Karma Statülü Diğer Mahkemeler

Son yıllarda ağır insan hakları ihlâllerinin ceza soruşturmasının uluslararası bir görünüm almasıyla birçok devlette karma statülü mahkemeler oluşturulmuştur. Karma statülü mahkemeyle, ulusal ve uluslararası hukuktan doğan, yerli ve yabancı hâkim ve savcıların görev yaptığı mahkemeler kastedilmektedir. Karma mahkemeler ya devletlerin BM ile yaptıkları ikili anlaşmalar sonucunda, ya BM‟in olaylara müdahale ettiği hallerde BM tarafından, ya da işgal hukukuna göre oluşturulur.

287

Eski Yugoslavya‟da ve özellikle Kosova‟da yaşanan olaylardan sonra, BM, hukuk ve adalet için bu ülkede, geçici olarak, idareyi üstlenmiştir. İdarenin iyi işlemesi için birçok hukuki düzenlemeler yapılmış ve devletler ceza hukukuna giren suçları yargılamak üzere özel mahkemeler kurulmuştur. Bu mahkemelerdeki dairelerde farklı milliyetten hâkimler ve savcılar görev almıştır. Yabancı hâkimlerle yerli hâkimlerin dağılım oranı, iki yabancı bir yerli hâkim şeklinde, ikiye bir olarak belirlenmiştir. Yabancı hâkimlerin farklı vatandaşlığa sahip olmaları esastır.

3.5.1. Doğu Timur Uluslararası Ceza Mahkemesi

3.5.1.1. Doğu Timur’daki Çatışmanın Kısa Geçmişi ve BM’nin Dâhil Olması

Doğu Timur‟daki uluslararası çatışma, Doğu Timur‟un Portekiz koloni iktidarından ayrılarak bağımsızlığını ilan etmesinden kısa süre sonra Endonezya silahlı kuvvetlerinin işgaliyle başlamıştır.288

Portekiz sömürgesinin çekilmesiyle Doğu Timur Bağımsızlık Devrimci Cephesi isimli siyasal oluşum Doğu Timur‟un bağımsızlığını ilan etmiş, ancak Endonezya, Doğu Timur‟a karşı askeri operasyonlar başlatmış ve 27. ili olarak topraklarına dâhil etmiştir.289

Buna karşılık Devrimci Cephe birlikleri dağlara çekilmiş silahlı çatışmalar 24 yıl kadar devam etmiştir.290

Yıllarca Endonezya silahlı kuvvetleri ve Doğu Timur direniş hareketleri arası çatışmalar, ABD, Büyük Britanya ve Avustralya gibi devletlerin Endonezya‟yı desteklemesiyle devam etmiştir.291

Çatışmalar de sivil nüfusun hayatlarını derinden etkileyen uzatmalı bir savaş haline gelmiş ve Endonezya güvenlik güçleri sivillere karşı sistematik olarak insan hakları ihlalleri uygulamıştır.

288

George J. Andreopoulos, Genocide: Conceptual and Historical Dimensions, University of Pennsylvania Press, 1994, s.173-175.

289

Ben Kiernan, Genocide and Resistance in Southeast Asia: Documentation, Denial and Justice in

Cambodia and East Timor, Transaction Publishers, New Jersey, 2008, s.105-110.

290_{Heike Kreiger, East Timor and International Community: Basic Documents, University of} Cambridge Press, Cambridge, 1997, s.37-42.

291

Ann Wigglesworth, “Partnership in Crisis: Lessons From East Timor”, ed. Matthew Clarke, Aid in

Uluslararası hukukun açık ihlaline rağmen Endonezya çözümü güçlendirecek hiçbir adım atmamış ve eylemsiz kalmıştır. Doğu Timur‟un Endonezya tarafından işgal edilmesi BM veya üçüncü bir taraf tarafından resmi anlamda tanınmamıştır, fakat işgal de facto olarak kabul edilmiştir. Tüm devletler, Endonezya‟yı stratejik ve ekonomik anlamda önemli bir ülke olarak göz önünde bulundurmuşlar ve Doğu Timur konusunda Endonezya hükümeti ile olan ilişkilerini tehlikeye atma konusunda isteksiz davranmışlardır.292

BM Güvenlik Konseyi ve Genel Kurulu Aralık 1975‟te Endonezya işgalini kınadı ve çözüm bulmak isteyen Güvenlik Konseyi, Endonezya silahlı kuvvetlerinin tamamının gecikmeksizin geri çekilmesini istemiştir.293

Endonezya Başkanı Suharto‟nun yerine halefi Habibie‟nin gelmesiyle yeni bir dönem başlamış ve Doğu Timur için yapılan BM, Endonezya ve Portekiz üçlü görüşmelerinde 5 Mayıs 1999‟da üç anlaşmada karara varıldı. 5 Mayıs Anlaşmaları olarak bilinen bu anlaşmalar sonucunda, bir BM Misyonu kurulup referandum organize edilmesi kararlaştırılmıştı.294

Doğu Timur‟daki BM Misyonu (UNAMET) 11 Haziran 1999‟da kuruldu. UNAMET güvenlik boyutu dışında, neredeyse her gün sivil halka ve BM personeline karşı silahlı militanlar tarafından düzenlenen şiddet eylemleri ve tehditleri içeren geçici siyasal durum karşısında görevlendirilmişti.295

Doğu Timur‟un bağımsızlığı için yapılan referandumda katılım sayısı %99‟lara kadar ulaşmış ve katılımın %78.5‟i ise bağımsızlığa destek vermek için oylarını kullanmışlardır.296

Endonezya tarafından bu sonuç beğenilmemiş ve askeri militanlar tarafından büyük bir katliam ve şiddet eylemleri başlatılmıştır.297

3.5.1.2. Doğu Timur İçin Karma Mahkeme Modeli

292 _{Taina Jarvinen, “Human Rights and Post-Conflict Transitional Justice in East Timor”, UPI Working} Papers 47, The Finnish Institute of International Affairs, 2004.

293

22 Kasım 1975 BM Güvenlik Konseyi 384 Nolu Karar ve 12 Aralık 1975 BM Genel Kurulu 3485 Nolu Karar.

294

J. Lloyd Grayson, “The Diplomacy on East Timor: Indonesia, the United Nations and the

International Community”, ed. James F. Fox and Dionisio Bobo Soares, Out of the Ashes: Destruction

and Reconstruction of the East Timor, Adelaide: Crawford House Publishing, 2000, s.79-105.

295

Ian Martin, Self-Determination in East Timor: The United Nations, The Ballot, and International

Intervention, Lynne Rienner Publishers, 2001, s.32.

296 _{Michael G. Smith and Moreen Dee, Peacekeeping in East Timor: The Path to Independence,} Lynne Rienner Publishers, 2003, s.45-46.

297 _{Amnesty International Report, Paramilitary Attacks Jeopardise East Timor’s Future, 16 April 1999,}

Bu gelişmeler sonucunda BM 25 Ekim‟de 1272 nolu kararla Doğu Timur‟da UNTAET (United Nations Transitional Authority in East Timor) kurulmuştur. Karar referandum sonucunun ilan edilmesinden altı gün sonra benimsenmiştir. UNTAET, BM tarihi boyunca görülen en büyük çok fonksiyonlu barış operasyonu olma özelliği taşımaktayken, 1990‟li yıllar bu çok fonksiyonlu barış operasyonunun yayılışının zirvesine ulaştığı yıllardır. Ayrıca UNTAET tüm önceki misyonlar içerisinde en geniş ölçüde verilen vekâlet özelliği taşımaktaydı. Karar tüm yasama ve yürütme güçleri ile UNTAET‟i görevlendirerek Doğu Timur yönetimi için en geniş sorumluluğu vermekteydi. Başka bir deyişle, yürürlükte olan karar UNTAET‟i yasal bağımsız konuma yükseltirken, Doğu Timur‟u BM‟nin hamiliği konumuna getirmişti.

Daha sonra ise UNTAET yönetimi ve idareyi uluslararası ve Doğu Timurlu üyelerden oluşan “Doğu Timur Geçiş Donemi İdaresi”ne (ETTA) devretmiştir298

ve 20 Mayıs 2002‟de Doğu Timur Demokratik Cumhuriyeti 21. Yüzyılın ilk yeni devleti olmuştur. Ancak bağımsızlık sonrası dönemde BM varlığı Doğu Timur‟dan tamamen kalkmamıştır ve Güvenlik Konseyi iki yıllık bir geçiş periyodu için UNMISET‟i (United Nations Mission of Support in East Timor) kurmuşlardır.299

UNMISET‟in yardımlarıyla adaleti sağlamak için mahkemelerin kurulup geliştirilmesine büyük önem verilmiş ve daha sonra da mahkemelerin Doğu Timurlulaştırılması sağlanmıştır.300

BM Genel Sekreteri Cofi Annan diğer yandan bir uluslararası mahkeme kurulması fikrini desteklememeye karar vermişti. Endonezya hükümeti de soruşturmalardan çekindiği için ve bir uluslararası mahkeme kurulmasını istemediği için kendisi birçok insan hakları incelemesi ve soruşturması yapacağını bildirmişti. Bu doğrultuda Endonezya Devlet Başkanı öncülüğünde Başkanlık kararıyla Ağustos

298

Simon Chesterman, “East Timor in Transition: Self-determination, State-building and the UN”, International Peacekeeping, Volume 9, No 1, Winter 2001, s. 45-76.

299

BM Güvenlik Konseyi 17 Mayıs 2002 1410 Nolu Kararı ile kurulmuştur. S/RES/1410 (2002),

http://www.unhchr.ch/Huridocda/Huridoca.nsf/(Symbol)/S.RES.1410+(2002).En?Opendocument(11: 05.

300

Colin Q.C. McDonald, “Out of the Ashes: A New Criminal Justice System for East Timor”, 15th International Conference on International Community for the Reform of the Criminal Law, Canberra, 30 August 2001.

2001‟de Endonezya Ad Hoc İnsan Hakları Mahkemesi (The Indonesian Ad Hoc Human Rights Court for East Timor) kurulmuştur. Bu karar Doğu Timur‟daki insan hakları ihlallerini araştırma ve soruşturma için imkân sağlamıştı, fakat ad hoc mahkemenin bu vekâleti referandum sonrası peryod için sınırlıydı. Hatta mahkemenin yargı gücü 13 ilden 3 ile azalmıştı.301

Bunların yanında mahkemede verilen ilk kararlar ile daha önce tutuklanan bölgesel polis amiri Timbul Silaen ve bundan başka farklı beş ordu ve polis üyesi şahısların beraat ettirilmeleri dünya çapında büyük eleştirilere maruz kalınmasını beraberinde getirmiştir ve uluslararası mahkeme kurulması taleplerini de arttırmıştır.

Bunun üzerine Güvenlik Konseyi 1272 Nolu Kararla Doğu Timur‟un Başkenti Dili‟de UNTAET aracığılıyla “Karma Mahkeme” kurdurmuş ve ülkede yaşanan ihlallerin sorumlularını yargı önüne getirmeyi hedeflemiştir. Her bir duruşma iki uluslararası bir Doğu Timurlu hâkimi bünyesinde barındırıyordu ve yargılamalarda yerel savcıların idaresi altında bulunan uluslararası avukatlar da bulunmaktaydı. Başlangıçta yargılamalar konusunda her şey çok iyi gitmiş ve başarı yakalanmışken, Endonezyalıların işbirliğine yanaşmaması nedeniyle istenilene ulaşılamamıştır.302

3.6. Kamboçya Uluslararası Ceza Mahkemesi