Sonuç ve De÷erlendirmeler

Aktif menkul kÕymetleútirmesi finansal sektörde en önemli reformlardan birisi sayÕlmaktadÕr. ølk menkul kÕymetleútirme iúlemi Amerika’da 1970’lerde gerçekleútirilmiú ve konut ipote÷i kredilerinin kredi kurumlarÕ tarafÕndan bir havuzda toplanmasÕ ve yeniden pazarlanmasÕna yönelik olmuútur. Avrupa’da ilk kez 1985 yÕlÕnda øngiltere’de baúlayan menkul kÕymetleútirme uygulamalarÕ daha çok ipotek destekli tahvillerin satÕlmasÕ úeklinde gerçekleútirilmiútir. Aktif menkul kÕymetleútirmesi yapan kuruluúlar, menkul kÕymetleútirme aracÕlÕ÷Õyla (i) menkul kÕymetleútirilen varlÕklarÕ bilançolarÕndan çÕkararak tutmak zorunda olduklarÕ sermayeyi azaltmayÕ (ii) finansman kaynaklarÕna daha uygun koúullarda ulaúmayÕ (iii) finansal aktif ve yükümlülükler arasÕndaki vade uyumsuzlu÷unun gidermeyi (iv) uzun vadeli finansal aktiflerin nakde çevrilmesi suretiyle bilançonun likiditesini artÕrmayÕ hedeflemektedir.

Bunun yanÕnda menkul kÕymetleútirme süreci hem kredi kuruluúlarÕna hem de kredi borçlularÕna önemli faydalar sa÷lamaktadÕr. Menkul kÕymetleútirme kredi veren kuruluúun özellikle uzun dönemli ipotek kredilerinde aktifleri (kredileri) ve pasifleri (mevduat hesaplarÕ) arasÕndaki vade uyumunu sa÷lamaktadÕr. Böylelikle bankanÕn daha fazla kredi verme ve yatÕrÕm yapma imkanÕ do÷maktadÕr. Menkul kÕymetleútirme yapan bankalar için sermaye gereksiniminin düúürülmesi daha fazla kredi tahsisinin yolunu açmaktadÕr.

Kredi borçlularÕ açÕsÕndan ise menkul kÕymetleútirme, kredi veren kurumlar arasÕnda rekabeti artÕrarak kredi maliyetlerinin düúmesini sa÷lamaktadÕr. AyrÕca, artan çeúitlilikle birlikte kredi kullananlarÕn ihtiyaçlarÕna ve taleplerine uygun fonlar bulmak da daha kolay hale gelmektedir.

Di÷er yandan, menkul kÕymetleútirmenin bir takÕm sakÕncalarÕ da mevcuttur. Kredi veren kurum yüksek riskli alacaklarÕnÕ satarak düúük riskli alacaklarÕ kendi bilançosunda tutmayÕ tercih edebilir ya da tersi durumda alacak havuzunu daha kaliteli göstermek için kurum, düúük riskli alacaklarÕ satarak yüksek riskli alacaklarÕ bilançosunda tutabilir. Bu durum da kurumun bilançosunun bozulmasÕna neden olabilir. Menkul kÕymetlerin dayana÷ÕnÕ oluúturan varlÕklara iliúkin ödemelerin borçlular tarafÕndan yapÕlmamasÕ ya da geç yapÕlmasÕ bir risk unsuru oluúturmaktadÕr. Ödeme aktarmalÕ menkul kÕymet ihracÕnda borçlularÕn borçlarÕnÕ erken ödemeleri durumunda yatÕrÕmcÕlarÕn ellerindeki menkul kÕymetler vadelerinden önce ödenmiú olmaktadÕr. Bu sÕrada, piyasa faiz oranlarÕ düúmüúse, yatÕrÕmcÕlar daha düúük getiriye katlanmak zorunda kalmaktadÕr. Ödeme aktarmalÕ menkul kÕymetleútirme sayesinde kredi veren kurum, alacaklarÕnÕ bilanço dÕúÕna çÕkartarak finansal oranlarÕnÕ daha iyi hale getirmek konusunda avantaj elde etmekle birlikte, finansal açÕdan sorun yaúayan kurumlarÕn bu düzeltmeler sonucunda kendi durumlarÕnÕn ciddiyetini anlamalarÕ zorlaúmaktadÕr.

UluslararasÕ finansal piyasalarda yaúanan kriz ABD’deki konut piyasasÕndan ve özellikle de ipote÷e dayalÕ menkul kÕymetlerden kaynaklanmÕútÕr. ABD, ipotekli konut

kredilerini menkul kÕymetleútirerek finansal sistemi tabana yaymÕú ve buradan elde edilen fonlarla birincil piyasada konut kredilerinin finansmanÕnÕ ve süreklili÷ini sa÷lamÕútÕr. Ancak, özellikle denetim eksikli÷i nedeniyle konut kredilerinin kullanÕm amacÕ konut edinme yerine konut spekülatörlü÷üne dönüúmüú ve finansal sistem aksamaya baúlamÕútÕr. Bu amaçla konut alanlarÕn genel ekonomik görünüme ba÷lÕ sebeplerle temerrüde düúmesi, kredi ödemelerinin kesilmesine ve ardÕndan bu kredilere dayalÕ menkul kÕymetlere iliúkin ödemelerin durmasÕna sebep olmuútur

Bu geliúmeler sonucunda ipote÷e dayalÕ menkul kÕymetlere olan yatÕrÕmcÕ güvenini azalmÕú, menkul kÕymet ihracÕnda gerileme meydana gelmiútir. Nitekim, ABD ve Avrupa’da özel sektör tarafÕndan ihraç edilen menkul kÕymetlerin hacmi 2007 yÕlÕnda 3 trilyon ABD dolarÕndan, 2010 yÕlÕnda 750 milyar ABD dolarÕna gerilemiútir. Ancak söz konusu finansal krizde sorunlar büyük oranda menkul kÕymetleútirme mekanizmasÕndan ziyade yüksek riskli ipotekli konut kredilerinin (subprime mortgage loans) geri ödenmemesinden kaynaklanmÕútÕr.

Menkul kÕymetleútirmenin avantajlarÕ ve dünya piyasalarÕndaki iúlem hacmi göz önüne alÕndÕ÷Õnda bu süreçte sorunlarÕn tekrar oluúmamasÕna iliúkin yapÕlacak düzenlemelerle menkul kÕymetleútirme önümüzdeki dönemde de önemini korumasÕ öngörülmektedir.

Ülkemizde ipotekli konut finansmanÕ sisteminde ikincil piyasalarÕn oluúturulmasÕna iliúkin düzenlemeler 2007 yÕlÕnda tamamlanmÕútÕr. Ancak henüz yurt içinde ve yurt dÕúÕnda bir ihraç gerçekleúmemiútir. Uzun dönemli ipotekli konut kredileri büyük oranda mevduat ile fonlanmaktadÕr. Bu durum varlÕk/borç vade uyumsuzlu÷u tehlikesi yaratmaktadÕr. Konut kredilerinin geliúme potansiyeli göz önünde bulunduruldu÷unda uzun vadeli ipotek kredilerinin verilmesi için daha uzun vadeli kaynaklara ihtiyaç duyulacaktÕr. Bu kaynaklarÕn ancak sermaye piyasasÕ araçlarÕndan temin edilebilmesi mümkündür.

Türkiye’de konut sektörünün geliúmesi amacÕyla, konut finansmanÕnda menkul kÕymetleútirme iúlevinin etkin olarak çalÕúmasÕnÕ desteklemek üzere, ikincil piyasalarÕn oluúturulmasÕ konusunda Türkiye Bankalar Birli÷i tarafÕndan bir çalÕúma baúlatÕlmÕútÕr. Söz konusu çalÕúmanÕn sonuçlarÕna göre Türkiye için en uygun modelin seçiminin yapÕlmasÕ gündeme gelebilecektir. Seçilen modele göre øDMK ve øTMK’larÕn ihraçlarÕnÕn yapÕlaca÷Õ ikincil piyasalarÕn derinlik kazanabilmesi için makroekonomik istikrarÕn yanÕ sÕra, fon portföylerinin cazip hale getirilmesini sa÷layacak düzenlemelerin yapÕlmasÕ, riskli kredi verilmemesi, kredi derecelendirme kuruluúlarÕnÕn fon portföyünü do÷ru bir úekilde fiyatlayabilmeleri için bankalar tarafÕndan gerekli alt yapÕnÕn kurulmasÕ, kredinin teminatÕnÕ oluúturan sigortalarÕn zorunlu hale getirilmesi önem taúÕmaktadÕr.

Kaynakça

x Ataman Erdönmez P. (2006). Aktif Menkul KÕymetleútirmesi, TBB BankacÕlar Dergisi, 57, s.75-84.

x Avesani R G., Garcia A. ve Ribakova P.E (2007). “The Use of Mortgage Covered Bond” 17 Mart 2012 tarihindehttp://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2007/wp0720.pdf.adresinden eriúildi.

x Avrupa Merkez BankasÕ (2008). Covered Bonds in the EU Financial System, 22 Mart 2012 tarihinde http://www.ecb.int/pub/pdf/other/coverbondsintheeufinancialsystem200812en_en.pdf.

adresinden eriúildi.

x Aydo÷du M.(2007) Konut FinansmanÕ Sistemi (Mortgage) ve Sözleúmeleri Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 9, SayÕ: 1, s. 1-52.

x AyrÕçay Y YÕldÕrÕm U (2007). øpote÷e DayalÕ Konut finansmanÕ sistemi ve Son Düzenlemeler IúÕ÷Õnda Sisteminin Türkiye’de øúleyiúi, Selçuk Üniversitesi Karaman øøBF Dergisi, SayÕ 12/9.

x Berbercuma H (2009). Mortgage Konut FinansmanÕ Sistemi ve Türkiye’deki YapÕ, 1 Nisan 2012 tarihinde http://www.belgeler.com/blg/tni/mortgage-konut-finansman-sistemi-ve-turkiye-deki-yapi-mortgage-housing-finance-system-and-the-structure-in-turkey. adresinden eriúildi.

x Berbero÷lu M (2009). Mortgage-øpotekli Konut Finansman-Sistemi ve Bu Sistemin Türkiye’de Uygulanabilirli÷i International Journal of Economic and Administrative Studies Year:1 Volume:1 Number:2, Winter ISSN 1307-9832.

x BDDK, AylÕk Raporlar, 5 Nisan 2012 tarihinde http://ebulten.bddk.org.tr/AylikBulten/Basit.aspx.

adresinden eriúildi.

x Dagher C J. and Fu N (2011). “What Fuels the Boom Drives the Bust: Regulation and Mortgage Crisis” IMF Working Paper,1 Nisan 2012 tarihinde www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2011/wp11215.pdf. adresinden eriúildi.

x Dell’Ariccia G/ Igan D/ Laeven L, (2008). “Credit Booms and Lending Standards: Evidence from the Subprime Mortgage Market”, 3 Nisan 2012 tarihinde http://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2008/wp08106.pdf. adresinden eriúildi.

x Dönmez, ø, (2008).”Konut FinansmanÕnda øpote÷e DayalÕ ve øpotek TeminatlÕ Menkul KÕymetler ve Türkiye UygulamasÕ”,15 Mart 2012 tarihinde http://www.belgeler.com/blg/1c1m/konut- finansmaninda-ipotege-dayali-ve-ipotek-teminatli-menkul-kiymetler-ve-turkiye-uygulamasi- residential-mortgage-backed-securities-and-mortgage-covered-bonds-in-housing-finance-and-their-implementation-in-turkey. adresinden eriúildi.

x Ero÷lu, E. (2010). Mortgage Sisteminde økincil Piyasa Ürünleri ve Dünya UygulamalarÕ, øúletme AraútÕrmalarÕ Dergisi. 2/4 s. 19-38.

x Erol, I (2009). ABD Mortgage Krizi ve Türkiye’de økincil Mortgage PiyasasÕ, E÷itim Bilim Toplum Dergisi ,7/27 ,16-34.

x Huerta, J.C. González-Ibarra J.P. (2009). “Financial Innovations and Developments in Housing Finance in Mexico”, 2 Nisan 2012 tarihinde http://www.bis.org/ifc/publ/ifcb31c.pdf.adresinden

eriúildi.

x Hepúen, A. (2010). Gayrimenkul PiyasalarÕ ve FinansmanÕ: Türkiye’de Gayrimenkul Finansman PiyasalarÕnÕn Geliúimi içinde (ss.33-80), østanbul.

x Hepúen, A. (2011). Finansal Krizlerde Gayrimenkul Finansman PiyasalarÕnÕn Rolü ve Gayrimenkul Fiyat Endekslerinin Önemi içinde (ss.15-48), østanbul.

x IMF, (2011). “Germany: Technical Note on the Future of German Mortgage Backed Covered Bond and Securitization ”18 Nisan 2012 tarihinde www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2011/cr11369.pdf.

adresinden eriúilmiútir.

x IMF, (2006). “The Danish Mortgage Market: A Comparative Analysis”, 18 Nisan 2012 tarihinde www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2007/cr07123.pdf. adresinden eriúildi.

x IMF, (2012). “Global Financial Stability Report”, 5 Mart 2012 tarihinde http://www.imf.org/external/pubs/ft/gfsr/index.htm. adresinden eriúildi.

x Lea, M. (2010) “Alternative Forms of Mortgage Finance: What Can We Learn From Other

Countries? Moving Forward: The Future of Consumer Credit and Mortgage Finance”. 10 Mart 2012 tarihinde http://www-rohan.sdsu.edu/~realest/images/Harvard-Lea.pdf. adresinden eriúildi.

x Raymond, H. (2012). “Bonds Issued By Caisse De Refinancement De L’habitat (Crh)”, Caisse de Refinancement de l’Habitat, 1 Nisan 2012 tarihinde

http://www.crh bonds.com/English_Presentation.html adresinden eriúilmiútir.

x ùarkaya øçellio÷lu, C. (2011). ABD’de Konut FinansmanÕ Sistemi, Sosyal Bilimler Dergisi, 143-154.

x Surti J (2010). Can Covered Bonds Resuscitate Residential Mortgage Finance in the United States, 14 Nisan 2012 tarihinde

http://www.imf.org/external/pubs/cat/longres.cfm?sk=24434.0.adresinden eriúildi.

x TBB, (2008). “Konut Kredileri HakkÕnda YararlÕ Bilgiler”, 14 Nisan 2012 tarihinde http://www.tbb.org.tr/Dosyalar/Yayinlar/Dokumanlar/konut.pdf.adresinden eriúildi.

x Zanforlin, L. and Espinosa, M, (2008).Housing Finance and Mortgage-Backed Securities in Mexico, 14 Nisan 2012 tarihinde http://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2008/wp08105.pdf adresinden

eriúildi.

Internet Siteleri

x European Mortgage Federation www.hypo.org.

x Association of German Pfandbrief Banks, www.pfandbrief.org.

x Denmark Mortgage Association, www.realkreditraadet.dk/Frontpage.aspx.

Dipnotlar:

1 Ginnie Mae: Ginnie Mae, ipotekli konut finansman ikincil piyasasÕnda faaliyet gösteren; ancak birçok açÕdan GSE statüsündeki Fannie Mae ile Freddie Mac’ten belirgin úekilde ayrÕlan bir kuruluútur. “Ginnie Mae %100 kamu kuruluúu, zÕmni de÷il açÕk hükümet deste÷i, 4 Kurum Federal Housing Administration (FHA) Department of Veterans Affairs (VA) Office of Public and Indian Housing PIH) Rural Housing Services (RHS) ile sÕnÕrlÕ faaliyet kapsamÕ salt garantörlü÷e dayalÕ iú modelidir. AralarÕnda mevcut olan tüm farklÕlÕklara ra÷men, Fannie Mae, Freddie Mac ve Ginnie Mae arasÕnda ciddi bir rekabet oldu÷unun altÕnÕ çizmek gerekmektedir.

2 Freddie Mac: Freddie Mac, 1970 yÕlÕnda Fannie Mae’nin faaliyet gösterdi÷i ikincil mortgage piyasasÕnda rekabet ortamÕ yaratmak amacÕyla Amerikan Kongresi tarafÕndan kurulmuútur. Faaliyet kapsamÕ Fannie Mae ile benzer olan Freddie Mac de GSE niteli÷inde olup Federal Home Loan Mortgage Association için kullanÕlan kÕsaltmayÕ temsil etmektedir. Fannie Mae gibi ABD ekonomisinde “iflas etmek için çok büyük- fail” olarak kabul edilen Freddie Mac, ilk kuruldu÷u yÕllarda Federal Home Loan Bank System (FHLB)’a destek olmak üzere kurulmuútur ve bu nedenle ilk zamanlar FHLB sisteminde yer alan 12 banka ile yine FHLB’ye üye thriftler Freddie Mac’in ortaklÕk yapÕsÕnÕ oluúturmuútur. Mevcut durum itibariyle ise, Fannie Mae ile Freddie Mac, yalnÕzca iú modeli açÕsÕndan de÷il ortaklÕk yapÕsÕ açÕsÕndan da birbirlerine yakÕn görüntüler çizmektedir.

3 Fannie Mae:1938 yÕlÕnda Franklin Roosevelt döneminde kurulan Fannie Mae, Federal National Mortgage Association için kullanÕlan bir kÕsaltmadÕr. Kuruldu÷u ilk yÕllarda %100 kamu kuruluúu niteli÷inde olan Fannie Mae, Vietnam SavaúÕ sonrasÕ ABD bütçesinin büyük açÕklar vermesi sebebiyle birçok kamu kuruluúu gibi özelleútirme gündemine alÕnmÕú ve 1968 yÕlÕnda özel mülkiyetli bir kurum haline gelmiútir. Ancak, yapÕlan yasal düzenlemeler neticesinde Fannie Mae tamamen ba÷ÕmsÕz bir özel úirket olmamÕú, bir GSE haline getirilmiútir. Özel kiúiler tarafÕndan özel bir úirket gibi yönetilip NYSE’de iúlem gören Fannie Mae’nin hissedar yapÕsÕ incelendi÷inde çok parçalÕ bir yapÕ dikkati çekmektedir. Sadece tüzel kiúi hissedarlarÕnÕn sayÕsÕ yaklaúÕk 204 olan Fannie Mae’de birçok yatÕrÕm fonu ve gerçek kiúi hissedar da bulunmaktadÕr.

4 AslÕnda Avrupa’daki ipotekli tahvil kurumu, Türk Medeni Kanununun 970- 972.maddelerinde düzenlenen “rehinli tahvil”e karúÕlÕk gelmektedir. øTMK m.972’de tahvil çÕkaracaklar ile tahvil çÕkarmaya iliúkin koúullar ve çÕkarma izni vermeye yetkili makamÕn özel kanunla düzenlenece÷i öngörülmüú olmasÕna ra÷men burada söz edilen özel kanun bugüne kadar çÕkarÕlmamÕútÕr. Bu nedenle rehinli tahvil kurumu Türkiye’de hiç uygulanmamÕútÕr. 5582 sayÕlÕ kanun ile Sermaye PiyasasÕ Kanununda yapÕlan de÷iúiklikle Medeni Kanun hükümlerine atÕf yapÕlmadan tamamen sermaye piyasasÕ sistemine özgü ipotek teminatlÕ menkul kÕymet (øTMK) adÕyla yeni bir menkul kÕymet türü oluúturulmuútur. (Topalo÷lu,2007).

5 øpotekli konut finansmanÕ sisteminde ikincil piyasanÕn hayata geçirilmesi için ilk çaba Toplu Konut ødaresi (TOKø) tarafÕndan gerçekleútirilmiú ancak henüz bir sonuç alÕnamamÕútÕr.2007 yÕlÕnda hükümet tarafÕndan belirlenen 500.000 konut hedefi ne ulaúabilmek için nakit ihtiyacÕ duyan TOKø, satÕlan konutlardan elde edilen alacaklarÕna karúÕlÕk piyasaya tahvil ihraç etme kararÕ almÕútÕr.

Ancak, konut kredisi veren bankalardan farklÕ olarak, satÕlan konutlara ipotek koymayan ve alacaklarÕ ipoteksiz olan TOKø sistemi, ipote÷e dayalÕ menkul kÕymet piyasasÕna tam uygun de÷ildir.

Bu nedenle, VDMK ihracÕ üzerinden TOKø’nin öncülü÷ünde bir ikincil piyasanÕn hayata geçirilmesi yoluna gidilmiútir. AlacaklarÕnÕ VDMK ihracÕ yoluyla uzun vadeli satmayÕ planlayan ve bu ihraçtan alaca÷Õ parayÕ nakit akÕúÕ ihtiyacÕnÕ karúÕlamak için kullanacak olan TOKø, SPK’ya baúvurmuútur (Erol, 2009, s.52).

Avrupa Birli÷i BankacÕlÕk Sektöründe Finansal Stresin De÷erlendirilmesi: Panel-Var YaklaúÕmÕ

Onur AltÕn

Özet

Bu çalÕúmada EU-19 grubu olarak adlandÕrÕlan Avrupa Birli÷i ülkelerine ait panel veri seti kullanÕlarak yapÕlan VAR analizi ile AB BankacÕlÕk Sektörünün finansal stres de÷erlendirmesi yapÕlmÕútÕr. EU-19 ülkeleri, daha tutarlÕ tahminlerin yapÕlabilmesi için EU-19 ülkelerinden oluúan örneklem S&P kredi derecelendirme notlarÕna göre düúük riskli A ve yüksek riskli B olmak üzere özdeú iki panel veri grubuna ayrÕlmÕútÕr. Tahmin sonuçlarÕ çalÕúmada belirlenen finansal istikrar göstergelerinin (Z-Score, net faiz marjÕ ve özsermaye karlÕlÕ÷Õ) büyük ölçüde GSYH tarafÕndan açÕklanmakta oldu÷unu göstermektedir. AyrÕca, B grubu ülkeleri özsermaye karlÕlÕ÷Õna iliúkin elde edilen bulgular hariç, iki grupta da yer alan AB ülkelerinin kredi derinli÷indeki ve uluslararasÕ borçlanma faaliyetlerindeki úok artÕúlarÕn, uzun vadede söz konusu ülkelerin finansal istikrar göstergelerini olumsuz etkiledi÷i konusunda güçlü bulgulara ulaúÕlmÕútÕr.

Anahtar Sözcükler: VAR analizi, finansal sistem stres testleri, z-score, kredi derinli÷i.

Jel SÕnÕflandÕrmasÕ: G21, G29

Financial Stress Assesment of European Union (EU) Banking Sector:

Panel-Var Approach

Abstract

In this study, financial stress assesment of European Union (EU) Banking Sector had been achieved by fulfiling VAR analysis using Panel data set belong to EU countries called EU-19 group.

To fulfil more consistent estimation, sample consist of EU-19 countries has divided two identical panel data group called “low-risk A” and “high-risk B” according to their S&P credit rating scores. Estimation results show that financial stability indicators defined in the study (such as Z-Score, Net Interest Margin and ROE) explained mainly by GDP. Besides strong evidence about that shock rises in credit deeping and international debt issues of studied EU countries affect negatively on financial stability indicators in the long term had been reached except for evidence about ROE in Group B countries.

Keywords: VAR analysis, financial system stress tests, z-score, credit deeping.

Jel Classification: G21, G29 1. Giriú

Finansal stres, finansal sektörü oluúturan birimlerin, beklenmedik makroekonomik ya da sektörel úoklarÕn oluúmasÕ durumunda, bu úoklara nasÕl tepki verece÷ini açÕklamaktadÕr.

Söz konusu tepki, finansal birimlerin (örn. bankalar) istikrar ve sa÷lamlÕ÷Õ ile do÷rudan iliúkilidir.

Finansal sistem stres testleri finansal sistemin maruz kalmasÕ olasÕ fakat sÕra dÕúÕ úoklar karúÕsÕnda kÕrÕlganlÕ÷ÕnÕn de÷erlendirilmesinde merkez bankalarÕ ya da düzenleyici otoritelerce kullanÕlan teknikler olarak tanÕmlanabilir. Stres testleri, yönetsel açÕdan yukarÕdan aúa÷Õya veya aúa÷Õdan yukarÕya, di÷er bir deyiúle piyasa koúullarÕna göre bir senaryo üreterek bu senaryonun piyasa risk faktörleri açÕsÕndan ne ifade etti÷ini ortaya koymaya çalÕúÕr (Akkaya, vd.; 2008, s.814).

* T.C. Ziraat BankasÕ A.ù. Müfettiú.

Stres testleri; önceleri finansal kuruluúlarca risk yönetim sistemlerinin parçasÕ olarak kendi portföylerindeki risklerin de÷erlendirilmesi amacÕyla uygulanÕrken, artan küreselleúme e÷ilimi, yaúanan sistemik krizler ve dolayÕsÕyla finansal sistemlerin artan risk maruziyetleri dolayÕsÕyla son yÕllarda finansal sistemlerin risklerinin de÷erlendirilmesinde sÕklÕkla kullanÕlmaya baúlanmÕútÕr.

Elbette bir ülkeye ya da ülkeler kümesine ait finansal sektörünün ne kadar sa÷lam oldu÷u, beklenmedik úoklarla karúÕlaúÕlmasÕ durumunda sektörün ne ölçüde bir zarar riskinin bulundu÷u sorusunun cevabÕ, BankacÕlÕk sektörüne ve ekonomiye iliúkin politikalarÕn belirlenmesinde çok önemli bir rol oynamaktadÕr. Özellikle son 20 yÕldÕr dünyada yaúanma frekansÕ hÕzla artan finansal krizler, finansal sistemin istikrarÕnÕn yakÕndan takip edilmesinin ne derece önemli oldu÷unu ortaya koymuútur.

Di÷er yandan, teknolojik geliúmeler ve kullanÕlan yeni enstrümanlara ba÷lÕ olarak finansal piyasalarÕn her geçen gün daha karmaúÕk bir yapÕya dönüúmesi, küreselleúmeye ba÷lÕ olarak sÕnÕr ötesi sermaye giriúlerindeki artÕúlar, ülke finansal sistemlerinin dÕú geliúmelere daha duyarlÕ olmasÕna neden olmuú ve karúÕ karsÕya kalÕnan risklerin detaylÕ analizini bir zorunluluk haline getirmiútir.

Söz konusu risk analizleri kapsamÕnda stres testi analizleri, hem finansal kuruluúlarÕn kendi risk analizlerinin bir parçasÕ olmuú, hem de uluslararasÕ kuruluúlarÕn öncülü÷ünde (UluslararasÕ Para Fonu (IMF), Dünya BankasÕ vb.) otoritelerce finansal sistemin istikrarÕnÕn de÷erlendirilmesinde yaygÕn olarak kullanÕlmaya baúlanmÕútÕr (Beúe; 2007, s.4).

Finansal stresi belirlemek için farklÕ yöntemlere sahip birçok stres testi geliútirilmiútir.

Finansal istikrarÕn analizinin giderek önem kazandÕ÷Õ günümüzde, stres testleri söz konusu analizlerin önemli bir parçasÕ olarak birçok ülke merkez bankasÕ ve finansal otoriteleri tarafÕndan, farklÕ yöntem ve bakÕú açÕklarÕyla uygulanmaktadÕr. Özellikle bu testler, 2008-2009 küresel finans krizi sonrasÕ geliúmiú ülke ekonomileri tarafÕndan periyodik olarak uygulanmaya baúlanmÕú, testlerin sonuçlarÕ piyasalar tarafÕndan yakÕndan izlenmiútir.

Literatürde BankacÕlÕk sektöründe finansal stresi belirlemek için uygulanan stres testlerinde ba÷ÕmlÕ de÷iúkenler, Sermaye, KarlÕlÕk ve Kredi Riski ana baúlÕklarÕ altÕnda toplanmÕútÕr.

YapÕlan çalÕúmalarda genellikle sermaye yeterlilik rasyosu (car, capital adequacy ratio), tahsili gecikmiú/zarar niteli÷inde alacaklar oranÕ (write-off to loan ratio), net faiz marjÕ (net interest magrin), özsermaye karlÕlÕ÷Õ oranÕ ve z-score oranÕ¹ de÷iúkenleri ele alÕnmÕú, belirli makroekonomik ve sektörel úoklardan sonra söz konusu de÷iúkenlerin nasÕl etkilenece÷ine bir cevap aranmÕútÕr.

Bu çalÕúmada amaçlanan hedef Avrupa BankacÕlÕk sektörünün oluúmasÕ muhtemel makroekonomik úoklara karúÕ sa÷lamlÕ÷ÕnÕ test edecek nitelikte bir analiz yapmaktÕr. Nitekim literatür araútÕrmasÕ sÕrasÕnda Avrupa BankacÕlÕk Sektörünü bir bütün olarak genel hatlarÕyla kapsayan bir finansal sa÷lamlÕk analizi konusunda önemli bir eksikli÷in oldu÷u tespit edilmiútir. Bu çalÕúmada yapÕlacak analiz bu eksikli÷i doldurmayÕ amaçladÕ÷Õ gibi, önceki dönem literatürde fazla de÷inilmemiú - ancak Avrupa’nÕn son zamanlarda baú gösteren borç sorunu realitesi ile uyumlu – borçlulu÷a dönük farklÕ de÷iúkenler kullanÕlarak oluúturulacak bir model ile finansal stresin de÷erlendirilmesi düúünülmüútür.

2. Literatür AraútÕrmasÕ

Finansal stres testleri konusunda akademik literatür son 10 yÕlda önemli bir geliúim kaydetmiútir. Literatürde yer alan söz konusu çalÕúmalarda stres testleri teorik ve uygulamalÕ açÕdan ele alÕnmÕútÕr.

2.1. Kavramsal YapÕ

Stres testleri uygulanma amacÕna göre ikiye ayrÕlmakta olup, finansal kuruluúlarÕn risk yönetim sistemleri kapsamÕnda kendi portföylerinin kÕrÕlganlÕ÷ÕnÕ de÷erlendirdikleri stres testi analizleri “portföy düzeyinde stres testleri”; ilgili otoritelerce finansal sistemin kÕrÕlganlÕ÷ÕnÕn analiz edildi÷i stres testi uygulamalarÕ ise “finansal sistem stres testleri” ya da “sistem odaklÕ stres testleri” olarak adlandÕrÕlmaktadÕr (Beúe; 2007, s.5).

Bir kurum ya da kuruluúun sahip oldu÷u portföyün ekonomik úartlardaki aúÕrÕ de÷iúimler ya da ola÷anüstü olaylar karúÕsÕndaki kÕrÕlganlÕ÷ÕnÕn ölçülmesinde portföy düzeyli stres testine iliúkin teknikler kullanÕlmaktadÕr. Bu tür stres testi analizlerinin amacÕ, piyasalarda normal olmayan geliúmeler yaúanmasÕ durumunda portföyde gerçekleúebilecek kayÕplarÕ ölçerek, riskleri daha úeffaf ve ölçülebilir hale getirmektir. Finansal kuruluúlarÕn sermayenin etkin da÷ÕlÕmÕna iliúkin aldÕ÷Õ kararlarÕnda, içsel de÷erlendirme modellerini ve yönetim sistemlerini tamamlayÕcÕ olarak genellikle portföy düzeyli stres testleri kullanÕlmaktadÕr (Blaschke, vd.; 2001, s.4-5).