Sağlık Personelinin Sınıflandırılması

Sağlık personeli kavramının içeriği, sağlık sektörüne bakış açısına göre farklılaşmaktadır. ILO teknik raporuna göre sağlık sektörü geniş ve dar anlamda ele alınabilmektedir. Sağlık sektörü geniş anlamda ele alındığında, sağlık personeli kavramı (ILO, 1998:27),

• Hastane, eczane, ambulans gibi sağlık hizmeti sunan kurumlarda ve birimlerde çalışan tüm personeli,

• Sağlıkla ilişkili birimlerde (rehabilitasyon) çalışan tüm personeli,

• Yaşlı ve engelli kişilere tıbbi yardım sağlayan sosyal hizmet birimlerinde çalışan personeli,

• Sağlık sektöründeki idarecileri (sigorta personeli, bilgi sistem teknisyenleri vb)

• Tıbbi bakımda kullanılan ilaç ve tıbbi malzemeleri üreten fabrikalarda çalışan personeli,

• Eğitim ve araştırma personeli

• Sağlıklı beslenme ve sağlık donanımının bakım ve onarımıyla ilgili personeli kapsamaktadır.

Sağlık sektörü dar anlamla ele alındığında ise, sağlık personeli terimi, sadece sağlık hizmeti sunan birimlerde çalışan doktor, hemşire, ebe gibi sağlık personelini kapsamaktadır.

Bugün, orta ölçekli bir hastanedeki farklı profesyonel sayısı, diğer yapım ve hizmet endüstrisindeki büyük ölçekli kurumlara oranla daha fazladır. Myron D. Fottler’a göre bu gün sağlık sektöründe 700’den daha fazla iş ünvanı veya iş kategorisi bulunmaktadır (Myron, 2005: 133-162). Yirminci yüzyılın başında, sağlık alanında geleneksel birikim yerine bilimsel bilgiye dayanan profesyonelleşme, yani sağlık meslekleri ve uzmanlıkları gelişmeye, güç kazanmaya başlamıştır. Mesleklerin kurallara bağlanması ve örgütlenmesi ise yeni düzenlemeleri gerekli kılmıştır. Bunun doğal sonucu olarak eskiden uzman olmayan hayırseverler tarafından yürütülen hasta bakım hizmetleri, uzmanların kontrolüne geçmiş ve yönetim gerekliliği ortaya çıkmıştır. Diğer toplumsal alanlarda geliştirilen yönetim teknikleri ve bilgi birikimi sağlık hizmetlerinin yönetiminde de kullanılmaya başlanmıştır. Aşağıda çeşitli sağlık meslek unvanlarına örnekler verilmiştir (Hayran ve Sur, 2000: 98):

9 Hekimler (Uzman Hekim, Pratisyen hekim) 9 Diş hekimleri

9 Eczacılar

9 Eczacı yardımcıları 9 Veterinerler

9 Hayvan sağlığı yardımcıları 9 Ebeler 9 Yardımcı ebeler 9 Yardımcı ebe-hemşireler 9 Hemşireler 9 Yardımcı hemşireler 9 Fizyoterapistler 9 Diyetisyenler

9 Sağlık teknikeri

9 Yüksek sağlık memuru 9 Sağlık memuru

9 Laboratuar teknisyenleri

9 Laboratuar teknisyen yardımcıları 9 Sağlık fizikçileri

9 Tıp radyoloji teknisyenleri

9 Tıp radyoloji teknisyen yardımcıları

9 Sağlık mühendisleri (Biyomedikal mühendislik) 9 Çevre sağlığı teknisyenleri

9 Çevre sağlığı teknisyen yardımcıları

9 İdari personel (Memur, muhasebeci, sekreter, danışma görevlisi ) 9 Diğer yardımcı personel (Ev idaresi personeli, garson, odacı vb)

Fişek (1985: 113-126) sağlık personelini, fonksiyonel (hizmet niteliğine göre) bakımdan sınıflandırmıştır. Bu sınıflamaya göre sağlık personeli beş ana grupta toplanmaktadır:

9 Kişiye yönelik hizmet verenler 9 Çevreye yönelik hizmet verenler 9 Laboratuvar (teşhis) personeli 9 Uzman sağlık destek Personeli 9 Genel Hizmetler

Bu gruplarda yer alan personel örnekleri, aşağıda verilen Tablo 1’de sunulmuştur.

Tablo 1. Sağlık Personeli Kategorileri ve Örnek Unvanlar

GRUPLAR ÖRNEKLER

KİŞİYE YÖNELİK HİZMET YAPANLAR 1. Hekim 2. Diş Hekimi 3. Hemşire 4. Ebe 5. Fizyoterapist 6. Psikoterapist 7. Diyetisyen 8. Optometrist vb. ÇEVREYE YÖNELİK HİZMET

YAPANLAR

1. Sağlık mühendisi 2. Veteriner

3. Sağlık Memurları ve

4. Çevre sağlığı Teknisyeni vb.

LABORATUVAR PERSONELİ VE DİĞER BİLİMCİLER 1. Mikrobiyolog 2. Biyokimya uzmanı 3. Hematolog 4. Patolog 5. Sağlık fizikçisi 6. Röntgen uzmanı 7. İstatistik uzmanı ve 8. Sağlık eğitimcisi vb. SAĞLIK ALANINDA UZMANLAŞMIŞ DESTEK PERSONEL 1. Hastane idarecisi 2. Tıbbi sekreter vb. Kaynak: (Fişek 1985: 113-121)

Weiss (1968: 48-64) sağlık personelini iki ana gruba ayırmaktadır. Yazara göre, sağlık personelini tıbbi bakımla doğrudan ilgili olma durumuna göre, doğrudan tıbbi bakım sağlayanlar ve doğrudan tıbbi bakım sağlamayanlar şeklinde iki ana kategoride toplamak mümkündür. Doğrudan tıbbi bakım sağlayan personel grupları şunlardır:

9 Hasta bakımı: Akıl ruh sağlığı 9 Hasta bakımı: Hemşirelik 9 Hasta bakımı: Tıbbi 9 Hasta bakımı: Diş sağlığı

Doğrudan tıbbi bakım sağlamayan ancak sağlık bakımına katkıda bulunan personel grupları ise şunlardır:

9 Teknik ve laboratuar personeli 9 Yönetim ve planlama personeli 9 Veri işleme personeli

9 Çevre sağlığı personeli 9 Sağlık araştırması personeli

Weiss, sağlık personelini teknik odaklarına (tecnical focus) göre de sınıflandırmaktadır. Bu sınıflamada, sağlık personeli, yüksek sağlık personeli, orta düzey sağlık personeli ve alt düzey sağlık personeli olmak üzere üç ana grupta toplanmaktadır. Yaklaşım, Şekil 1’de şu şekilde özetlenmiştir.

Şekil 1. Düzeylerine Göre Sağlık Personeli

Kaynak: (Weis, 1968 ) YÜKSEK SEVİYE Psikiyatrlar ve nörologlar Doktorlar ve cerrahlar (M.D) Diş Hekimleri Veterinerler Yaşam bilim-sağlık Pediatrist Biyolog Biyokimyacılar

Yöneticiler, hastane ve diğer sağlık kuruluşları

Psikolog-klinik Optometristler Eczacılar

Sağlık eğitimi uzmanları Sağlık mühendisleri

ORTA SEVİYE

Sosyal çalışmacı, psikiyatrik Sosyal çalışmacı, tıbbi Rehabilitasyon danışmanlar Konuşma ve işitme terapistler Sağlık Memurları

Endüstriyel hijyenistleri Fizyoterapistler

Uğraşı terapisti Diğer terapistler.

Tıbbi laboratuar teknoloji- teknisyenleri

Diyetisyenler ve beslenme Tıbbi kayıt kütüphaneciler Tıbbi röntgen teknisyenleri Dental laboratuar teknisyenleri Gözlükçüler ve lens öğütücüler ve parlatıcıları Hemşireler, profesyonel Diş hijyenistleri Ebeler DÜŞÜK SEVİYE Dental asistanlar, Tıbbi ofis asistanları Tıbbi kayıt

teknisyenleri Pratik hemşire Görevlileri, hastane ve diğer kurumlar

Sağlık insan gücü hemen yetiştirilemeyen ve ikamesi olmayan bir personel türüdür. Bu yüzden bütün sağlık kaynakları içerisinde yetiştirilme süresi en uzun süren kaynaktır. Ayrıca sağlık insan gücü için bir yedekleme söz konusu değildir. Planlama çerçevesinde sağlık insan gücünün uygun zaman ve ihtiyaç duyulan miktarda dağılımının sağlanması gerekmektedir. Sağlık insan gücünün yetkinliği (bilgi ve becerileri), teknoloji ve tıp alanındaki hızlı gelişmeler nedeni ile yetersiz kalabilmektedir. Bu sebeple işgücünün sürekli izlenmesi ve eğitimi aracılığı ile beceri ve bilgilerinin güncel tutulması gerekmektedir (Hall ve Mejia, 1978:3).