Kamu Kesiminde Hekim Sağlama

Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren sağlık insan gücünün planlanmasına yönelik çeşitli çalışmalara rastlanmaktadır. Mecburi hizmet bölgeler arası dağılımdaki adaletsizliği önlemek ve ihtiyaç duyulan yerlerde personel istihdamının sağlanması amacıyla uygulanan sağlık insan gücü planlama yöntemlerinden biridir. İlk olarak 1923 yılında tıp fakültesi mezunlarına mecburi hizmet getirilmiştir. 1923- 1937 Dr. Refik Saydam döneminin sağlık insan gücü politikaların biri mecburi hizmet yükümlülüğünün getirilmesi ve tüm atanma ve nakil işlemlerinin Sağlık Bakanlığı tarafından yapılarak dağınıklığı önlemesidir.

Mecburi hizmet yasası ilk olarak 1973-1974 yıllarında gündeme gelmiş fakat uygulaması ertelenmiştir. Ardından 2514 sayılı ve 25/08/1981 tarihli “Bazı Sağlık Personelinin Devlet Hizmeti Yükümlülüğüne Dair Kanun” ile aşağıda belirtilen meslek gruplarına mecburi hizmet getirilmiştir:

• Tıp fakültesinden mezun olanlar,

• Uzmanlık Tüzüğüne göre yurt içinde veya yurt dışında uzman olan tabipler,

• Diş tabibi, • Eczacı, • Veteriner,

• Kimyager, kimya mühendisi, kimya lisansiyeri, • Biyolog ve psikologlar.

Yukarıdaki alanlardan Tababet Uzmanlık Tüzüğünde sayılan ve tıbbın ana dallarından birinde uzman oldukları ilgili mevzuat hükümlerine göre Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığınca tescil edilenler ve bunlardan doktora aşamaları ile öğretim üyeliği unvanını kazananlar

Bu kanun hemşire, ebe, sağlık memuru ve diğer sağlık personeli için herhangi bir düzenleme getirmemiştir. Türkiye`de 1981 yılından beri uygulanan mecburi hizmet, 4924 sayılı ve 24/07/2003 tarihinde yürürlüğe giren "Eleman Temininde

Güçlük Çekilen Yerlerde Sözleşmeli Sağlık Personeli Çalıştırılması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun" ile kaldırılmıştır. Bu Kanunun amacı; eleman temininde güçlük çekilen yerlerde ve hizmet dallarında sağlık hizmetlerinin etkili ve verimli bir şekilde yürütülebilmesini temin etmek üzere, Sağlık Bakanlığı ve bağlı kuruluşları tarafından hizmet akdi ile sözleşmeli olarak personel istihdam etmektir. Bu kanunla sağlık personeli 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ile diğer kanunların sözleşmeli personel çalıştırılması hakkındaki hükümlerine bağlı olmaksızın, Maliye Bakanlığı tarafından vize edilmiş pozisyonlarda ve yalnızca ihtiyaç duyulan bölgelerde çalıştırılmak üzere Bakan onayı ile istihdam edilmektedir. Bu kanun ile uzman tabip, tabip, diş tabibi, eczacı, veteriner, biyolog, psikolog sosyal çalışmacı diyetisyen, fizyoterapist, çocuk gelişimcisi, odyolog, tıbbi teknolog, sağlık teknikeri, hemşire, ebe, sağlık memuru istihdam edilmektedir (4). Sözleşmeli olarak istihdam edilen personel ile 657 sayılı kanuna tabi olarak kadrolu şekilde (4A) istihdam edilen personelle arasında aşağıdaki farklılıklar bulunmaktadır:

• Sözleşmeli personelin hizmet akdi her yıl yenilenmektedir.

• Sözleşmeli personel aile, çocuk, giyim yardımı gibi sosyal haklar bulunmamaktadır. Atama ve Nakil hakları, eş durumu tayin hakkı, görevde yükselme ve unvan değişikliği hakkı bulunmamaktadır.

• Kadrolu personel emekli sandığı, sözleşmeli personel ise 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’na tabidir.

• Ayrıca kadrolu ve sözleşmeli personelin ücretlendirilmesinde de farklılıklar bulunmaktadır.

İhtiyaç duyulan bölgelerde çalıştırılmak üzere personel istihdamını sağlayan ve yalnızca sözleşmede belirtilen yerde çalışılmasını şart koşan diğer kanunlar ise 657 sayılı “Devlet Memurları Kanunu”nun 4b maddesi ve 4c maddesi ile 06/06/1978 tarih ve 7/15754 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla yürürlüğe konulan ekli “Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar”dır. Halen bu düzenlemelerle personel istihdamı sağlanmakta ve sözleşmede belirtilen yer dışında çalışılması bazı şartlara bağlanmaktadır. 657'ye göre kamu kurumları personeli 4 şekilde istihdam edebiliyor

(4a=memur, 4b=sözleşmeli personel, 4c=geçici personel, 4d=işçi) 4b ve 4c'li personellerin izin, ücret, tayin, yardım ve diğer sosyal hakları bakanlar kurulu kararına göre belirlenmektedir. Tablo 7’de bu sınıflar arasındaki farklılıklar yer almaktadır.

Tablo 7. 657’de Belirtilen İstihdam Şekilleri Arasındaki Farklılıklar

657 4 A 657 4 B 657 4 C

Ünvan Memur Sözleşmeli personel Geçici Personel

Çalışma şekli Sürekli kadrolu

çalışırlar.

Her yıl sözleşmeleri yenilenmek suretiyle çalışırlar.

Belirli bir dönem ve belirli bir iş için alınırlar. İzin, terfi, tayin ve yardım hakkı Kanunla belirtilen haklara sahiptir. Bakanlar kurulu kararı ile belirlenir.

Bakanlar kurulu kararı ile belirlenir

Ücretlendirme Maaş, ek ödeme ve fazla mesai ücretlendirmelerinden faydalanırlar. Sözleşmedeki ücret dışında ödeme yapılmaz. Sözleşmedeki ücret dışında ödeme yapılmaz.

Son olarak, 07/05/1987 tarihli ve 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanununa ek maddeler getiren 5371 sayılı “Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu, Sağlık Personelinin Tazminat ve Çalışma Esaslarına Dair Kanun, Devlet Memurları Kanunu ve Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun ile Sağlık Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK’de Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”un 05/07/2005 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanmasıyla 2003 yılında iptal edilen mecburi hizmet hekim ve uzman hekimler için geri getirilmiştir. Bu kanun ile hekimlerin kamu kurumlarında çalışmadan özel sektörde çalışılamayacağı ile ilgili hükümler getirilmiştir. İlgili mevzuata göre yurt içinde veya yurt dışında öğrenimlerini tamamlayarak tabip, uzman tabip ve yan dal uzmanlık eğitimini tamamlayarak uzman tabip unvanını kazananlar, her eğitimleri için ayrı ayrı olmak

kaydı ile Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından hazırlanan İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamasında yer alan;

• Altıncı grup ilçe merkezlerine bağlı yerleşim yerlerinde 300,

• Beşinci grup ilçe merkezlerine bağlı yerleşim yerleri ile altıncı grup ilçe merkezlerinde 350,

• Dördüncü grup ilçe merkezlerine bağlı yerleşim yerleri ile beşinci grup ilçe merkezlerinde 400,

• Üçüncü grup ilçe merkezlerine bağlı yerleşim yerleri ile dördüncü grup ilçe merkezlerinde 450,

• İkinci grup ilçe merkezlerine bağlı yerleşim yerleri ile üçüncü grup ilçe merkezlerinde 500,

• Birinci grup ilçe merkezlerine bağlı yerleşim yerleri ile ikinci grup ilçe merkezlerinde 550,

• Birinci grup ilçe merkezlerinde 600 gün, görev yapmaları gerekmektedir. Sağlık Bakanlığı veya Sağlık Bakanlığınca uygun görülen diğer kuruluşlarda Devlet memuru veya ilgililerin talebi halinde 10.7.2003 tarihli ve 4924 sayılı Kanuna tâbi sözleşmeli sağlık personeli olarak devlet hizmeti yapmakla yükümlüdürler.

Türkiye’de yasal düzenlemelere ek olarak mecburi hizmeti şart koşan diğer uygulamalardan biri ise Sağlık Bakanlığı ve çeşitli kurumların yatılı ve/veya burslu olarak eğitim verdiği öğrencilerin mezuniyet sonrası kurumların belirlediği yerlerde, istenen süre kadar görev yapmalarını istemektedirler. Ayrıca burslu olarak yurt dışına gönderilen ya da hizmet içi eğitim verilen personelin de görevlendirilen bakanlık tarafından atanan yerde mecburi hizmette bulunması istenebilmektedir.