SINAİ MÜLKİYET HAKLARI İSTİSNASININ KONUSU VE KAPSAMI

2.2.1. Sınai Mülkiyet Hakları İstisnasının Konusu

Kurumlar Vergisi Kanununa eklenen 5/B maddesinde yapılan düzenle-meyle Türkiye’de gerçekleştirilen araştırma, geliştirme ve yenilik faaliyetleri ile yazılım faaliyetleri neticesinde ortaya çıkan buluşların;

• Kiralanması neticesinde elde edilen kazanç ve iratların,

• Devri veya satışı neticesinde elde edilen kazançların,

• Türkiye’de seri üretime tabi tutularak pazarlanmaları hâlinde elde edilen kazançların,

• Türkiye’de gerçekleştirilen üretim sürecinde kullanılması sonucu üretilen ürünlerin satışından elde edilen kazançların patentli veya faydalı mo-del belgeli buluşa atfedilen kısmının,

% 50’si kurumlar vergisinden istisna edilmektedir. Söz konusu istisna hükmünün, buluşa yönelik hakların ihlal edilmesi neticesinde elde edilen ge-lirler ile buluş nedeniyle alınan sigorta veya diğer tazminatlar için de uygu-lanması öngörülmektedir.

İstisna düzenlemesinin konusuna giren unsurlar Türkiye’de gerçekleştirilen araştırma, geliştirme ve yenilik faaliyetleri ile yazılım faaliyetleri neticesinde or-taya çıkan buluşlar nedeniyle elde edilen kazanç ve iratlar olarak belirlenmiştir.

İstisna uygulamasının kesinti suretiyle alınan vergilere etkisi yoktur. An-cak, bu madde kapsamında istisnadan yararlanılan serbest meslek kazançla-rı ile gayrimenkul sermaye iratlakazançla-rı üzerinden yapılacak vergi kesintisi % 50 oranında indirimli uygulanır. Kazanç ve iradı kesinti yoluyla vergilenen ve beyanname vermesi gerekmeyen mükellefler için indirimli vergi kesintisi en fazla 5 yıl süre ile uygulanır.

2.2.2. Sınai Mülkiyet Hakları İstisnasının Kapsamı

İstisna düzenlemesinin kapsamının tespitinde öncelikle Türkiye’de ger-çekleştirilen araştırma, geliştirme ve yenilik faaliyetleri ile yazılım faaliyetle-ri neticesinde ortaya çıkan buluşlar üzefaaliyetle-rinde durulması gerekmektedir.

Düzenlemede yer verilen kavramlara bakıldığında, bunların çeşitli kanun-larda tanımlanmış unsurlar olduğu anlaşılmaktadır. Örnek olarak “araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) faaliyeti” ve “yenilik” kavramları 4691 ve 5746 sayılı Kanunlarda, “yazılım” kavramı 4691 sayılı Kanunda ve “patent verilerek ko-runacak buluşlar” ile “faydalı model belgesi verilerek korunan buluşlar” ise 551 sayılı KHK’da tanımlanmışlardır. Buna kavramlar yasal tanımları dikka-te alınarak aşağıda açıklanmışlardır.

2.2.2.1. Araştırma ve Geliştirme Faaliyeti

Araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) faaliyeti 5746 sayılı Kanunun “Tanımlar”

başlıklı 2’nci maddesinin ilk fıkrasının (a) bendinde tanımlanmıştır. Buna göre, araştırma ve geliştirme, kültür, insan ve toplumun bilgisinden oluşan bilgi dağarcığının artırılması ve bunun yeni süreç, sistem ve uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması için sistematik bir temelde yürütülen yaratıcı çalışmaları, çevre uyumlu ürün tasarımı veya yazılım faaliyetleri ile alanında

bilimsel ve teknolojik gelişme sağlayan, bilimsel ve teknolojik bir belirsizliğe odaklanan, çıktıları özgün, deneysel, bilimsel ve teknik içerik taşıyan faali-yetleri ifade eder. 4691 sayılı Kanundaki tanımına göre araştırma ve geliştir-me (AR-GE), bilim ve teknolojinin gelişgeliştir-mesini sağlayacak yeni bilgileri elde etmek veya mevcut bilgilerle yeni malzeme, ürün ve araçlar üretmek, yazılım üretimi dahil olmak üzere yeni sistem, süreç ve hizmetler oluşturmak veya mevcut olanları geliştirmek amacı ile yapılan düzenli çalışmalardır. (4691 sayılı Kanun md. 3/c)

2.2.2.2. Yenilik Faaliyeti

“Yenilik” kavramı 5746 sayılı Kanunda sosyal ve ekonomik ihtiyaçlara cevap verebilen, mevcut pazarlara başarıyla sunulabilecek ya da yeni pazar-lar yaratabilecek; yeni bir ürün, hizmet, uygulama, yöntem veya iş modeli fikri ile oluşturulan süreçleri ve süreçlerin neticeleri şeklinde tanımlanmıştır.

(5746 sayılı Kanun md. 2/1-b) Aynı kavram 4691 sayılı Kanunda bir fikri;

satılabilir, yeni ya da geliştirilmiş bir ürün ya da mal ve hizmet üretiminde kullanılan yeni ya da geliştirilmiş bir yöntem haline dönüştürme olarak açık-lanmıştır. (4691 sayılı Kanun md. 3/g)

2.2.2.3. Yazılım Faaliyeti

“Yazılım” kavramı 4691 sayılı Kanunda bir bilgisayar, iletişim cihazı veya bilgi teknolojilerine dayalı bir diğer cihazın çalışmasını ve kendisine verilen ve-rilerle ilgili gereken işlemleri yapmasını sağlayan komutlar dizisinin veya prog-ramların ve bunların kod listesini, işletim ve kullanım kılavuzlarını da içeren bel-gelerin ve hizmetlerin tümü şeklinde tanımlanmıştır. (4691 sayılı Kanun md. 3/l) 2.3. SINAİ MÜLKİYET HAKLARI İSTİSNASININ UYGULANMA KOŞULLARI

2.3.1. Buluş Yönünden Koşullar

Gelir veya Kurumlar Vergisi Kanunu kapsamındaki istisna hükmünden yararlanılabilmesi için istisna uygulamasına konu buluşun belirli özellikler taşıması koşulu aranmaktadır. Buna göre buluşun, 551 sayılı Patent Hakla-rının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (551 sayılı KHK) kapsamında patent veya faydalı model belgesi verilerek koruma altına alınan buluşlar arasında yer alması ve buluşa ilişkin incelemeli sistem ile patent veya araştırma raporu sonucunda faydalı model belgesi alınması gerekmektedir.

5520 sayılı Kanuna eklenen 5/B maddesi kapsamındaki istisnadan yara-lanabilmenin ilk koşulu da ilgili buluş için 551 sayılı KHK uyarınca patent veya faydalı model belgesi alınmasıdır.

Bu noktada özellik arz eden konu, istisnadan yararlanılabilmesi için bu-luşun ya incelemeli sistem kapsamında patentle ya da araştırma raporu sonu-cunda faydalı model belgesi ile koruma altına alınması gerekmektedir.

551 sayılı KHK’nın dördüncü kısmında “Patentin Verilmesi” konusu da dü-zenlenirken patent verilme süreci ve patent kapsamında korumadan yararlan-ma süresi incelemesiz ve incelenerek patent verilme sistemleri olarak iki ayrı yönteme ayrılmıştır. “İncelemesiz patent verilme sistemi” 551 sayılı KHK’nın dördüncü kısmının 60 ile 61’inci maddelerini kapsayan üçüncü bölümünde düzenlenirken “incelenerek patent verilme sistemi” 551 sayılı KHK’nın 62 ile 63’üncü maddelerini içeren dördüncü bölümde özel olarak düzenlenmiştir.

Diğer yandan, 551 sayılı KHK’nın faydalı model belgesine ilişkin başvuru konusundaki 160’ıncı maddesinin son fıkrasında patentler için Enstitü tara-fından düzenlenmesi öngörülen, tekniğin bilinen durumu ile ilgili araştırma raporu faydalı model belgeleri için düzenlenmeyeceği, ancak, faydalı model belgesi başvurusu sahibi veya faydalı model belgesi sahibi tarafından, tekni-ğin bilinen durumu ile ilgili araştırma raporu düzenlenmesinin, Enstitü’den özel olarak talep edilmesi halinde tekniğin bilinen durumu ile ilgili araştırma raporunun, faydalı model belgesi için de düzenleneceği öngörülmüştür. Do-layısıyla, 5520 Kanunun 5/B maddesi kapsamındaki istisnadan yararlanıla-bilmesi için buluşa ilişkin araştırma raporu sonucunda faydalı model belgesi alınması gerektiği belirtildiği için faydalı model belgesi alınan buluşlar için araştırma raporu sonucu da sağlanmak durumundadır.

2.3.2. Kişiler Yönünden Koşullar

551 sayılı KHK’nın 2’nci maddesinde korumadan yararlanacak kişiler düzenlenmiştir. Buna göre, 551 sayılı KHK ile sağlanan korumadan Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde ikametgâhı olan veya sınai veya ticari faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişiler veya Paris Anlaşması hükümleri dâhilinde başvuru hakkına sahip kişiler yararlanır. Belirtilen bu kapsam dışında kalma-sına rağmen, Türkiye Cumhuriyeti uyruğundaki kişilere kanunen veya fiilen patent ve/veya faydalı model belgesi koruması tanıyan devletlerin uyruğun-daki gerçek veya tüzel kişilerde, karşılıklılık ilkesi uyarınca Türkiye’de pa-tent ve/veya faydalı model belgesi korumasından yararlanır.

Gelir veya kurumlar vergisi açısından 5520 sayılı Kanunun 5/B maddesin-deki istisna uygulamasından gelir ya da kurumlar vergisi mükellefi olup, 551 sayılı KHK’nın yukarıda yer verilen 2’nci maddesinde belirtilen nitelikleri taşıyanlar yararlanır. Ayrıca bu kişilerin patentli veya faydalı model belgeli buluşu geliştirme yetkisini haiz bulunması şartıyla, patent veya faydalı model belgesinin sahibi ya da patent veya faydalı model belgesi üzerinde tekel nite-liğinde özel bir ruhsata sahip olması gerekmektedir.

2.3.3. Denetim Raporu Koşulu

5520 sayılı Kanunun 5/B maddesindeki istisnadan yararlanılabilmesi için istisnadan yararlanılacak ilk yıl, buluşun oluşturacağı katma değer dikkate alınarak devir veya satış hâlindeki değerinin tespitine yönelik Maliye Bakan-lığı tarafından değerleme raporu düzenlenmesi gerekmektedir.

2.4. SINAİ MÜLKİYET HAKLARI İSTİSNASININ UYGULAMA