Siyasal Katılım Düzeyleri ve Çeşitleri

Vatandaşlar, demokratik sistemlerin yaşam kaynağı olan siyasal katılımı gerçekleştirerek doğrudan ya da dolaylı yollardan siyasal sistemin farklı düzeylerindeki siyasal kararları destekler ya da bunlara karşı çıkarlar. Bu çerçevede siyasal katılım, demokratik siyasal yapıların ve süreçlerin meşruiyetlerini muhakeme etmek için kullanılabilecek temel bir değerlendirme ölçütüdür. Siyasal katılım oy verme, siyasi kampanyaya katılma, temsilcilerle iletişim kurma gibi geleneksel biçimlerle imza kampanyasına katılma, grev yapma, boykot etme, gösteriye katılma gibi geleneksel olmayan biçimler gibi, geniş bir davranış grubunu kapsamaktadır (Russel, 2016:438). Bu anlamda siyasal katılımın geleneksel ve geleneksel olmayan şekillerinin, seçmen üzerinde çeşitli etkilerinin de olduğu görülmektedir. Bu bağlamda, “geleneksel ve geleneksel olmayan siyasal katılım biçimleri, vatandaşların siyasal süreçlerde taleplerini ve olumlu ve olumsuz tutumlarını, siyasal karar alıcı aktörlere yansıtmalarını sağlayan önemli kanallardır. Geleneksel olmayan siyasal katılım biçimleri, içindeki protesto etkinlikleri demokratik kurumların işleyişine dair vatandaşların memnuniyetsizliğini belirten yasal ve yasadışı siyasal eylemleri içerebilir. Geleneksel siyasal katılım biçimleri içindeki en önemli ve en çok tartışılan oy verme eylemi de vatandaşların

siyasal tercihlerini ve onlara sunulan siyasal seçenekler kümesinin niteliğine dair genel tutumlarını yansıtır” (Russel, 2016:438).

Bireyler siyasal olaylara sadece izleyici ve dinleyici olarak ilgi gösterme düzeyinde de katılım gerçekleştirebilirler. Siyasal katılımı sınırlı bir şekilde gerçekleştiren bu bireyler, çeşitli katılım kanallarıyla siyasal sistemi etkileyebileceklerini bilmelerine rağmen, bunun için herhangi bir çaba sarf etmezler. Siyasete ilgili olan ve siyasal süreçte aktif olarak rol alan kişiler ise, siyasal sistemi etkileyebileceklerinin farkındalar ve siyasal katılıma aktif bir şekilde katılarak, sistemi etkilemek adına yoğun çaba sarf ederler. Bireylerin siyasal katılım düzeylerindeki bu farklılıklarda, siyasal katılımı etkileyen yaş, cinsiyet, eğitim, aile, meslek, gelir ve yerleşim yeri gibi faktörler etkilidir (Eser ve Güler, 2015:198,199). Bu çerçevede siyasal katılma derecesinin her birey için farklı olduğunu belirtmek gerekmektedir. Bu yüzden her vatandaş, farklı eylem ve davranışlarda bulunmaktadır. Bazıları siyasetle yoğun ilişkiler içindeyken, bazıları da siyasete karşı oldukça ilgisizdir. Siyasal katılma düzeylerine bakarak bireyleri, siyasete ilgisiz olanlar, siyasete düşük oranda ilgi gösterenler ve siyasete aşırı ilgi duyanlar şeklinde bir sınıflandırma yapılabilir. Siyasal katılımda bulunmayan bireyler siyasal katılım adına çaba sarf etmez, kendilerini etkileyen siyasal kararları önemsemez ve bu konuda bir girişimde bulunmazlar. Kişilerin bu isteksizliği, bireyin eğitim seviyesinin düşüklüğü ya da sosyo-ekonomik düzeyi çok yüksek olan toplumlarda bireylerin ciddi sorunlarının olmamasından kaynaklanabilir (Eser ve Güler, 2015:198,199).

Milbrath, siyasal katılım eylemlerini, eylemin kolaylığı ya da zorluğu çerçevesinde üç kategoride toplamıştır. Bunlar (Çukurçayır 2000'den Tekin, 2015:12); Gladyatör Eylemler: Siyasal hayatla ilgili aktif davranışlarda bulunanların yer aldığı bu grupta bireyler bir partiye üyelik, siyasal bir organ için aday olmak ve siyasal eylemlerde aktif rol almak gibi faaliyetlerde yer alır.

Geçiş Eylemler: Gladyatör eylemin bir önceki aşamasını oluşturan bu grup bireyleri, siyasal toplantılara katılmak, parasal yardımda bulunmak gibi siyasal katılma eyleminden çok, destek niteliği taşıyan eylemlerde bulunurlar.

İzleyici Eylemler: Oy kullanmak ya da bir siyasal partinin rozetini taşımak gibi eylemler, izleyici eylemlerdir. Bu üç tür eylem şekli, siyasal olayları izleme ve onlara

karşı tutum gösterme ve etkin katılım şeklinde görünür. İzleme eylemleri neredeyse yalnızca siyasal bilgilenmelerden oluşmaktadır.

Verba ve Nie ise Amerika’da yaptıkları bir araştırmada bireylerin siyasal katılmaya altı düzeyde katılabileceği öne sürülmüşlerdir (Aydemir, 2001);

Siyasal sürece hiç katılmayanlar: Siyasetle neredeyse hiç ilgilenmeyen ve seçimlerde bile oy kullanmaktan kaçınanlardan oluşur.

Sadece oy kullananlar: Siyasal katılma düzeyleri sadece seçimden seçime oy kullanma olan, sayıları oldukça fazla olan vatandaş kitlesidir.

Kişisel sınırlı katılımcılar: Oy kullanmaya ek olarak, kişisel sorunlarının çözümü için devlet memurlarıyla ilişkide bulunan kişilerden oluşur.

Topluluk düzeyinde katılımcılar: Çevresel ya da bazı toplumsal sorunların çözümü için kısmen, bireysel olarak fakat genellikle örgütler, gruplar aracılığıyla siyasal süreci etkilemeye çalışan kişilerden oluşur.

Kampanyacılar: Bir kısım vatandaş topluluğu, seçim kampanyalarında aktif olarak görev almaktadır.

Son grup vatandaşlar ise yukarıdakilere ek olarak siyasi bir partide görev almakta ve her türlü siyasal faaliyette bulunmaktadırlar.

Milbrath’a göre siyasal katılma biçim ve türlerine göre farklı sınıflara ayrılır. Bunlar (Çam 2005'ten aktaran Erzen ve Yalın, 2011:56);

Aktif ve pasif katılma: Bazı bireyler diğerlerine göre siyasal faaliyetlere daha çok ve yoğun katılırken, bazıları ise pasiftir. Siyasal hayata katılmayan pasif bir kişi kendisini yakından ilgilendiren olaylar karşısında bazen aktif duruma geçebilirler.

Açık-gizli katılma: Kişilerin siyasal eylemlerinden bazıları kamuoyu önünde ve açık cereyan ederken, bazıları kişiye özgü gizlilik taşır.

Zorunlu-bağımsız katılma: Yasaların gereği vergi ödemek zorunluluğu bir siyasal katılımdır. Oysa bazı siyasal eylemler bireyin kendiliğinden, bağımsız olarak verdiği kararlarla olur.

Sürekli katılma ve süreksiz katılma: Oy verme gibi bazı davranışlar sisteme katkıda bulunurken, sisteme yöneltilen hizmet talebi, sistemden bir şeyler almaktadır.

Açıklayıcı-araçsal katılma: Ayrımının yapılması zor olsa da, belirli bir durumda ve belirli bir kişi için açıklayıcı olan siyasal katılım, bir diğeri için araçsal nitelikte olabilir.

Açıklayıcı siyasal katılmanın kendisi bir amaç iken, araçsal siyasal katılma bir amaca yönelik olup, onun bir parçasını oluşturmaktadır. Örneğin, seçim kampanyasına dinleyici ve düzenleyici olarak katılmak araçsal bir katılma iken seçimde oy vermek amaçsal bir katılmadır.

Sözlü-sözsüz katılma: Siyasal bir konuyu tartışmak, bir açık oturuma katılmak sözlü siyasal katılım, protesto yürüyüşü, gösteri, mektup yazmak gibi eylemler de sözsüz siyasal katılmadır.

Sosyal-sosyal olmayan katılma: Siyasal katılma, toplumun diğer bireyleriyle birlikte grup dinamiği içerdiğinde, sosyal anlamda katılma özelliği kazanır. Tersi olması durumda da bireysel katılım söz konusudur. Her eylem asgari düzeyde sosyal ilişki içerir. Ancak bunun yoğun olması önemlidir. Örneğin, bir mektup yazarak siyasal protestoda bulunma durumunda, bu yoğunluk az iken bir mitinge katılmada çok fazladır.

Bu açıklamalar ışığında, siyasal katılım ile ilgili birden fazla başlıkta çeşitli ayrımlara gidilebileceği görülmektedir. Bu anlamda hangi düzeyde gerçekleştiği ve ne gibi çeşitlere sahip olduğu açıklanan siyasal katılım kavramının, çeşitli faktörlerden ve süreçlerden etkilenmesi söz konusu olduğundan, konu aşağıda ayrıntılı bir biçimde açıklanacaktır.