Çatışma Çözümü Teorisinde Tanımlar

Çatışma çözümü, tarihsel ve kavramsal olarak tartışmalı terimlerdendir. Literatürde Richard A. Posthuma, İ. Robert Andrews, Dean Tjosvold, Michael Hoffmann ve Lourdes Munduate gibi teorisyen ve akademisyenler çatışma yönetimi terimini kullanırken; Eileen Babbitt ve Stanford Siver gibi teorisyenler çatışma çözme terimini kullanmışlardır. A. Betts Fetherston, Oliver Walton, Peter Fenn ve Rod Gameson bu iki kavramı barış kurma sürecinin iki ayrı safhası olarak değerlendirmişler; Michael Page,

barış çalışmaları ve çatışmayı çözme olarak kullanmıştır77. Bu kavram yaklaşık 60 yıl kullanılmıştır78. Dolayısıyla bu kavramların da tartışmalı olduğunu vurgulamakta fayda vardır. Örneğin Hamad Ahmad’a göre, çatışma yönetimi terimi yetersizdir.⁷⁹

Çatışma çözümü disiplini; bireyler arası uyuşmazlıklardan uluslararası sorunlara kadar tüm çatışmalara uygulanabilen, hem teorik hem de pratik uygulamalara önem veren disiplinler arası nitelikte bir alandır⁸⁰.

Uluslararası hukuk uyuşmazlığı “taraflar arasında hak veya çıkar talebi” olarak

tanımlanmaktadır. Çatışmanın ise yalnızca silahlı çatışmalar için kullanıldığı bilinmektedir. Daha detaylı bakıldığında uyuşmazlık, tarafların görüş ayrılıklarının veya çıkarlarının çelişmesi olarak tanımlanabilir. Uyuşmazlık ve çatışmanın ortak noktası ise

75 Havva Kök Arslan ve Fırat Çapan, a.g.e., s. 48.

76 Havva Kök Arslan ve Fırat Çapan, a.g.e., s. 48.

77 Bu çalışmada kavram olarak çatışma çözümü tercih edilmiştir. Gerektiğinde diğer kavramlar da kullanılacaktır.

78 Nezir Akyeşilmen (a), a.g.m., s. 31-32.

79 Nezir Akyeşilmen (a), a.g.m., s. 31-32.

28

birbiriyle bağdaşmayan menfaatlerinin bulunmasıdır. Her iki taraf da kendi menfaatini öncelediği için objektiflikten söz edilemez81. Silahlı çatışmanın bir önceki evresi uyuşmazlıktır. Çatışmada bireylerin veya grupların, ekonomik ve politik hedefleri, değer yargıları ve normları çakışır82.

Çatışma Çözümü disiplininin gelişim sürecinde örgüt içi ve örgütler arası çatışmalara

bakılmaktadır. Uluslararası çatışmaların çözümünde çalıştaylara, barış çalışmalarına, alternatif uyuşmazlık çözümlerine ve kamu denetçiliği (ombudsmanlık) gibi kurumlara müracaat edilmektedir. Etnik gruplar arasında meydana gelen çatışmalar kültür çalışmaları adı altında incelenmekte ve bu kapsamda 1990’lı yıllarda Avrupa’da cereyan eden soykırım ve insanlık suçlarının nedenleri araştırılmaktadır⁸³.

Türkiye’de “Conflict Resolution” alanında, Sabancı Üniversitesi çatısı altında bir yüksek lisans programı açılmış ve Türkçeye uyuşmazlık çözümü olarak çevrilmiştir84.

Çatışma ya da uyuşmazlık terimlerinin kullanımına kavramsal açıdan da bakmak faydalı

olacaktır. Çatışma Analizi ve Çözümü üzerine çalışmaları bulunan J. Burton, “Normlar,

ilişkiler, başka devlet, grup ya da kişilerin farklı konularda karar vermelerini etkilemek hatta yok etmeye kadar varabilecek mücadeleleri çatışma” olarak tanımlamıştır.

“Şiddete dönüşmemiş kuralları ise uyuşmazlık” olarak tarif etmiştir.85 Peter Wallensteen, “Çatışma çözümünü; çatışan tarafların temel anlaşmazlıkları çözen bir

anlaşmaya vardığı, tarafların birbirinin varlığını kabul ettiği ve karşılıklı tüm saldırıların sona erdiği bir süreç” olarak tanımlamıştır86.

Çatışmanın literatürdeki kavram ve sözcük anlamına bakmakta fayda vardır. Başka terimlerle ifade edilmesine rağmen tanımlar benzer ifadeler içermektedir. Söz konusu durum kavramın İngilizcesi için de geçerlidir. İngilizce conflict, dispute, clash, struggle gibi kelimelerin birbirleri yerine kullanıldığı söylenebilir. Conflict kelimesi her zaman

81 Yakup Şahin, a.g.m., s. 33.

82 Yakup Şahin, a.g.m., s. 33.

83 Reha Yılmaz ve Sezai Özçelik, a.g.m., s. 278.

84 Ayşe Betül Çelik, “Etnik Çatışmaların Çözümünde Siyaset Bilimi ve Uyuşmazlık Çözümü

Yaklaşımları”, Nimet Beriker (ed.), Çatışmadan Uzlaşmaya: Kuramlar, Süreçler ve Uygulamalar, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2009, s. 163

85 Yakup Şahin, a.g.m., s. 34.

29

şiddetli çatışmaları ifade etmemektedir87. İngilizcede conflict kavramının çatışma,

uzlaşmazlık veya uyuşmazlık olarak mı çevrileceği tartışılan bir konudur. Tam karşılığı

olmasa bile günümüzde, genelde çatışma sözcüğü tercih edilmektedir. Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğüne göre; Çatışma, “1. Çatışmak işi; 2. Silahlı büyük kavga, arbede; 3.

Savaş maksadıyla düşmana karşı ilerleyen bir birliğin karşı tarafın keşif ve güvenlik kollarıyla arasındaki ilk silahlı vuruşma” olarak tanımlamaktadır88.

Sosyal bilimlerdeki pek çok kavram gibi çatışma kavramı için de farklı anlamlar kullanılmaktadır. Bazı siyaset bilimciler çatışmayı, “Değer, güç, statü ve kaynaklar

üzerinde hak iddia etmek ve ele geçirmek için rakipleri yok etme ya da kabilesel, etnik, dilsel, kültürel, dinsel, sosyo-ekonomik, siyasal vb. sıfatlar yüklenmiş grupların uyuşmaz amaçlar üzerinden birbirleri ile mücadelesi” olarak tanımlamaktadır89. Lewis A. Coser, çatışma kavramını “değerler ve kıt kaynaklar üzerinde güç elde etmek,

rakibine zarar vermek hatta ortadan kaldırmayı amaçlayan eylemler” olarak

tanımlanmaktadır.90

Çatışma Çözümü disiplininin ciddi bir mesafe alamadığı görüşlerine rağmen, uluslararası sorunların veya çatışmaların çözümünde rol oynadığı söylenebilir. Bu görüşler, çatışmanın uluslararası hukukun yaptırımdan yoksun ve bağlayıcılığının zayıf olmasından kaynaklanmaktadır.

Ulus-devlet yapısında güçlü bir yaptırım mekanizmasıyla desteklenen yargı sistemi mevcuttur. Ulus-devlet, egemenliği altındaki sorunları her zaman adil ve hakkaniyetli çözmeye çalışsa da bazı eksikliklere sahiptir. Yirminci yüzyılın ortasından itibaren küreselleşme, demokratikleşme, teknoloji ve iletişimdeki gelişmelerle beraber bölgesel ve küresel ittifaklar, insan hakları hukuku gibi uluslararası hukuk sistemi karşısında geleneksel devlet merkezli ilkelerin yetersiz kalmıştır. “Çatışma metotlarının iç sorunlara uygulanabilir olması, aynı zamanda küreselleşme ile birlikte açığa çıkan (mutlak) devlet egemenliğinin zayıflamasının bir sonucu, daha iyimser bir yorumla

87 Yakup Şahin, a.g.m., s. 34.

88 Türk Dil Kurumu, “Çatışma”,

http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts&kategori1=veritbn&kelimesec=70892, 10.11.2015.

89 Yakup Şahin, a.g.m., s. 33.

30

devletin barışı, adaleti hatta egemenliği vatandaşı ile müzakere etmeye başlamasının bir göstergesi olarak kabul edilebilir”91.