Eğitim bilgilenmeye ve deneyim kazanmaya yönelik bir süreçten oluşmaktadır. İşletmeler açısından düşünülürse eğitim, çalışanların uzmanlıklarını ve yeterliliklerini en üst seviyeye çıkarmalarını sağlamaktır. Çağdaş işletmelerin önemli özelliklerinden biri de uzmanlığa ve geliştirmeye önem vermeleri olmaktadır. Çalışanların bulundukları pozisyonlarında kullandıkları bilgi ve becerilerini geliştirerek daha ileriye götürmeleri ancak eğitim ile sağlanabilmektedir. Literatürde ise geliştirmenin daha farklı ele alındığı görülmektedir. Geliştirme, gelecekte yapacakları işler için çalışanları hazırlamaktır. Geliştirmeye yönelik programa alınan çalışanlar her ne kadar bugünkü işlerini yürütecek bilgi, beceriye sahip olsalar dahi gelecekte yapılması öngörülen işlere hazırlanmaları gerekmektedir. Eğitim süresi genellikle bir yıldan kısa süreli iken, geliştirmeye ayrılan süre bir ve üç yıl arasında değişmektedir. Eğitim bireyin belirli bir işe yönelik beceri, bilgi ve tutumlarını geliştirmesine yönelik iken, geliştirme bireyin birçok yönden geliştirilmesini sağlamaktadır84. Eğitim bireyin kendi isteği
doğrultusunda seçmiş olduğu bir alanda bilgilenmesi ve kendini bu yönde geliştirmesi olarak tanımlanabilirken geliştirme kavramı ise bireyin yaptığı işte bugün ve yarına hazırlanarak birçok yönden geliştirilmesidir denilebilir.
2.1.1. Eğitim Kavramı
Sözlük anlamına göre eğitim kavramı bir kimseyi, bir çocuğu okutmak, eğitmek, yetiştirmek çabası, eğitimli kişinin bu eğitimini oluşturan bilgiler, insanlar topluluğunda kültürün geliştirilmesine yönelik yararlanılan tüm araçlar, eğitebilmek amacıyla verilen tüm bilgiler ve dersler olarak tanımlanmaktadır85.
Bireyin dengeli bir hayat sürdürebilmesi, içinde bulunduğu topluma uyum sağlayabilmesi ve bu toplumun bir üyesi olarak yapıcı bir katkıda bulunabilmesi ancak gereken davranış yapısına sahip olduğu takdirde gerçekleşmektedir. Toplum ve bireyler yönünden çok önemli olan bu durumun gerçekleşmesi ancak eğitim sayesinde olmaktadır. Genel anlamda bakıldığında eğitim, kişileri belirlenmiş amaçlar için yetiştirmeyi sağlayan süreç olarak tanımlanmaktadır. Birey bu süreçten geçmekte iken kişiliği farklılaşmaktadır. Bu değişim birey tarafından kazanılan beceri, bilgi,
84 Turhan, a.g.e., s. 19.
85 Gönül Budak, Yetkinliğe Dayalı İnsan Kaynakları Yönetimi, 3. Basım, Atlas Akademik Basım Yayın Dağıtım, Ankara, 2016, s. 269.
39
değerler ve tutumlar sayesinde gerçekleşmektedir. Birey için yaşamının tamamını içerisine alan bu süreç, üyesi bulunduğu toplumun özelliklerine göre değişiklik göstermektedir. Kişiliğin şekillenmesi ve belirlenmesinde yine bireyin yaşadığı toplumun etkisi bulunmaktadır. Eski Türkçe’ de eğitim kelimesi “terbiye” kelimesi olarak yer almaktadır. Toplumda ahlaklı davranış ve hareketleri ile beğeni toplayan, güzel konuşan kişiler terbiyeli, aksi halde tavır gösterenler ise terbiyesiz olarak tanımlanmaktadır. Bu açıdan bakıldığında insan davranışlarının istenilen niteliklere ulaşabilmesi eğitim sayesinde olmaktadır. Birçok eğitimci eğitim kavramını açıklarken farklı tanımlara yer vermektedir86.
Eğitimciler genel olarak eğitimi kendilerince farklı şekillerde tanımlamaktadır. Farklılığın, eğitimcilerin farklı amaçları gerçekleştirme isteklerinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Literatürde ise eğitim, bireyin yaşadığı toplumda yeteneğini, tutumlarını ve olumlu değerdeki davranış biçimlerini geliştirdiği süreçler toplamı olarak tanımlanmaktadır87.
Eğitim, genel olarak bakıldığında bireylerin belirlenmiş amaçlarına göre yetiştirilmesi süreci olarak tanımlanmaktadır. Zamanla bu süreçte bireylerin kişilikleri farklılaşmaktadır. Bu farklılaşmanın nedeni ise eğitim sürecinde kazanımı sağlanan bilgi beceri davranış ve değerler olarak karşımıza çıkmaktadır. Eğitim insan hayatının her aşamasında ve her anında yer almaktadır. Eğitim her zaman okullarda yapılmamaktadır. Kişileri yaşama uyumlu hale getirirken onların bir meslek kazanmalarını sağlamak ancak yaşamın her evresinde sahip olunan kazanımlarla mümkün olmaktadır. Yani kısaca eğitim ile mümkündür. Eğitim hem çalışanların hem de işletmelerin rekabet üstünlüğü sağlamalarında önem taşımaktadır. Çalışanlar, bilgi, beceri, davranış ve yeteneklerini ancak eğitim uygulamaları sayesinde geliştirebilmektedir88. Eğitim bireyin kendi belirlediği hedefler yönünde geliştirilmekte
ve bu gelişim sürecinde kazanılan bilgiler ve davranışlar sonucunda bireyin kişiliği ve hayata bakış açısında değişimler yaşanmaktadır.
Eğitim konusu işletmelerde yöneticilerin ve girişimcilerin en önem verdiği konuların başında gelmektedir. İşletmelerin birçoğunun faaliyet alanında yer alan işlerin niteliği doğrudan çalışanların eğitimi ile ilişkilidir. İşletme içindeki şartların ve
86 Hasan Hüseyin Özkan, “Popüler Kültür ve Eğitim”, Kastamonu Eğitim Dergisi, 2006, Cilt: 14, No: 1, 29-38, s. 35.
87 Mahmut Tezcan, Eğitim Sosyolojisi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Ankara, 1985, s. 4.
40
dış çevrenin de etkisi ile eğitim konusunun ülkemizde giderek daha da önem kazanan işletme fonksiyonları arasında ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Hızla değişen çevreye işletmelerin uyum sağlaması bir zorunluluk olmaktadır. İşletme çalışanlarının eğitimi, işletmenin iç ve dış çevresinde yaşanan değişimlerin yönetilebilmesi için oldukça önem taşımaktadır. Çalışanların iyi yönetilebilmesi yöneticilerin işin gerekleri konusunda çok iyi eğitilmesi ile olabilmektedir. Ancak bu şekilde işletme içi ve işletme dışında doğan ihtiyaçların giderilmesi ve değişen şartlara uyum sağlanabilmesiyle mümkün olabilmektedir89.
2.1.2. Öğretim Kavramı
Kavram olarak eğitim ve öğretimin sıklıkla birbirine karıştırıldığı görülmektedir. Burada en önemli nokta eğitim her ortamda gerçekleşmekte ve bireyin yaşamı boyunca devam etmektedir. Sürekli eğitim anlayışının toplum içerisinde giderek önem kazanması ve bireylerin dünyada yaşanan değişime uyum sağlayabilmeleri adına devamlı olarak kendilerini eğitmeleri gerekmektedir. Bir plan ve program dâhilinde belirli bir mekânda gerçekleşen ve sonucunda belge ya da bir sertifika ile tamamlanan öğretim, eğitimden bu yönü ile ayrılmaktadır90. Eğitim kişinin kendini geliştirebilmesi
için yaşamı boyunca devam etmekte ve belirli bir mekan zorunluluğu bulunmamakta, öğretim ise belirlenen bir program dahilinde, belirli bir mekan içerisinde gerçekleştirilmekte ancak, çoğunlukla bu iki kavram birbiri ile karıştırılmaktadır.
Öğretimde birey sürekli bir etkileşim süreci yaşamaktadır. Öğrenme-öğretme faaliyetleri içerisindeki öğrenci, eğitim kadrosu (eğitim uzmanları, yöneticiler, öğretmenler) tesis, araç-gereç programlar ve örgütlenmeye yönelik unsurlar öğrenme ortamını oluşturmaktadır. Öğretim diğer bir anlatımla, geleneksel yollar yerine deneme, güdüleme, değerlendirme, gerçekleştirme ve aralıksız yeniden geliştirme basamaklarından oluşan bir etkileşim süreci ile gerçekleşmektedir. Öğretimin, öğretmeni merkeze alan anlayıştan ziyade öğrenciyi merkez kabul eden bir anlayışı benimsemesi gerekmektedir. Bu süreçler gerçekleşirken eğitim çağın gereklerine uygun yöntemlerle desteklenmeli, teknoloji ve bilimde yaşanan hızlı değişimler doğrultusunda bilgilerin, birikim ve deneyimlerin güncelleştirilerek üretime devam edilmesi gerekmektedir. Çağdaş öğretim etkinliklerinin temel amacını öğrenmeyi öğrenmek olgusu oluşturmaktadır. Olguyu gerçekleştirebilmek için temel kavramların
89 H. İbrahim Aydınlı ve Muhsin Halis, “Eğitimin İşletme Etkinliğindeki Yeri ve Önemi”, Mevzuat
Dergisi, 2004, Yıl: 7, Sayı: 74, http://www.mevzuatdergisi.com/2004/02a/02.htm (Erişim Tarihi:
13.08.2018).
41
çocuk tarafından anlaşılması, yorumlanması ve uygulayabilmesine imkân sağlayacak problem çözebilecek yetenek ve davranışların kazandırılması, bilimsel açıdan düşünme kabiliyetinin geliştirilmesine, araştırma ve inceleme yöntemleri ile iletişim sağlamasına imkan verecek öğretim metotlarıyla geliştirilmesi gerekmektedir. Buna dayanarak hâlihazırda uygulamadaki programların içerik ve öğretim yöntemi olarak yeniden irdelenmesi gerekmektedir91.
Öğretim, genç ve yetişkin insanların hayatlarının gelecek sürecinde onlara yardımcı olmayı, toplumsal gelenekleri ve fikirlerini etkileyecek bir anlayış kazandırmayı, temel nitelikteki gelişimleri için ihtiyaç duyulan altyapıya sahip bir background oluşturulmasına yönelik kazanımların sağlanmasını amaçlamaktadır. Öğretim aynı zamanda; kanunları, kültür ve tabiatı, haberleşmeyi, düşünebilmeyi, bireyin gelişimini ve öğrenmesini içeren temel becerilerden oluşmaktadır92. Öğretim
bireye öğrenmede yol gösterici bir eylem olmakla birlikte, gelecekte ulaşmak istedikleri hedefler için onları bilgi sahibi yapmayı hedeflemektedir.
2.1.3. Yetiştirme Kavramı
Yetiştirme kavramı belirli kademelerde belirli işlerin yapılabilmesi için gereken bilgi, beceri, davranış ve yeteneklerin kazandırılması süreci olarak tanımlanmaktadır. Uygulama programlarının büyük kısmını yetiştirme programları oluşturmaktadır. İşletme içinde veya işletme dışında formal veya informal olarak karşımıza çıkan yönetimsel gelişme, yönetim geliştirme, yönetici geliştirme başlıkları adı altında yer alan yetiştirme programları katılımcıların belirli alanlardaki bilgi, beceri, davranış ve yeteneklerini değiştirme ve gelişmelerini amaçlamaktadır. Yetiştirme programlarında, yöneticiler için yeni teknik ve kavramlar ile beşeri ilişkilerde yetenek kazandırma ve geliştirme en çok uygulanan konuları oluşturmaktadır93.
Yetiştirme kavramı, beceri kazandırma süreci olarak tanımlanabilir. Yetiştirici aracılığıyla bilginin bireye kazandırılması olarak da ifade edilebilir. Yetiştirme eğitimi, alışılan rutin süreçlerin tekrarı şeklinde ve bireylerin yapabilir duruma getirilmesine hizmet etmektedir. Eğitim olgusu, çalışanın tüm hayatını kapsarken, yetiştirme özgün ve belirli bir alanda yeterli duruma getirme sürecini oluşturmaktadır. Eğitim ve yetiştirmenin sonuçları ise işe yönelik, ölçülebilir, denetlenebilir yani somut nitelikte
91 Ayhan Aydın, “Zorunlu Temel Eğitim Uygulanması ve Çözüm Bekleyen Sorunlar”, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2000, Cilt: 8, Sayı: 8, 98-103, s. 101.
92 Aydınlı ve Halis, a.g.e. 93 Koçel, a.g.e., s. 78.
42
ortaya çıkmaktadır94. Yetiştirmeye kişinin belirli bir iş/alan için hazırlanmasını ve o
iş/alanın gerektirdiği bilginin kazandırılması süreci de denilebilir. Yetiştirme dar bir alanı kapsarken eğitim bireyin tüm yaşamını kapsamaktadır.
İşletmelerde geliştirme ve yetiştirme faaliyetlerinde başarı ancak bu faaliyetler iyi planlanırsa elde edilmektedir. Eğitim yönetiminde iyi planlama yapılabilmesi işletmelerde hangi konuya, ne ölçüde, ne zaman ve kim tarafından ihtiyaç duyulduğu belirlenerek mümkün olmaktadır. İşletmelerde eğitim gereksinimini saptamak için çeşitli yöntemler bulunmaktadır. Yöntemlerin bir kısmı ayrıntılı, bilimsel ve çalışanların katılımına imkân vermektedir. Bireyler eğitim programlarına kendi isteği doğrultusunda aday olabilmekte ve yine kendi isteyerek bu programlara dâhil olabilmektedir. Yöneticiler eğitim ihtiyaç analizi kapsamında düzenlenen faaliyetlere katkıda bulunmak adına astlarının gereksinim duyduğu eğitim programlarına katılım yapmaları için ilgili birime görüş bildirmektedir95.
2.1.4. Geliştirme Kavramı
Geliştirme kavramı yetiştirme kavramındaki gibi kısa vadeli ve belirli bir amacın gerçekleştirilmesi için değil, yöneticiyi organizasyonun değişimini sağlayacak bir unsur olarak ele almakta, onun organizasyonun işleyişini ve içyapısını, kendi rolünü, toplumdaki yerinin farkına varabilmesi ve benimsemesi için eğitilmesi ve yetiştirilmesini ifade etmektedir. Geliştirme doğru işler yapması için yöneticinin geliştirilmesi anlamına gelmekte ve bu açıdan geliştirmenin yetiştirmeden daha kapsamlı bir kavram olduğu görülmektedir96. Geliştirme kavramının sadece çalışanları
değil yöneticileri de kapsayan bir süreç olduğu bu yönüyle de yetiştirmeye göre daha geniş bir çerçeveyi oluşturduğu görülmektedir.
Modern işletme yönetiminde eğitim konusuna bakıldığında, işletme bünyesinde yer alan tüm çalışanların gerek iş içerisinde gerekse iş dışında yetiştirilmesi ile işletmeye ve kendisine daha faydalı hale getirilmesinin oldukça önem taşıdığı görülmektedir. Geleneksel usullerle yönetilmeye devam eden işletmelerde, eğitime gereken önemin verilmediği, modern işletmecilik anlayışını benimseyen işletmeler ile
94 Zehra Çınar, “İşletmelerde Eğitim ve Eğitim İhtiyaç Analizi”, s. 1, https://docplayer.biz.tr/ 14420309-Isletmelerde-egitim-ve-egitim-ihtiyac-analizi.html (Erişim Tarihi: 13.08.2018).
95 Uyargil, a.g.e., s. 9. 96 Koçel, a.g.e., s. 78.
43
daha çok gelişmeyi ve büyümeyi hedefleyen işletmelerde eğitimin önemi ve gerekliliği ön planda tutulmaktadır97.
Mesleki alan dışındaki konular, geliştirme olgusu kapsamında yer almaktadır. Bu etkinlikler her zaman işletme ile ilgili olmamaktadır. Bireylerde kişisel anlamda gelişimleri ile kariyerleri için geliştirme programlarına katılma isteği bulunabilir. Söz konusu durum diğer yandan; bireyin üst görevlere, pozisyonlara ve sorumluluklara hazırlanması, yani bireyin geleceğe hazırlanması amacını gütmektedir. Geliştirme, gelecekte önemli görev ve pozisyonlara gelme olasılığı bulunan başarı potansiyeli üst düzeyde olan çalışana uygulanmaktadır. Yetiştirme ile geliştirmenin eğitimin birer türü olduğu ifade edilebilir98.