nasıl Düzenleriz” başlıklı makalesinde Ukrayna ve Kazakistan’ın gerçekte ayrı birer devlet olmadıklarını, bu ilk devlete ait toprakların yarısının Rusya’nın olduğunu savunmuştur. Bugünkü büyük toprakların komünistler tarafından düşünülerek değil, nasıl denk gelindiyse o şekilde verildiğini söylemiştir298.

16 Temmuz 1990’da Ukrayna bağımsızlığını ilan etmiştir. Bağımsızlık isteyen kesimin öncülüğünü yapan Leonid Kravçuk 23 Temmuz 1990’da parlamento başkanı seçilmiştir. 1 Aralık 1991’de bağımsızlık referandumu yapılmıştır ve %92’lik oyla kabul edilmiştir. Aynı gün altı cumhurbaşkanı adayı seçimde yarışmıştır ve %61 oyla

295 Özcan A. Sevinç, Bir Sovyet Mirası Rus Azınlıkları, İstanbul 2005, Küre Yayınları, s. 76-77.

296 Özcan A. Sevinç, a.g.e., s. 77-78.

297 Tolga Bilener, a.g.e., s. 315.

298 Çto lyubimıy nastavnik Putina govorit nam o yego sleduyuşiy tseli,

http://inosmi.ru/russia/20150211/226201491.html, 11.02.2015. bk. Aleksandr Soljenitsın, “proroçeski” opisal ukrainskiye sobıtiya eşe v 1998-m,

101

ilk cumhurbaşkanı L. Kravçuk seçilmiştir. L. Kravçuk 5 Aralık 1991’de Ukrayna Parlamentosu’nun aldığı kararla 1922 yılında imzalanan SSCB’nin Birlik Antlaşması’nı geçersiz saymış ve ayrılma kararını onaylamıştır299.

7 Temmuz 1993’de Donbass bölgesinde maden işçilerinin grev yapmaları erken seçime gitmeyi tetiklemiştir. 26 Haziran 1994’de yapılan erken seçime mevcut Cumhurbaşkanı L. Kravçuk, L. Kuçma, Petr Talançuk, Vladimir Lanovoi, Aleksandr Moroz, İvan Pluş ve Valery Babiç yarışmıştır. İlk turda adaylar %50’nin üzerinde oy alamamış ve adayların içinden L. Kravçuk yüzde %38,36 ve L. Kuçma ise %31,17 oranında oy alarak ikinci tura kalmışlardır. 10 Temmuz 1994’de yapılan ikinci turda L. Kuçma %52,15 oy alarak Ukrayna’nın ikinci Devlet Başkanı seçilmiştir³⁰⁰. SSCB’nin dağılmasıyla 1991 yılında bağımsızlığını kazanan Ukrayna’nın ikinci lideri L. Kuçma dış politika bağlamında hem Batı’ya hem de Rusya’ya önem veren bir siyaset izlemeye çalışmıştır301.

SSCB’nin yıkılması ile elinde nükleer silahı olan Ukrayna, Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması’nı 5 Aralık 1994’te Budapeşte Memorandumu imzalamıştır. Bu çerçevede nükleer silahları teslim etmeyi ve yayılmamasını kabul etmiştir. Bunun karşılığında Rusya, İngiltere ve ABD öncelikle Ukrayna’nın bağımsızlığına, egemenliğine, mevcut sınırlarına saygı göstermeyi, tehdit ve güç kullanmaktan kaçınmayı garanti etmişlerdir302.

14 Kasım 1999’da yapılan cumhurbaşkanlığı seçiminde %56 oyla tekrar Cumhurbaşkanı olan L. Kuçma, Nisan 2000’de referandum düzenlemiştir. Referanduma Verhovnaya Rada’nın sayısını 300 ile sınırlamak, dokunulmazlığı kaldırmak, ikinci bir meclis oluşturmak ve parlamentoyu feshetme yetkisini Cumhurbaşkanına vermek önerilerini halkın %80’i kabul etmiştir. Kasım 2000’de muhalif gazeteci Georgi

299 İsmail Aydıngün, a.g.m., s. 222.

300 Sinan Oğan (a), “Ukrayna’da Devlet Başkanlığı Seçimleri: Turuncu Devrimin Sonu”, http://www.turksam.org/tr/makale-detay/157-ukrayna-da-devlet-baskanligi-secimleri-turuncu-devrimin-sonu, 17.01.2010. bk. Leviy Bereg (LB) Gazetesi, “Kuçma Leonid Daniloviç”,

https://lb.ua/file/person/1406_kuchma_leonid_danilovich.html, 02.01.2017.

301 Giray Saynur Bozkurt (c), “Gürcistan, Ukrayna ve Kırgızistan’da Kadife Devrimleri”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı 9 (Bahar 2006), s. 156.

302 Generalnıy Assambleya Soveta Bezopasnosti, Vseobşee i Polnoye Razorujeniye Podderjaniye

Mejdunarodnoy Bezopasnosti, 49. Sessiya, 19 Dekabrya 1994 goda.

http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/49/765&referer=/english/&Lang=R, 03.10.2016.

102

Gorgonadze’nin cesedinin ormanlık bölgede bulunması ile siyasi istikrarsızlık baş göstermiş ve dönemin Başbakanı V. Yuşenko 2001’de istifa etmiştir ve yerine Anatoliy Kihan getirilmiştir303.

L. Kuçma’nın seçilmesiyle ülkede siyasal istikrar sağlanmaya başlanmış ama muhalif kesime baskılar çoğalmıştır. Ukrayna, L. Kuçma’nın yönettiği otoriter sistemle yönetilmeye başlamıştır. L. Kuçma yönetiminin ülkede yolsuzluklar yaptığı iddiası gündeme gelmiştir. 2002’ye gelindiğinde gündemde olan iddiaları ispatlamak için kamuoyuna ses kaydı servis edilmiştir. Bu olay Kuçmagate olarak adlandırılmış ve bunun arkasında ABD’nin olduğu iddia edilmiştir304.

2008’de Romanya başkenti Bükreş’te gerçekleşen NATO Zirvesi’nde V. Putin, Ukrayna’nın NATO üyeliğine karşı çıkarken şu ifadeleri kullanmıştır: “Ukrayna devlet bile değil. Topraklarının bir bölümü Doğu Avrupa’dır ve önemli bir bölümü de bizim tarafımızdan hediye edilmiştir. Ukrayna’nın NATO’ya katılması halinde Ukrayna Devleti’nin ortadan kalkacağını, Kırım’ın ve Doğu Ukrayna’nın ayrılacağını” dile getirmiştir305.