Kamboçya Uluslararası Ceza Mahkemesi

21 Haziran 1997‟de ilk Başbakan Norodom Ranariddh ve ikinci Başbakan Hun Sen, 1975-1979 arası var olan Kızıl Kmerler iktidarı boyunca yaşanan soykırım ve insanlığı karşı suçlar için suçluları yargı önüne getirerek adaleti gerçekleştirmek adına BM Genel Sekreterliğine bir uluslararası yardım ricasında bulunmuşlardır.303

301 _{Mahkemenin 2001 yılındaki 53 No’lu ve 96 No’lu Başkanlık Kararnameleri. Bkz. Decree of the} President of the Republic of Indonesia No 53 Year 2001 on the Formation of an Ad Hoc Human Rights Court in the Central Jakarta State Court.

302

Hansjoerg Strohmeyer, “Policing the Peace: Post-Conflict Judical System Reconstruction in East

Timor”, University of NSW Law Journal, No: 1, 2001, s.24.

303

1997 BM İnsan Hakları Komisyonu 49 No’lu Kararı, Bkz. Commission on Human Rights Resolution 1997/49, Situation of Human Rights in Cambodia.

Bu rica uluslararası toplumu BM sponsorluğunda ve kontrolünde bir mahkeme altında çalışmak için bir davet olarak algılanmıştır.304

5 Temmuz 1997‟de Hun Sen 40 siyasi muhaliften fazla siyasetçinin öldürüldüğü kanlı bir askeri darbe ile iktidarı ele geçirmiştir.305

Sen hem Kamboçya bağımsızlığını ilan etmekle hem de uluslararası güvenirlik kazanma ile derinden ilgileniyordu. Aylar öncesinden planlanan darbede Sen, darbeye karşı bir dikkat dağıtma aracı olarak mahkemeyi görmüş ve Kızıl Kmer vahşetinin bir uluslararası soruşturma geçirirken darbenin gözden kaçırılacağını düşünmüştür.

BM Genel Kurulu 1997‟de bir soruşturma komisyonu oluşturulmasını isteyen Kamboçya hükümetinin ricasını “12 Aralık” kararı ile benimsedi.306

1998‟in ilkbahar aylarında Genel Sekreter Cofi Annan üç amacı on sıraya alan bir “Uzmanlar Grubu” kurdurdu. Bu üç amaca baktığımızda ise a-) işlenilen suçların doğasını belirlemek ve var olan kanıtları değerlendirmek, b-) Kızıl Kmer liderlerinin yargı önüne getirilmesinin uygulanabilirliğini değerlendirmek, c-) uluslararası ve ulusal mahkemelerin kuruluşu öncesi yargılamalar için seçenekleri araştırmak.307

Temmuz 1998‟den Şubat 1999‟a kadar BM Uzmanlar Grubu, hem Güvenlik Konseyi‟ne hem de Genel Kurul‟a 60 sayfalık bir rapor sunulmuştu. Grubun sunmuş olduğu on sonuçta, Kızıl Kmer liderlerinin soruşturulmaları ile bu liderlerin uluslararası soykırım suçunu, insanlığa karşı suçları, savaş suçunu, zorla çalıştırma, işkence ve uluslararası bağlamda korunan kişilere karşı suçları işledikleri hakkında büyük kanıtlar bulunmuştur.308

Hun Sen‟in hükümeti Uzmanlar Grubunun raporunu derhal kınama göndermiştir.309

Hatta Kızıl Kmer lideri Ta Mok‟u yakalayıp

304

Bu talep BM Genel Sekreteri Cofi Annan’a Kamboçya’nın ilk Başbakanı Norodom Ranariddh ve ikinci Başbakanı Hun Sen tarafından gönderilen bir mektupla iletilmiştir.

305

Seth Mydans, “Cambodia Purge Said to Claim 40 Victims”, New York Times, 16 July 1996. 306

Bkz. Adoption of a Resolution in the General Assembly (A/RES/52/135): Situation of Human Rights in Cambodia.

307

Scott Luftglass, “Crossroads In Cambodia: The United Nation’s Responsibility to Withdraw

Involvement From the Establishment of a Cambodian Tribunal to Prosecute The Khmer Rouge”,

Virginia Law Review, Vol 90, 2004, s. 907-908. 308

BM Genel Kurulu 52/135 No’lu Kararı ile hazırlanan Report of the Group of Experts for Cambodia Established Pursuant, http://www1.umn.edu/humanrts/cambodia-1999.html (10:00 04.06.2011). 309

tutuklamış ve artık uluslararası yardıma bir ihtiyacın kalmadığını iddia etmiştir.310

Bu durum Sen‟in hem bir uluslararası ilgi talebinin ne kadar samimiyetsiz olduğunu hem de uluslararası adalete karşı bağımsızlık niyetini nasıl öne koyduğunu gözler önüne sermişti.311

Kamboçya‟nın BM‟nin teklifini reddetmesinden sonra, ABD görüşmelere dâhil olmuştur. Ekim 1999‟da Kamboçya hükümeti, ABD‟nin karma mahkeme önerisini daha sonra bu teklifi reddedip yabancı hâkimlerin sınırlı katılımına izin verilen bir ulusal mahkeme fikrini önermek amacıyla kabul etmiştir.312

Bu doğrultuda Hun Sen hükümeti ulusal bir karaktere sahip olacak karma bir mahkeme önerdi ve soykırım ve insanlığa karşı suçlar sorumluluğu altında Kızıl Kmer liderleri yargı önüne çıkacaklardı. Mahkeme Kamboçyalı personelin çoğunlukta olacağı bir duruşma ve iki temyiz odasına sahip olacaktı. Öneri ayrıca uluslararası hukukun ihlal edildiği, uluslararası hukukun temel konularında uzlaşmak için BM tarafından yerine getirilmesi istenilen ricaların Kamboçya hükümetinin reddinin yansıtıldığı yeni bir soykırım tanımını da içermekteydi.313

Her şey iyi giderken 10 Ağustos 2001‟de Kamboçya hükümeti uluslararası toplumu hiçe sayarak Kamboçya Millet Meclisi ve Senatosu‟nun kurulduğu ve Olağanüstü Hâkim Meclislerini ortaya çıkaran mevzuatı kabul ederek tek taraflı eylemlerle görüşmeleri birden raydan çıkarmıştı.314

3.6.2. Mart Anlaşması ve Karma Mahkeme

Kamboçya Hükümeti‟nin isteksiz tavırlarına rağmen uluslararası bir mahkeme için gizli müzakereler sürmüş ve 2003 yılında 6 ve 13 Ocak arası New York‟ta BM ve Kamboçya yetkilileri arasında görüşmeler yeniden başlamıştır. Başbakan Hun Sen, BM yetkililerini görüşmenin devamı için Kamboçya‟ya davet etmiştir ve 13-17

310

Jaya Ramji, “Reclaiming Cambodian History: The Case for a Truth Commission”, Fletcher Forum of World Affairs, 2000, s.137-139.

311

Craig Etcheson, “Accountability Beckons During a Year of Worries for the Khmer Rouge

Leadership”, ILSA Journal of International and Comparative Law, 6, 2000, s.507-508.

312 _{Mann Bayanunda, “The Khmer Rouge on Trial: Whither the Defense?”, Southern California Law} Review, Vol. 74, 2001, s.1615.

313

Craig Etcheson, a.g.m., s.511. 314

Mart‟ta BM‟den bir müzakere ekibi gönderilmiştir.315

Kamboçya‟da yapılan görüşmelerden sonra BM Hukuk Müşaviri Hans Correll Kamboçya ile “Mart Anlaşması” olarak bilinecek olan bir anlaşma taslağı üzerinde görüş birliğine vardıklarını deklare etmiştir. 5 yıl içerisinde yapılan 11 müzakere turundan sonra Hun Sen‟in danışmanı Om Yentieng, bir özel mahkemenin kurulusunda BM‟nin Kamboçya‟ya yardım edeceği bir işbirliği anlaşması taslağı üzerinde anlaştıklarını belirtmiştir. Mart Anlaşması 13 Mayıs 2003‟te BM Genel Kurulunda konsensüs sağlanarak onaylanmıştır.316

Mart Anlaşması hem ABD‟nin yapmış olduğu öneriler ile hem de Kamboçya Mahkemelerindeki Kamboçya hukuku ile çarpıcı bir benzerlik taşımaktadır ve bunun yanında BM Uzmanlar Grubu‟nun tavsiyelerinin çoğuna da uymamaktadır ve tüm ilkeleri çiğnemektedir. Mahkeme Kamboçya‟da ve büyük olasılıkla da Phnom Penh‟de kurulacaktı ve mahkemenin resmi dili de Kmer dili olacaktı. Kamboçya mahkemelerindeki hukuk hem konunun özünü teşkil etmekte hem de anlaşılan mahkemelerdeki kişisel yargıyı yönetmekteydi.317

Mahkeme prosedürleri Kamboçya hukukuna göre tayin edilecekti, ancak Mart Anlaşmasında öngörüldüğü gibi Kamboçya hukukunda bir belirsizlik ortaya çıktığı taktirde, mahkeme uluslararası hukuka dönebilecekti.318 Sonuç olarak uluslararası emsallerden ziyade ulusal ve yerel normlar, Kamboçyalı ve yabancı hâkimlerin takip edeceği prosedürel hukuku yönetmeliydi. Mart Anlaşması her bir kararın hâkimlerin üstün çoğunluğunu içerdiğini ve bu nedenle bu çoğunlukta en az bir uluslararası hâkimin oyunu gerekli kılan duruma vekâlet etmektedir. Bu durum açıkça mahkemelerin Kamboçya kontrolüne karşı olan uluslararası ilgiye karşı açıkça bir cevaptı, fakat önceki taslak anlaşmalara karşı bir değişimi temsil etmiyordu.

315 _{Daniel Kemper Donovan, “Recent Developments, Joint UN-Cambodia Efforts to Establish a Khmer}

Rouge Tribunal”, Harvard International Law Journal, 2003, s. 512-513.

316

United Nations Press Release, “General Assembly Approves Draft Agreement Between UN, Cambodia on Khmer Rouge Trials”, UN GAOR 57th Sessions, 85th Meeting, UN Documentary GA/10135, 13 May 2003.

317

Mart Anlaşması olarak bilinen anlaşma için bkz. Draft Agreement Between U.N. and the Royal Government of Cambodia Concerning the Prosecution Under Cambodian Law of Crimes Committed During the Period of Democratic Kampuchea, U.N. GAOR Thirth Committee, 57th Sessions, U.N. Documentary A/57/856, 2003.

318

Mahkemenin soruşturma işlevi bir Kamboçyalı ve bir uluslararası araştırmacı tarafından paylaşılacaktı.319

Bu işbirliği yapan savcılar için özdeş bir yapı olacaktı.320 Her durumda Kamboçya Hâkimlik Yüksek Kurulu uluslararası araştırmacıyı ve savcıyı BM‟nin sunmuş olduğu bir liste içerisinden seçmektedir.321

Bu nedenle görüldüğü gibi Kamboçya katılımcıları seçmede önemli derecede takdir yetkisine sahipti. Sonuç olarak bu şekilde karma mahkeme modeliyle kurulan Kamboçya Mahkemesi, Kızıl Kmer liderlerinden olan ve 14.000 kişinin ölümünden sorumlu tutulan Nuon Chea ve Guek Eav kardeşleri yargılamış ve o zamandan bu yana kimi süreçleri de başlatmıştır.

3.7. Sirre Leone Savaş Suçları Özel Mahkemesi