Sınav İçeriğinin Taşıması Gereken Özellikler

Sınavların amacı, en yetenekli ve girdiği işte başarılı olacak kişiyi, sınavın elverdiği koşullar dâhilinde ortaya çıkarmaktır.⁵⁹¹ Bu amaçla ortaya çıkan birçok türde sınav (yazılı, sözlü, mülakat, test) vardır ve bunların tümü liyakate uygun seçimi yapacak şekilde hazırlanmalıdır.⁵⁹²

Kamu görevliliğine girişten görevden ayrılana kadar olan süreçte kişiye uygulanacak sınavların sağlıklı bir sınav olabilmesi için, “objektif”, “isabetli” ve “aynı doğrulukta ölçen” niteliklerine haiz olmaları gerekir.⁵⁹³ Bunun bir gereği olarak, sınavların yaptığı ölçümlerin önüne geçecek ve kişilerin seçimini sınav dışındaki unsurlara bağlayacak idare uygulamalarının bulunmaması gerekir.⁵⁹⁴

Tüm bu amaçlarla, sınava yönelik birtakım genel⁵⁹⁵ ve özel kurallara uyulması gereklidir. Bazı kamu görevlerine giriş için yapılacak sınavların içeriği, kendi mevzuatlarında düzenlenmiştir. Danıştay sınavların içeriğine ilişkin kararlarında, sınavda uyulması gereken ölçütlerin söz konusu sınavın düzenlendiği yönetmelik hükmünde belirtilenlerle sınırlı olacağını kabul etmiştir.⁵⁹⁶ Ancak yönetmelikte düzenlenen özel şartlar dışında tüm sınavlarda objektif ve hakkaniyete uygun ölçmeyi

591 Nuri TORTOP, “Personel Seçiminde Uyulması Gereken Kurallar”, Çağdaş Yerel Yönetimler, C. 6, S. 1,1997, s. 19.

592 UZ/DEMİRCİOĞLU, age. , s. 17.

593Danıştay 5. Dairesi, E. 2003/4102, K. 2006/1831, DD, S. 113, Yıl: 36, 2006, s. 184-185.

594 Danıştay 2. Dairesi, E. 2008/6202, K. 2010/4975, DD, S. 126, Yıl: 41, 2011, s. 125-127. Davacının sınav sonucundan daha yüksek puan almasına rağmen “il içi sıra ataması” kapsamında puanı yetmediğinden ötürü atanamadığı Anadolu Lisesi’ne, sınava hiç girmemiş kimsenin atanması liyakate aykırılık teşkil etmiştir. Aynı yönde, Danıştay 2. Dairesi, E. 2010/525, K. 2010/461, DD, S. 126, Yıl:41, 2011, s. 130-133.

595 Böyle bir ayrıma bu çalışmada yer verilmekle birlikte doktrinde sınavların tabi olması gereken ilkeler olarak “güvenilirlik ve geçerlilik ilkeleri”ne değinilmiştir. “Sınavların güvenilir olması, sınav sorularının değişik yorumlara neden olmaması yanında, ne zaman nerede ve kimlere uygulanırsa uygulansınlar çeşitli anlamlara yol açmamasını ifade eder…. Sınavların geçerli olması ise, sınavda ilk sıralarda yer alan kişinin iş hayatında da ilk sıralarda başarılı olan kişi olması anlamına gelir. Bunun için sınavlar, işle ilgili olmayan derinliğine soruları içermek yerine, girilecek işte başarılı olacak kişiyi ortaya çıkarmaya yönelik olmalıdır.” Ayrıntı için bkz, Nuri TORTOP, “Personel Seçiminde Uyulması Gereken Kurallar”, s. 19; “Diğer bir ifadeyle geçerlilik, ölçme aracının ölçme amacına hizmet edebilirliğine işaret eder... Güvenilirlik kavramı, ölçme aracının ölçtüğü özelliği tutarlı olarak ölçebilmesini ifade eder.”, UZ/DEMİRCİOĞLU, s. 28-31.

596 Danıştay 2. Dairesi, E. 2014/8821, K. 2015/1537, 19.02.2015; Danıştay 5. Dairesi (Yürütmenin Durdurulması Kararı), E. 2016/280, 25.01.2016, Kazancı İçtihat Bankası, Erişim Tarihi: 24.01.2018.

sağlamak amacıyla yeterince duyurma, başvuru fırsatı tanıma, aranan koşulların gerçekçi olması, yeteneğe göre sıralama, sonuçlar hakkında bilgi verme, sınav sonuçlarına itiraz hakkı gibi genel ilkelere uyulması da gerekir.⁵⁹⁷

Yeterlik ilkesinin uygulanmasının isabetli seçim ve isabetli eleme sonucuna yönelik olması, sınavların geçerliliğini, yeterlik ilkesinin bir önkoşulu haline getirmektedir.⁵⁹⁸ Yazılı sınavın geçerliliğini etkileyen ve zaman zaman gündeme gelen önemli sorunlardan birisi soru iptalleridir.

a) Yazılı Sınavlarda İptal Edilen Soru Sayısı

Yazılı sınavlarda iptal edilen soru sayısının çokluğu, kişileri bu sınavların liyakati ölçmek için yeterli olduğu konusunda şüpheye düşürür. Danıştay, idarece kamu personeli alımına yönelik yapılan yazılı sınavda, çok sayıda sorunun hatalı olmasının, sınavın iptaline sebebiyet vereceği görüşündedir. İlgili kararında, Danıştay idarenin sınav tekniği açısından uyması gereken hususları şu şekilde belirtmektedir: ⁵⁹⁹

“Öncelikle belirtilmelidir ki; çoktan seçmeli sınav sorusu hazırlama konusu Ölçme ve Değerlendirme Biliminin inceleme alanına girdiğinden bu sınav yöntemiyle yapılan sınavlarda gerek soru ve cevap seçenekleri hazırlanırken, gerekse soruların doğruluğu araştırılırken maddi bilgiler kadar söz konusu soru ve cevap şıklarının ölçme ve değerlendirme ilkelerine uygunluğu yönünden temel kriterlere uygun olup olmadığının titizlikle göz önünde bulundurulması gerekmektedir… Bu meyanda, soru kökünün tek başına anlamlı olması, soru kökünde cevap için gereksiz bilgi bulunmaması, soru kökünde olumsuz ifadelerin bulunmaması, soruda kişisel fikirlerin sorulmaması, seçenekler arasında konu-kavram-bilgi alanı bütünlüğü bulunmaması, seçeneklerde gereksiz tekrarların bulunmaması, seçeneklerde sayısal değer sıralaması ve/veya ağırlığı sorunu bulunmaması, etkisiz seçeneklerin bulunmaması, mutlak/muğlak ifadelerin kullanılmaması, soru

597 O’Gleen STAHL, Public Personnel Administration’dan aktaran Burhan AYKAÇ, agm. , s. 95.

598 Burhan AYKAÇ, agm. , s. 99.

599 Danıştay 10. Daire, E. 2014/3529, K. 2015/2921, 11.06.2015, Kazancı İçtihat Bankası, Erişim Tarihi: 24.01.2018.

kökü ve seçenekler arasında anlam/gramer uyumsuzluğunun bulunmaması, istenmeyen ipuçlarına yer verilmemesi ve seçeneklerde gruplama hatası bulunmaması test tekniğiyle yapılan sınavlar için ölçme ve değerlendirme prensipleridir.…İdarenin yapmış olduğu sınavda ilgililere ölçme-değerlendirme ilkelerine ve çoktan seçmeli sınav tekniğine uygun şekilde gerçekleştirme yükümlülüğü nedeniyle hatasız sorular sorma ve hatalı soruların sınavın “bilgi ölçme” niteliğini sarsacak düzeye ulaşmaması için gerekli tedbirleri alma yükümlülüğü bulunmaktadır… Bu kadar çok sınav soru ve cevaplarında %19 oranında hata ve cevap şıkkı değişikliği gerçeği karşısında, sınavda ölçme fonksiyonunun ne derece gerçekleştiği ve idarenin bu duruma ne ölçüde çözüm bulduğu tartışmalıdır… iş güvenliği sınavının liyakat açısından hiçbir tereddüde yer bırakmayacak şekilde ve titizlikte yapılması gerekmektedir.”

Gerekçede bahsedilen prensiplerin tümünün yerine getirildiği sağlıklı bir sınavın liyakat ilkesinin uygulanmasına hizmet ettiği konusunda kuşku yoktur. Sınavda soru hatalarında %19’luk bir oran sınavın iptali için yeterli görülmüştür.

b) Sözlü Sınav Sorularının Önceden Hazırlanması

Sözlü sınav ve mülakatların yargısal denetimi her zaman önemli bir problem olmuştur.⁶⁰⁰ Söz konusu sınavlar bir yönüyle “görevin gerektirdiği niteliklerin ölçülmesi” nin bir yoluyken diğer yandan personelin ve personel adaylarının görevin gerektirdiği nitelikler dışında bazı konularda değerlendirmeye tabi tutulmasına vesile olma tehlikesi barındırmaktadır.⁶⁰¹ Özellikle kurumlarca yapılan mülakatlar her dönem iktidarın, muhalif görüşte olanları tespit ederek hizmetlere almamalarında kullanılan bir araç olarak görülmüştür. Söz konusu sınavlarda kişilerin mesleğe uygunluğunu ölçmekten ziyade ideolojik aidiyetlerini anlamaya yönelik ya da kayırdıkları kişiler dışındakilerin alınmaması için görevle alakası olmayan zorlukta sorular sorulduğu her dönem gündeme gelmektedir. Oysa sözlü sınavlarda sorulduğu öne sürülen ideolojik,

600 Halit YILMAZ, agm. , s. 36.

601 Ibid, s. 38.

dinî, ırksal aidiyetlere yönelik sorular Anayasa m. 25 ve m. 70’e doğrudan aykırıdır.⁶⁰² Bunlar dışında kalan, idarenin göreve almak istemediği kişilere yönelik sorulan görevle alakası olmayan zorluktaki soruların önüne ise soru havuzu yöntemiyle geçilebilecektir. Günümüzde bu sistem gittikçe yaygınlaşmaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı müfettiş yardımcılığı, hâkimlik-savcılık mülakatı soru havuzu yönteminin uygulandığı örneklerden bir kaçıdır. Soru havuzu yöntemini zorunlu kılan bir hukuki düzenleme olmamakla beraber, idareler sözlü sınavlar ve mülakatları daha objektif bir temele oturtmak amacıyla bu yönteme başvurmaktadırlar. Sözlü sınav ve mülakatların şeffaflaştırılması açısından önemli bir gelişmedir.

Bu noktada sözlü sınavda sorulacak soruların önceden hazırlanması gerekip gerekmediğine ilişkin yargının yaklaşımını da ele almakta fayda vardır. Sınav sorularının önceden hazırlanması, adayların sınav esnasında jürilerin rastgele sorulan sorularıyla karşılaşmalarından daha güven verici bir durumdur. Bu şekilde önceden hazırlanan soruların zorluk derecelerinin benzer olması, jüri üyelerinin kişisel saiklerle gereksiz zorlukta soru sormalarının önüne geçilebilecektir. Danıştay 2007 yılında konuya ilişkin bir kararında sözlü sınav sorularının önceden hazırlanmamış olmasının sınavın hukuka aykırılığına neden olduğuna karar vermiştir. ⁶⁰³

“Mesleki ön bilgi, yabancı dil bilgisi ve işin gerektirdiği niteliklere sahip olup olmadıkları yönünden zeka, intikal sürati ile ifade ve temsil yeteneğinin belirlenmesine yönelik yapılan sözlü sınav öncesinde, adaylara yöneltilebilecek soruların ve yanıtlarının hazırlanmamış olduğu, sınav sırasında adaylara hazırlanmış olan bu sorulardan kura yöntemiyle belirlenen soruların sorulmadığı … sonucuna varılmaktadır… Bu durumda tüm unsurları itibariyle yargısal denetiminin yapılabilmesi ve

602 Madde 25: “Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir. Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; düşünce ve kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz.”

603 Danıştay 12. Daire, E. 2009/8243, K. 2013/1824, 19.3.2013 (Yayımlanmamış Karar). Aynı yönde İDDK (Yürütmenin Durdurulması Kararı), E. 2015/957, 07.10.2015, Kazancı İçtihat Bankası, Erişim Tarihi: 24.01.2018. Doktrinde de bu görüşte olan yazarlar mevcuttur, Bkz. Yasin SEZER/Hüseyin BİLGİN, “Sözlü Sınavların Yargısal Denetimi”, s. 179.

hukuk devleti ilkelerinin temini açısından, sınavın yukarda belirtilen ölçütlere uygun olarak… yapılmaması sebebiyle bu sınav esas alınarak yapılan atama işlemlerinde hukuka uyarlık bulunmamaktadır.”

2016 yılında Danıştay’ın konuya yaklaşımı değişmiş, ilk derece mahkemesinin sınavdan önce hazırlanmayan soruların sorulmuş olmasının, sözlü sınavı hukuka aykırı hale getirdiğinden bahisle iptal eden kararını aşağıdaki gerekçeyle bozmuştur. ⁶⁰⁴

“Yukarıda değinilen kanun ve yönetmelik hükümleri incelendiğinde; sınav kurulu tarafından sınavda sorulacak soruların önceden hazırlanması ve tutanağa bağlanması, her adaya sorulan soruların ve verilen cevapların tespit edilmesi ve adayın verdiği yanıtlara hangi komisyon üyesince, hangi notun takdir edildiğinin gerekçeleriyle birlikte tutanakta ayrı ayrı gösterilmesine yönelik herhangi bir hüküm bulunmadığından, temyiz edilen karara dayanak yapılan gerekçede hukuki isabet bulunmamıştır.”

Danıştay bu kararında idarenin sınav işleminde yerine getirmesi gereken yükümlülükleri sınava ilişkin düzenlemedekiyle sınırlı bir biçimde yorumlamıştır. ⁶⁰⁵ Oysa idarenin personel alımı esnasında Anayasa m. 70’te belirtilen nitelikleri sağlamaya yönelik yükümlülüğü, sınavın içeriğini mümkün mertebe objektif ve şeffaf niteliklere kavuşturmayı da beraberinde getirir. Sözlü sınav sorularının sınav öncesinde hazırlanması idarenin objektifliği yönünde kanaati artırıcı bir etkiye sahiptir. Zira idarenin sınavdan önce hazırlamış olduğu sorularla karşılaşan aday sınavın daha objektif olduğu yönünde bir tavır takınacaktır. Oysa sınav anında belirlenmiş sorularla karşılaşan bir aday, jürilerin sordukları sorulara ilişkin

604 Danıştay 5. Dairesi, E. 2016/1274, K. 2016/1035, 01.03.2016; Aynı yönde Danıştay 5. Dairesi (Yürütmenin Durdurulması Kararı), E.2015/6843, 18.01.2016; Danıştay 5. Dairesi (Yürütmenin Durdurulması Kararı), E. 2015/4217, 03.11.2015, Kazancı İçtihat Bankası, Erişim Tarihi: 26.01.2018.

605 Bu konuda hukuk sistemimize 7.5.2010 tarihli Anayasa değişikliğinden sonra giren “Kamu Başdenetçisi” kurumuna 19.2.2016 tarihinde yapılan bir şikâyette, denetçi Danıştay’ın sözlü sınavın sahip olması gereken nitelikleri salt yönetmelikte sayılan hususlarla sınırlı yorumladığı bir kararına atıf yaparak, başvuruyu reddetmiştir, Kamu Denetçiliği Kurumu Şikâyet No: 2016/787, Başvuru Tarihi:

19.20.2016, Karar Tarihi: 22.06.2016.

kullandıkları ölçütlerin belirsizliği dolayısıyla sınavın objektifliği konusunda şüpheye düşecektir.