Sirre Leone Savaş Suçları Özel Mahkemesi

1991‟de kısmen de olsa bir yerli isyancı grup Sirre Leone‟yi Liberya‟dan gelerek işgal etmişlerdir ve ülkeyi 10 yıl sürecek uzun bir iç savaş içerisine sokmuşlardır. 2002‟nin Haziran ayında en sonunda bir ateşkes ilan edilene kadar, Sirre Leone 1992‟de kansız bir askeri darbe, isyancı işgali altındaki topraklarda 1996‟da bir seçim, 1997‟de kanlı bir askeri darbe, 1998‟de kısmi bir hükümet restorasyonu ve silahsızlanmanın sonuna ve resmi barış deklarasyonunun ilan edilmesine kadar çok gruplu vahşet olayları yaşamıştır.

Tüm bu gelişmelerin sonunda ise 2000 yılının baharında BM Sirre Leone Misyonu (UNAMSIL) kurulmuştur322

ve bu 17500 personeli ve yıllık 700 milyon dolar bütçesiyle dünyadaki en büyük barış gücü haline gelmişti. UNAMSIL‟in vekaleti silahsızlanma, terhis ve yeniden entegrasyon gibi bir programı kapsamaktaydı. Bu program ile 45.000‟den fazla asker alaya katılmıştı ve savaş resmen bir silah yakma töreni olarak ilan edildi. Bu süreçten 4 ay sonra ülke

319 _{Mart Anlaşması, Madde 5(1).} 320

Mart Anlaşması, Madde 6(1). 321

Mart Anlaşması, Madde 5(5) ve 6(5). 322

Kabbah‟ın partisinin %70 oy oranına ulaştığı barışçıl ve nispeten adil seçimlere tanık olmuştur.323

Bu gelişmeler kalıcı bir barış için umutları arttırmışken, güvenlik uzmanları bölgedeki çatışmanın temel nedenlerinin hala mevcut olduğunu iddia etmekteydiler. Charles Taylor uluslararası yaptırımlar ve iç savaş yüzünden zayıf düşmesine rağmen iktidarını tazelemişti. Diğer yandan Mayıs 2002 seçimlerinde ordu personelinin %90 oyunu alan Johnny Paul Koroma‟na karşı ordunun büyük oranda sadakati devam ediyordu. 2006 yılı itibariyle Sirre Leone tam bir istikrar içerisine girmemişti.

1990‟lar boyunca Sirre Leone‟de gerçekleşen vahşetler İnsan Hakları İzleme Grupları ve Hükümet dışı Örgütler gibi birçok grup tarafından belgelenmiştir. Sirre Leone‟deki suçların bir soykırım anlamına gelmediği konusunda genel bir uzlaşma olmasına rağmen, bu suçlar geniş oranda hukuk ve savaş geleneği ihlallerini ve insanlığa karşı suçları teşkil etmişlerdir. Savaş boyunca 2 milyondan daha fazla insan evlerinden zorla uzaklaştırılmışlardı.324

Bunun yanında cinsel ve toplumsal cinsiyete dayalı ihlalleri Sirre Leone‟de en çok rapor edilen insan hakları ihlalini teşkil etmekteydi.325 Diğer taraftan öldürülme de oldukça yaygındı. Çatışmalar boyunca belki de 100.000‟den fazla insanın öldürüldüğü hesaplanmaktaydı.326

3.7.2. Sirre Leone İçin Özel Mahkemenin Kurulması

Lome Barış Antlaşması tüm taraflar tarafından işlenen suçlar için bir af yayınlamıştı ve Gerçek ve Uzlaştırma Komisyonu kurulmasına karar verilmişti. Ancak Lome Barış Antlaşması‟nda kısa bir süre sonra çatışmalar yeniden patlak vermiş ve Mayıs 2000‟de Foday Sankoh tarafından rehin alınan BM Barış Güçlerinin kurtarılma süreci içinde Devrimci Cephe lideri Sankoh gözaltına alınmıştır. Hükümet, Sankoh ve yandaşlarının sahip oldukları milli davaları ile çatışmaların ağırlaşacağından korkmuş ve 12 Haziran 2000‟de Başkan Kabbah da bir mahkeme

323 _{Tom Perriello and Marieke Wierda, “The Special Court for Sierra Leone Under Scrunity”,} International Center for Transitional Justice, March 2006, s.7.

324

Witness to Truth: Report of Sirre Leone Truth and Reconciliation Commission, 2004.

325 _{Human Rights Watch Report, “Sexual Violence Within the Sierra Leone Conflict”, New York, 26} February 2001.

326 _{Bkz. UNICEF, “Peace Process Falters For Child Soldiers of Sierra Leone”, July 2003,}

oluşturularak Devrimci Cephe‟nin üst düzey subaylarının yargılanması için BM Genel Sekreterliğinden uluslararası toplumun yardımını rica etmiştir.

Güvenlik Konseyi, BM Barış Gücüne düzenlenen bu rehin alma operasyonu ardından bunu BM‟ye yapılmış doğrudan bir saldırı olarak görmüş ve faillerin soruşturulması için kendisini zorunlu hissetmiştir. Ama yine de BM Güvenlik Konseyi ve Genel Sekreterlik Önceki Yugoslavya ve Ruanda‟da kurulan mahkemelerin ışığında bunun nasıl başarılacağı konusunda güçlü bir muhalefet ile de karşılaşmışlardı. Bu şekilde bir gidişatla müzakereler durma noktasına gelmişken, daha sonra Özel Mahkemenin bir BM kararından ziyade bir anlaşmayla kurulmasına ve böylece mahkeme BM üyelerinin taahhüdü olmadan devam edebilirdi. Mahkeme, BM bürokrasisinden bağımsız olarak fonksiyon gösterecekti ve sadece bir Yönetim Kurulu gözetimine tabi tutulacaktı. Kendi fonuna sahip olacak olan mahkeme bu finansal uzlaşmayla mahkemenin işlemleri önemli ölçüde küçültüldü ve Konsey yukarıdaki anlaşmazlık noktalarının her birinde galip geldi.327

Ağustos‟ta Güvenlik Konseyi Sirre Leone hükümeti ile birlikte bağımsız bir mahkeme oluşturmak için 1315 No‟lu bir karar almıştı.328

Karar, Sirre Leone‟deki durumun bölgedeki uluslararası barış ve güvenliğe tehdit teşkil etmeye devam ettiğini yineliyorken, Özel Mahkeme, Önceki Yugoslavya ve Ruanda mahkemelerinin aksine Konsey‟in VII. Bölüme göre değil, Güvenlik Konseyi isteği ile bir anlaşmayla kurulmuştur.329 Sözleşmelerden 17 ay sonra Ocak 2002‟de BM ve Sirre Leone hükümeti sonunda Sirre Leone İçin Özel Mahkeme Kurulması Anlaşması‟nı imzalamışlardır ve Sirre Leone Özel Mahkeme Statüsü kabul edilmiştir. Bu imza Başkan Kabbah‟ın savaşın resmen bittiğini ilan etmesinden önce, iki gün içerisinde imzalanmıştır.

3.7.3. Özel Mahkemenin Kurulmasının Sonuçları

327 _{Bkz. International Crisis Group, “Sirre Leone: Time for a New Military and Political Strategy”,} Report No.28, 11 April 2001.

328

14 Ağustos 2000’de Kabul edilen Güvenlik Konseyi 1315 Nolu Kararı. 329

Özel Mahkeme, uluslararası bağlamda bakıldığında ad hoc mahkemeler üzerine büyüyen bir uluslararası şüpheciliğin ortaya çıktığı ve uluslararası toplumun barışı tehdit eden kişileri yakalayarak bölge istikrarını sağlama konusunda tedirgin olduğu dönemlerin ortasında kurulmuştur. Ulusal bağlamda bakıldığında da mahkeme, başarısız bir af süreci sonrasında, kuralları henüz kendisi koyamayan bir hükümetin adalet için eşsiz bir yakınsaması olarak ortaya çıkmıştır. Uluslararası toplum, bir alternatif olarak ad hoc bir mahkemeye hizmet edecek yeni bir model uygulama niyetindeydi. Bu yeni model isteğine rağmen, Özel Mahkeme yine de birçok zorlukla karşılaşmıştı. Önceki Yugoslavya ve Ruanda‟daki mahkemeler, mahkemelerin yetkisi altındaki kurbanların davaları hakkında işleyen yavaş süreç, yüksek maliyetler ve bilgi yoksunluğu nedenleriyle eleştirilmişlerdir.330

Güvenlik Konseyi ve Genel Sekreterlik arasında mahkeme ile ilgili tartışmalar, mahkemenin bütçesinin azaltılması, alanının daraltılması ve faaliyetlerinin düzene koyulması gibi çıktılarla sonuçlandırılmıştır.

Başlangıçta mahkemeyi kendi çıkarları doğrultusunda kurduğu düşünülen Amerika‟ya karşı anti-Amerikan duygular yoğunluk kazanmışken, bu duruma karşı endişeler zamanla ve ABD‟nin Başsavcılıktaki rolünün azalması ile yatışmıştı. Buna ek olarak BM‟de görevli bazı kişiler, Mahkemenin BM gözetimine karşı bir meydan okumayı teşkil ettiğini de ifade etmekteydiler. Bu meseleyle ilişkili diğer bir konu da Uluslararası Ceza Mahkemesi ile ilgili olarak Roma Statüsüydü. BM, Uluslararası Ceza Mahkemesi‟ne muhalif bir politikayı benimsemişti ve bazı uluslararası yargı savunucuları, Özel Mahkeme için Amerikan desteğinin alternatif bir mekanizma gösterme arzusu ile motive olması gerektiği konusunda endişeliydi. Son olarak da bu iki mekanizmayı da dokunulmazlıkla mücadele için vazgeçilmez olarak gören birçok organizasyon vardı ve nitekim aynı şekilde Sirre Leone hükümeti de Uluslararası Ceza Mahkemesi‟ne bir “Taraf Devlet”ti.331

330

BM politika yapımcıları tarafından yöneltilen bu eleştiriler bu mahkemelere için yayınlanan Uzmanlar Raporu ile ortaya çıkmıştır. Uzmanlar Raporu için bkz. “Report of the Expert Group to

Conduct a Review of the Effective Operations and Functioning of the International Tribunals fort he Former Yugoslavia and Rwanda”, UN Documentary A/54/634, 22 November 1999.

331

Micaela Frulli, “The Special Court for Sierra Leone: Some Preliminary Comments”, European Journal International Law, 2000, s.857.

Günümüzde ise Özel Mahkemenin kurulması arkasındaki temel motivasyonlardan birinin ülkedeki istikrarı sağlamak için Sirre Leone‟nin ve uluslararası toplumun büyük isteği olduğu düşüncesi netleşmiştir. Sirre Leone hükümeti ulusal yargılamalar sonucu ortaya çıkacak bir istikrarsızlığa neden olmadan isyancı liderleri yargılamayı istemiştir. Uluslararası toplum ise BM barış gücüne karşı yapılan misillemeye karşı sorumluları yargılamak istemiştir. Kısaca mahkemeyi değerlendirme kriterleri eski kavramları kapsayacak şekilde ve hukukun üstünlüğünü teşvik edecek şekilde değişmişken, güvenlik kaygılarını karşılamak için Özel Mahkeme orjinal anlamda yeniden kavramsallaştırılmıştır.332