Sağlık Hizmetlerinin Sınıflandırılması

Koruyucu sağlık hizmeti, tedaviye yönelik sağlık hizmetleri ile uzun süreli bakım hizmetleri ve rehabilitasyon hizmetlerinin sunulması temel sağlık hizmetlerini oluşturmaktadır. Bu sağlık hizmetleri farklı şekillerde sunulmaktadır. Temel sağlık hizmetleri tam kamusal mal özelliğine sahip olması nedeniyle, bu hizmetlerin tümüyle piyasa tarafından sunulması mümkün olmamaktadır. Temel olarak koruyucu sağlık hizmetleri dışında bulunan sağlık hizmetlerinin sunumuna yönelik farklı yöntemler uygulanabilmektedir. Bu yöntemler, devlet tarafından doğrudan sunum yönteminden ortak girişim yöntemini de içine alan geniş bir alan içerisinde yer almaktadır. Yerelleştirme, özelleştirme, serbestleşme ve gönüllüleştirme gibi eğilimler alternatif sunum yöntemlerinin içerisinde yer almaktadır. Sağlık hizmetlerinin sunumu konusunda yerel yönetimlerin yetkilerinin artırılmakta, özel kesimin sağlık piyasasına girişinde engeller azaltılmakta, piyasaya giriş serbestliği tanınmakta, bazı sağlık hizmetlerinin sunumunun tamamı özelleştirilmekte ve kâr amacı olmayan üçüncü sektör olarak adlandırılan gönüllü kuruluşlar sağlık alanına yönelik hizmetleri için teşvik edilmektedir296_.

Sağlık hizmetleri niteliklerine bakıldığında birbirini tamamlamasına rağmen kolay anlaşılması, etkinlik sağlanması, fayda maliyet analizinin yapılması vb. amaçlarla sağlık hizmetlerinde sınıflandırılmaya gerek duyulduğundan bu hizmetler genel başlıklar olarak üçe ayrılmaktadır297_;

1. Koruyucu Sağlık Hizmetleri

2. Tedaviye Yönelik Sağlık Hizmetleri 3. Rehabilite Edici Sağlık Hizmetleri

295 _{Kerem Karabulut ve Şükrü Yapraklı, “Sağlık Hizmetlerinde Algılanan Kalite Düzeyinin} Belirlenmesi-Erzurum'da Bir Uygulama”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2001, Cilt: 15, Sayı: 1-2, 117-130, s. 119.

296 _{Aktan ve İşık, 2007, a.g.e., s. 7.}

297 _{T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Sağlık Hizmetleri, Sağlık Hizmetleri ve Personel Yönetimi,} Ankara, 2015, s. 4.

127

Şekil-8 Sağlık hizmetlerinin sınıflandırılması.

Şekil 7’den de anlaşılacağı gibi, sağlık hizmetleri sınıflandırmasında yer alan koruyucu sağlık hizmetlerine ilişkin faaliyetleri kişiye yönelik hizmetler, çevreye yönelik hizmetler, rehabilite edici sağlık hizmetlerini de tıbbi rehabilitasyon ve sosyal (mesleki) rehabilitasyon olmak üzere kendi içlerinde sınıflandırmak mümkündür298_.

5.1.4.3.1. Koruyucu Sağlık Hizmetleri

Hastalıklar oluşmadan önce bireylerin korunması amacı ile verilen hizmetlerin tümünü kapsamaktadır. Kendi içinde kişiye yönelik hizmetler ve çevreye yönelik hizmetler olmak üzere iki bölümde incelenmektedir. Sağlık Hizmetleri: Kişinin çevresinde bulunan ve sağlığını olumsuz yönde etkileyen fiziki, kimyasal, biyolojik ve sosyal etkenlerin yok edilerek ya da bu etkenlerin kişileri etkilemesinin önüne geçerek

128

çevrenin olumlu hale getirilmesi için gösterilen çabalardan oluşmaktadır. Başlıca sunulan hizmetler ise299_;

1. Yeterli miktarda temiz suyun sağlanması,

2. Sıvı ve katı atıkların zararlı etkilerinin yok edilmesi, 3. Konut sağlığı,

4. Endüstri sağlığı, 5. Haşerelerle mücadele,

6. Hava kirliliğine karşı önlemler alınması, 7. Radyasyon ve gürültüyle savaş,

8. Sunulan bu hizmetlere bakıldığında çevreye yönelik hizmetlerin sağlık sektöründen ziyade diğer sektörleri ve meslek gruplarını ilgilendirdiği görülmektedir. Burada sağlık sektörü temel görev olarak danışmanlık, yol göstericilik ve denetimi ele almaktadır.

Koruyucu hizmetler yürütülürken yaygın olarak yapısal, kişisel ve finansal açıdan birçok engelle karşılaşılmakta ve bunlar sağlık sistemi, doktor ve hasta ile ilişkilidir. Sağlık sistemi açısından engeller, yetersiz bütçe ayrılması, sağlık sigortasında eksiklik, nüfus artışı, bilimsel destek açısından eksiklikleri bulunan tarama programları, bilgi sistemlerinin yetersizliği, önleyici sağlık hizmetlerinin maliyetlerine karar veren siyasi faktörlerden oluşmaktadır300_{. Koruyucu sağlık}

hizmetleri hâlihazırda Türkiye’de birinci basamak sağlık kuruluşları arasında yer alan aile hekimlikleri ve toplum sağlığı merkezleri aracılığı ile yapılmaktadır. Koruyucu aşılar, doğum öncesi ve sonrası kontroller, olası risk oluşturabilecek hastalıkların tespit edilerek önlenmesine yönelik çalışmalar koruyucu sağlık hizmetleri arasında yer almaktadır. Bu hizmetler hastalığın önlenmesine yönelik hizmetlerdir.

5.1.4.3.2. Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri

İnsanların hastalandıktan sonra sağlıklarına tekrar kavuşmaları için yapılan çalışmalardan oluşmaktadır. Kendi içerisinde; birinci basamak tedavi hizmetleri (ayaktan tedavi ve ilk başvuru), ikinci basamak tedavi hizmetleri (yataklı tedavi) ve üçüncü basamak tedavi hizmetleri (uzmanlaşmış, üst düzeyde hizmet veren ve

299 _{Akdur, a.g.e., s. 5.}

300 _{Oya Özdemir vd., Sağlık Reformu Sürecinde Türkiye ve Avrupa’da Birinci Basamak Sağlık} Hizmetlerinin Değerlendirilmesi, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 2003, Cilt: 56, Sayı: 04, 207-216, s. 214.

129

yüksek teknolojinin kullanıldığı merkezler) olarak üç kademede yer almaktadır. Hizmetler tamamen sağlık sektörü ve sağlık çalışanlarınca yürütülmektedir301_.

Tedavi edici sağlık hizmetlerini oluşturan üç basamak aşağıda açıklanmaktadır302_;

1. Birinci basamak tedavi hizmeti: Hastalar tarafından ilk başvurulan, evde ya da ayakta tedavi edilmeleri için başvurdukları kuruluşlardan oluşmaktadır. Bu hizmetler toplum sağlığı merkezlerinde, kurum hekimlikleri, aile hekimliklerinde verilmektedir. Birinci basamaktaki imkânların yetersiz geldiği durumlarda hastalar ikinci basamakta tedaviye sevk edilmektedirler.

2. İkinci basamak tedavi hizmeti: Hastaların yatırılması suretiyle tanı ve tedavi hizmetinin verildiği hastanelerden oluşmaktadır. Hastaların tedavileri uzman hekimler tarafından yapılmaktadır.

3. Üçüncü basamak tedavi hizmeti: Bu hizmet tıp teknolojisinin en üst düzeylerde kullanıldığı üniversite hastaneleri, ruh ve sinir hastalıkları hastaneleri, sanatoryumlar, kanser araştırma merkezlerinde verilmektedir. Birinci ve ikinci basamakta tedavi edilemeyen hastalar sevk edilmek suretiyle bu sağlık kuruluşlarında tedaviye gönderilmektedir. Hastaların üçüncü basamağa direkt olarak başvurmaları aşırı yoğunluğa ve hizmette aksamalara yol açabilmektedir.

Koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerine yönelik faaliyetlerde sürekliliğin sağlanması gerekmektedir. Bu kavramların kimi zaman biri diğerinden önemsiz gibi ifade edildiği düşünülse de birbirinden ayrı tutulmaması ve her iki hizmetin sunumunda da başarı sağlanması gerekmektedir. Bu nedenle bir yandan çocuklarımızı en modern aşılarla engellenebilir hastalıklar ve kazalardan korurken diğer taraftan sağlık sorunları ile hastane kapılarına gelen bireylerin tedavi ihtiyaçlarını gidermeye gayret gösterilmesi gerekmektedir. Bütünleşik bir anlayışla bu hizmetlerin birlikte yürütülmesi önem taşımaktadır303. _{Üç basamaktan oluşan tedavi}

edici sağlık hizmetleri teşhise ve tedaviye yöneliktir. Birinci ve ikinci basamakta çözümü bulunamayan ve akademik bilgi gerektiren hastalıkların tedavisi için üçüncü basamak tedavi hizmetleri devreye girmektedir.

301 _{Akdur, a.g.e., s. 6.}

302 _{T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Sağlık Hizmetleri, a.g.e., ss. 6-7.} 303 _{Akdağ, a.g.e., s. 9.}

130 5.1.4.3.3. Rehabilitasyon Hizmetler

Rehabilite edici sağlık hizmetleri; Toplumda kalıcı zihinsel ve bedensel bozuklukları mevcut insanlar da bulunmaktadır. Rehabilite edici sağlık hizmetleri, kazalar ve hastalıklar nedeniyle ortaya çıkan kalıcı sakatlıklar ve bozuklukların günlük yaşantıyı etkilemesinin önüne geçilmesi veya bu etkinin azaltabilmesi, bireyin ruhsal ve bedensel yönden başkalarına bağımlılığı olmadan hayatını sürdürebilmesi amacıyla düzenlenmektedir. Bu durumda olan kişilerin üretken bir yaşamlarının olması ve sosyal açıdan yeterli duruma getirilebilmelerinde sosyal çevre ve bu hizmet oldukça önem taşımaktadır. Bu hizmetler yataklı yada yataksız rehabilitasyon merkezlerince sağlanmaktadır. Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğine göre, rehabilitasyon merkezleri; sinir, adale, kemik ve organ sistemindeki hastalıklar ile yaralanma, kaza ve cerrahi tedavilerin sonucunda oluşan sakatlık ve arızaların tıbbi rehabilitasyonun uygulandığı yataklı kurum yada servisler olarak belirtilmektedir. Rehabilitasyon hizmetlerini sosyal ve tıbbi rehabilitasyon olarak iki ayırmak mümkün olmaktadır304_.

Ulusal sağlık sisteminin önemli bir parçası olan sağlık hizmetlerinin ekonomik ve sosyal gelişmeyle de yakın ilişkisi bulunduğu dile getirilmektedir. Temel sağlık hizmetlerinde başarı sağlanması doktor, hemşire ve farklı alanlarda bilgi sahibi personeller ile yürütülmesi ile mümkündür. Buradan yola çıkarak “Toplumsal düzeyde temel sağlık hizmetleri, kapsamlı bir tıbbi hizmet sisteminde birincil öneme sahiptir. Bu sistem tüm ülkelerde nüfusun tamamını kapsayan korumaya yönelik, tedavi edici ve rehabilitasyon hizmetlerini oluşturmakta olduğu ana düşüncesini içeren tarihi karar tasarısı Yönetim Kurulu tarafından kabul edilmiştir305_.”

Bireye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri, tanıya ve tedaviye yönelik hizmetler ile rehabilitasyon hizmetlerinin dışındaki temel sağlık hizmetlerinin daha verimli ve etkili şekilde sunulması amacıyla toplum sağlığı merkezleri oluşturulmuştur. Toplum sağlığı merkezlerinde yer alan aile hekimlerine; ana çocuk sağlığı, aile planlaması ve aşılama gibi hizmetlerde Sağlık Bakanlığınca düzenlenen yıllık programa uygun ve ücretsiz lojistik destek sağlanmaktadır. Aile ve toplum sağlığı uygulamaları bu şekilde, bütünleştirilerek birbiri ile uyumlaştırılan birinci basamak sağlık hizmetleri yapılanmasının sağlandığı görülmektedir. Toplum sağlığı merkezlerinde halk sağlığı

304 _{T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Sağlık Hizmetleri, a.g.e., s. 9.}

305 _{S. Aydın, Alma-Ata’dan günümüze temel sağlık hareketi, Türkiye sağlıkta dönüşüm programı} ve temel sağlık hizmetleri, Bölüm 2, Sayı: 1, 24-47, s. 29.

131

uzmanları, aile sağlığı merkezlerinde ise aile hekimliği uzmanları görev almaktadır306_.

Bu hizmetler iki grup olarak hizmet verir. Tıbbi rehabilitasyon hizmetleri hastalığın getirdiği hasarların etkilerini gidermeye yada en aza indirmeye yönelik (örneğin, fizik tedavi) hizmetlerdir. Sosyal Rehabilitasyon hizmetleri ise bireylerin sosyal yönden yaşadıkları rahatsızlıkların sosyal çalışmacılar ve uzmanlarca çözümlenmesine yöneliktir.