ŞARTA BAĞLI SERMAYE ARTIRIMI 1. Kurallar ve Sınırlamalar

Anonim şirketlerde sermaye artırımına karar veren genel kurul, yeni çı-karılan tahviller veya benzeri borçlanma araçları nedeniyle, şirketten veya topluluk şirketlerinden alacaklı olanlara veya çalışanlara, esas sözleşmede değiştirme veya alım haklarını kullanmak yoluyla yeni payları edinmek hak-kı sağlamak suretiyle, sermayenin şarta bağlı artırılmasına da karar verebilir.

Şarta bağlı sermaye artırımı, yeni çıkarılacak tahvillerin ve benzeri borçlan-ma araçlarının alacaklılarının şirketin pay sahiplerine dönüşmelerini aborçlan-maçlayan bu yolla şirkete sermaye sağlayan, yani finansmana yardımcı olan ve çalışanlar için pay senedi çıkarılmasına olanak veren bir sermaye artırımı yöntemidir. Şar-ta bağlı sermaye artırımı, muayyen sermaye sisteminin bir istisnasıdır. Bu

usul-19 ^* Başbakanlık Müfettiş Yrd. Başbakanlık Teftiş Kurulu

*

*

de sermaye, uzun sayılabilecek bir süre içinde, değiştirme ve alım hakları sahip-leri tarafından kullanıldıkça, damla damla artar. Başka bir deyişle, sermayeyi, üçüncü kişilerin kendilerine tanınan alım ve değiştirme haklarını kullanmaları artırır. Her hak kullanımında arttığı için, sermaye değişkendir. Bu tür artırımda, genel kurul kararı sermayeyi artırmamakta, esas sözleşmede, kanunda sayılmış kişilere değiştirme veya alım haklarını kullanmak yolu ile yeni payları edinmek hakkı sağlamak suretiyle, sermayenin şarta bağlı artırılmasına karar vermekte-dir. Başka bir deyişle genel kurul sermayeyi artırmamakta, sermayenin artma-sını alım ve değiştirme haklarının kullanılması şartına tâbi kılmakta; bu düzeni kuran esas sözleşme hükmünü kabul etmektedir. Kayıtlı sermaye sisteminin aksine şarta bağlı sermaye artırımında genel kurul yönetim kuruluna herhangi bir yetki devrinde de bulunmamaktadır. Artırımın gerçekleşme zamanı üçüncü kişilerin kararına, yani şarta bağlı kalmaktadır.

Şarta bağlı sermaye artırımı için esas sözleşmede bir hüküm bulunmalı, artırımın şartları ve kuralları bu hükümde yer almalıdır. Bu bütün şarta bağlı sermaye artırımlara uygulanacak genel bir hüküm değildir. Sistem gereği her şarta bağlı sermaye artırımı için, ona özgü, yani ayrı bir esas sözleşme hük-müne gerek vardır. Bir şarta bağlı sermaye artırımı tamamlanınca, ona ilişkin sözleşme maddesi hükmünü tamamladığı, deyim yerindeyse bittiği, tükendiği için esas sözleşmeden çıkarılır. Yeni bir şarta bağlı sermaye artırımı için yeni bir esas sözleşme hükmünün kabulü gerekir. Esas sözleşme maddesinin esas söz-leşmeyi değiştiren ve esas sözleşmeye belli bir şarta bağlı sermaye artırımı için konulmuş bir esas sözleşme hükmü olması şarttır. Genel kurulun kararı bir esas sözleşme değişikliği niteliğindedir. Genel kurul bu yetkisini başka bir organa devredemez. İlân zorunlu değildir. Çünkü, ilân üçüncü kişileri ve özellikle kredi verenlerden bazılarını, şirketin sermayesini artırdığı yanılgısına düşürebilir.

Değiştirme ve alım haklarını kullanarak şirketin pay senedini iktisap edebil-me olanağı sınırlı sayı olarak belirli kişilere tanınmıştır. Bunlar iki gruptur: (1) Şirket veya topluluk şirketleri tarafından yeni çıkarılan, yani değiştirme hakkını içererek ihraç edilmiş bulunan tahvillerin ve benzeri borçlanma araçlarının ala-caklıları; (2) çalışanlar. “Çalışanlar” sözcüğü şirketin ve topluluk şirketlerinin işçileri dahilsıfatları ne olursa olsun - tüm çalışanları kapsar. Eskiden çıkarılmış, yani halen dolaşımda bulunan tahvil ve diğer borçlanma senetlerinin sahiplerine tanınıp tanınmayacağı öğreti ile yargı kararlarına bırakılmıştır.

Değiştirme hakkı; tahvillere ve benzeri borçlanma araçlarına bağlanmış, sahibine söz konusu borçlanma senetlerini tek taraflı iradesiyle, şirketin pay

senedi ile değiştirme hakkını veren bir haktır. Bu hak yenilik doğurucudur. Tah-vilin ve benzeri borçlanma araçlarının alacaklısı sadece mezkûr senetlerde ya-zılı anaparanın ve faizinin değil, bir alternatif olarak şirketin pay senedini elde etmeye ilişkin beklentinin de hamilidir. Yenilik doğurucu hakkın kullanımı ile, alacak ile pay senedi bedeli takas edilmiş olur. Türk hukuku değiştirme hakkını hisse senetleri ile değiştirebilen tahviller sebebiyle tanımaktadır.

Sermaye, değiştirme veya alım hakkı kullanıldığı ve sermaye borcu takas veya ödeme yoluyla yerine getirildiğianda ve ölçüde kendiliğinden artar.De-ğiştirme hakkının söz konusu olduğu hallerde, alınan pay senedinin bedeli, de-ğiştirme hakkının kullanıldığı anda takas yolu ile ödenir. Alınan pay senedinin bedeli bellidir. Bu bedel pay senedini alacak olan değiştirme hakkı sahibinin ödemesi gereken bir sermaye (taahhüt) borcudur. Diğer yandan değiştirme hak-kının bağlı bulunduğu tahvil veya benzeri borçlanma senedinin içerdiği anapara ve oluşan faiz tutarı da bellidir. Değiştirme hakkı kullanıldığında anapara ve faiz tutarı pay senedinin bedeli ile takas edilmiş olur. Alma hakkı söz konusu ise pay senedinin bedeli, alma hakkı sahibi tarafından nakden ödenir. Bu pay senetleri ayîn karşılığı çıkarılamazlar. Ancak şirketin, alım hakkı sahibinin bir işletme veya aynîn satışından dolayı şirketten alacağı varsa iki alacağın takası (şartları mahkeme kararları öğreti tarafından belirlenmek şartıyla) mümkündür.

Diğer taraftan, şartlı olarak artırılan sermayenin toplam itibarî değeri ser-mayenin yarısını aşamaz. Zira, serser-mayenin bir organ kararı ile artırılabileceği temel kuralının istisnası bir sınıra bağlanmak zorundadır. Şirketin sermayesi, üçüncü kişiler tarafından sınırsız olarak artırılamaz.

2.2. Esas Sözleşmenin İçeriği Nasıl Olur?

Her şarta bağlı sermaye artırımı için ayrı, ona özgü bir esas sözleşme mad-desine gerek vardır. Bir tertip artırımda dayanak olan esas sözleşme hükmü o tertip artırım tamamlanınca işlevsiz ve konusuz hâle gelir. Hüküm ifade etmez. Bu sebeple esas sözleşmeden silinir. Yeni bir tertip artırım için genel kurul esas sözleşme değişikliği yolu ile yeni bir esas sözleşme maddesi kabul eder. Bu madde de ikinci tertibin dayanağı olur. Şarta bağlı sermaye artırımı-nın türüne, yani sadece değiştirme ya da alım haklarına olanak taartırımı-nınmasına veya her iki hakka da yer verilmesine göre aşağıda yer alan kayıtların esas sözleşmede bulunması zorunludur.

Şarta bağlı sermaye artırımı için esas sözleşmede;

a) Şarta bağlı sermaye artırımının itibarî değeri (Meselâ 200 bin TL veya

mevcut esas sermayenin yarısı kadar gibi), b) Payların sayıları, itibarî değerleri, türleri,

c) Değiştirme veya alım hakkından yararlanabilecek gruplar (Meselâ,

“şirketin veya şirketin bağlı şirketi olan X’in 2013 yılında çıkaracağı değiş-tirilebilir tahvillerinin sahipleriyle, ihraç edilecek alım haklarının sahibi olan şirketimiz çalışanları” gibi),

d) Mevcut pay sahiplerinin rüçhan haklarının kaldırılmış bulunduğu ve bunun miktarı,

e) Belli pay gruplarına tanınacak imtiyazlar,

f) Yeni nama yazılı payların devrine ilişkin sınırlamalar yer alır.

Tahviller ve benzeri borçlanma araçlarına bağlı değiştirme ve alım hakla-rı içeren tahviller veya benzeri borçlanmaaraçlahakla-rı, öncelikle pay sahiplerine önerilmiyorsa, esas sözleşme ayrıca;

a) Değiştirme veya alım haklarının kullanılma şartlarını, b) İhraç bedelinin hesaplanmasına ilişkin esasları da açıklar.

Bu kayıtlar şeffaflığın ve görselliğin sağlanması, yani pay sahiplerine şarta bağlı sermaye artırımının tâbi olduğu şartların açıkça gösterilmesi, gereğinde karşılaştırma yapılabilmesi amacıyla öngörülmüştür. Böylece yürütülecek olan şarta bağlı sermaye artırımı için geçerli olan haklı sebep esas sözleşmede yer alacağı gibi, değiştirme ve alım haklarının kullanılma süreleri başta olmak üzere diğer hakların kullanılmasına ilişkin diğer şartlar belli olacaktır. İhraç bedelinin hesaplanmasına ilişkin esaslar ayrıntılı bir şekilde esas sözleşmede yer almalıdır.

2.3. Pay Sahiplerinin Korunması

Şarta bağlı sermaye artırımıyöntemi ile sermaye artırımında pay sahipleri zarara uğrarlar. Çünkü, pay sahiplerinin rüçhan hakları kaldırılır. Pay sahipleri yeni payları alamadıkları için şirketteki katılma oranları düşer; teknik terim-le sulanır. Bu nedenterim-le Şarta bağlı sermaye artırımında, tahvilterim-lere ve benzeri borçlanma araçlarına bağlı olarak değiştirmeve alım hakları içeren senetler ihraç edildiği takdirde, bunlar önce, mevcut payları oranında, pay sahiplerine önerilir.Önerilme hakkı, şarta bağlı sermaye artırımında değiştirme veya tım hakkı içeren tahvillerin veya benzeri borçlanma senetlerinin önce pay sa-hiplerine önerilmesi zorunluluğuna ilişkin yeni bir pay sahipliği hakkıdır. Bu pay sahipliği hakkı, şirketin önerme, yani öneride bulunma zorunluluğundan doğar. Önerilme hakkı aracılığı ile, pay sahibi yeni pay alma hakkını dolaylı bir şekilde korumuş olur. Bu hak sadece tahvil ve benzeri borçlanma

senet-lerinin değiştirme ve alım hakları içermesi halinde tanınır; yoksa çalışanlara tanınan alım haklarında pay sahipleri önerilme hakkına sahip değillerdir.

Önerilme hakkına ilişkin hüküm emredici nitelikte olduğu için bu hak sadece haklı sebeplerin varlığında kaldırılabilir veya sınırlandırılabilir. Haklı sebep şir-ketin menfaati yönünden değerlendirilmeli ve eşit işlem ve hakların sakınılarak kullanılması ilkesine uyulmalıdır. Piyasa şartları (gereğinde) haklı sebep olarak kabul olunmalıdır. Meselâ, bir aracı kurumun tahvillerin tümünü satın alma öne-risini yapması halinde pay sahiplerinin önerilme hakkı kaldırılabilmelidir.

Ayrıca şarta bağlı sermaye artırımı için gerekli olan rüçhan ve önerilmeye muhatap olma haklarının kaldırılması veyasınırlandırılmasından dolayı, hiç kimse haklı görülmeyecek bir şekilde yararlandırılamaz veya kayba uğratıla-maz.Önerilme hakkının kaldırılması, belli kişilere haksız yarar sağlamamalı, bu yolla ileride belli kişilerin hakimiyeti ele geçirmesinin yolu açılmamalıdır.

2.4.Değiştirme veya Alım Hakkını Haiz Bulunan Kişilerin Korunması Şarta bağlı sermaye artırımı kurumunun güven verebilmesi ve işlerlik ka-zanabilmesi için, değiştirme ve alım hakkı sahiplerinin, payların (pay senet-lerinin) devirlerini sınırlayan esas sözleşme hükümlerine karşı korunmaları gerekir. Bu nedenle, Kendilerine nama yazılı payları iktisap etme hakkı ta-nınmış bulunan değiştirme veya alım hakkınıhaiz alacaklılar veya çalışanlar, bu tür payların devirlerinin sınırlandırılmış olduğu gerekçesiyle, söz konusu haklarıkullanmaktan engellenemezler.

Ayrıca değiştirme veya alım hakları, sermaye artırımı yapılması, yeni değiş-tirme veya alım hakları tanınması veya başkabir yolla kayba uğratılamaz; me-ğerki, değiştirme fiyatı indirilmiş veya hak sahiplerine uygun bir denkleştirme sağlanmış yada aynı şekilde, pay sahiplerinin hakları da kayba uğratılmış olsun.

2.5. Şarta Bağlı Sermaye Artırımının Gerçekleştirilmesi

Değiştirme ve alım hakları, esas sözleşmenin şarta bağlı sermaye artırımı-na ilişkin hükmüne gönderme yapan yazılı bir beyan ile kullanılır; mevzuat, ihraç izahnamesinin yayımlanmasını gerekli gördüğü takdirde, buna da gön-dermede bulunulur.Yenilik doğurucu nitelikteki bu haklar, sahibinin şirke-te yönelşirke-teceği yazılı bir beyanla kullanılır. Bu beyanda şarta bağlı sermaye artırımının dayanağı olan esas sözleşme hükmüne göndermede bulunulur.

Gönderme ile kastedilen sadece esas sözleşme hükmüne ilişkin madde numa-rasının belirtilmesi değildir; somut olaya uygun olarak kullanılan hak,

değiş-tirilecek veya alınacak payın cinsi, sayısı, itibarî değeri (varsa) grubu, çıkar-ma bedeli ve saire hakkında beyanda bulunulçıkar-masıdır. Yazılı beyan geçerlilik şartıdır, esas sözleşme hükmüne yapılan göndermenin içeriği ise kullanılan hakkın şirket tarafından belirlenebilmesine yardımcı olan bir unsurdur. Bazı belirtici açıklamalar veya yollamalardaki eksikliklere rağmen, kullanılan hak belirlenebiliyorsa beyan geçersiz olmaz, aksi halde hukukî sonuç doğurmaz.

Başka bir deyişle eksiklik ve aksaklıklar esas noktalarda olmamalıdır.

Taahhüdün ifası ya payın (pay senedinin) bedeli olan paranın yatırılması ya da takas ile gerçekleşir. 6102 sayılı Kanun burada şartlara uygunluğun incelenmesi görevini bankaya bırakmıştır. Banka bir alımı veya değiştirmeyi gerçekleştiren temsilci konumundadır.Bankanın taahhüdün ifasını kabul et-mesi ona oluşumda hukukî bir rol tanımıştır. Bankanın yurtiçinde bulunması şarttır. Bankanın, taahhüdün ifasını kabul edebilmesi için esas sözleşme hük-münü ve hak sahibinin beyanını incelemesi ve şartların oluşup oluşmadığına karar vermesi gerekir. Özel inceleme yükümü, bankaya sorumluluk yükler.

Banka olumlu sonuca varınca beyanda belirtilen payları ilgili senetle değişti-rirken ve/veya alım hakkı sahibinin tasarrufuna hazır hâle getideğişti-rirken bedeli de şirkete alacak yazar. Kendisini alacaklandırmışsa, esas sermaye sistemindeki sermaye artırımının aksine para bloke edilmez ve şirketin kullanımına hazır hâle gelir. Bankanın hatası çıkarılan payların geçerliliğini etkilemez. Böyle bir hatanın ayrıntılı ve kapsamlı sonuçları içtihada ve öğretiye aittir.

3. SONUÇ

Anonim şirketlerde sermaye artırımına karar veren genel kurul, sermaye-nin şarta bağlı artırılmasına da karar verebilir.Şarta bağlı sermaye artırımı, yeni çıkarılacak tahvillerin ve benzeri borçlanma araçlarının alacaklılarının şirketin pay sahiplerine dönüşmelerini amaçlayan bu yolla şirkete sermaye sağlayan, yani finansmana yardımcı olan ve çalışanlar için pay senedi çıkarıl-masına olanak veren bir sermaye artırımı yöntemidir.Şarta bağlı sermaye artı-rımı için esas sözleşmede bir hüküm bulunmalı, artıartı-rımın şartları ve kuralları bu hükümde yer almalıdır. Şarta bağlı sermaye artırımına gidecek işletmele-rin yukarıda yer alan hususlara azami dikkat etmesi gerekir.

KAYNAKÇA

T.C. Yasalar (14.02.2011). 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (27846 sayılı)

VERGİ SİSTEMİMİZDE ENGELLİLERE