Emeklilik

Kamu görevliliğinin sona ermesi hallerinden üçüncüsü emekliliktir. Emeklilik belli bir yaşa ulaşmış veya belli bir hizmet yılını tamamlamış olan kamu görevlilerinin belli bir maaşla kamu görevlisi statüsünden, emeklilik statüsüne sokulmasıdır.⁵²⁷

Emeklilik kişinin kendi isteğiyle, yasa gereği zorunlu olarak ya da idarenin isteği üzerine⁵²⁸ olmak üzere üç biçimde gerçekleşebilir. Yasanın zorunlu kıldığı durumlar yaş haddinden dolayı ve malulen emeklilik durumlarıdır.⁵²⁹ Kamu görevlisinin isteği üzerine emeklilikte ise kanunda belirtilen koşulları⁵³⁰ taşıyan kamu görevlisinin isteği üzerine emekli statüsüne sokulması söz konusudur.⁵³¹ Dolayısıyla yasanın zorunlu kıldığı hallerde ve kişinin isteği üzerine emeklilikte idarenin herhangi bir değerlendirmesi söz konusu değildir. İdaren kanunda belirtilen koşulların gerçekleşmesiyle kişileri emeklilik statüsüne geçirmek zorundadır.

526 İdarenin kişinin görevden çıkarılması şeklinde görülen işleminin, aslında kişinin memuriyetinin sona erdiğinin tespitinden ibaret olduğu doktrinde ifade edilmiştir, Kemal GÖZLER, Cilt 2, s. 714; Metin GÜNDAY, age. , s. 639.

527 GÖZÜBÜYÜK/TAN, Cilt 1, s. 924.

528 İdarenin isteği üzerine emeklilik, yöntemine re’sen emeklilik de denir, GÖZÜBÜYÜK/TAN, Cilt 1, s. 927; GİRİTLİ/BİLGEN/AKGÜNER/BERK, age. , s. 930.

529 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nunda düzenlenmektedir.

530 5434 sayılı TC Emekli Sandığı Kanunu’nun 39, 47, 87, 88 maddelerinde koşullar sayılmaktadır.

531 GÖZÜBÜYÜK/TAN, Cilt 1, s. 926.

İdarenin isteği üzerine emeklilik iki sebebe dayanarak gerçekleştirilebilir:

kadrosuzluk nedeniyle re’sen emeklilik ile ahlak ve yetersizlik nedeniyle re’sen emeklilik.

Kadrosuzluk nedeniyle emeklilikte, terfi için tüm şartları sağlayan personelin, atanabileceği boş bir kadro bulunmaması; kadro açılması için belli bir bekleme süresi sonunda yine atanamaması halinde emekli statüsüne sevk edilmesi söz konusudur.

Kadrosuzluk nedeniyle emeklilik, yalnızca personelin özel kanununda bu konuda hüküm bulunması halinde mümkündür.⁵³² Kanunlarında bu konuda düzenleme bulunması nedeniyle, kadrosuzluk nedeniyle emeklilik işlemi yalnızca askeri personel ve emniyet mensuplarının bir kısmı için mümkündür.⁵³³ Personelin terfi edebileceği bir kadro bulunmaması çoğu zaman terfiye yetkili makamın personele ilişkin değerlendirmelerinden kaynaklanmaktadır. Diğer yandan askeri personel açısından Yüksek Askeri Şura tarafından verilen kadrosuzluk nedeniyle emekliye sevk işlemine karşı yargı yolu Anayasa m. 125 gereği kapalı olduğundan, söz konusu işlemin yargısal denetimi mümkün değildir. Emniyet teşkilatına mensup personel hakkında verilen kadrosuzluk nedeniyle emekliye sevk işleminin ise yargısal denetimi mümkündür. Dolayısıyla idarenin her türlü koşulu taşıyan emniyet personelini terfi etmemesi şeklindeki işleminin, keyfiliğe engel olacak şekilde denetlenmesi mümkündür.

Re’sen emeklilik nedenlerinden diğer olan “ahlak ve yetersizlik” halinin liyakatle olan bağlantısı daha açıktır. Nitekim personelin bir göreve layık olması sadece onun mesleki bilgisi ile ölçülebilecek bir durum değildir. Aynı zamanda personelin ahlaki durumu da liyakatinin bir bölümünü oluşturur. Ahlak ve yetersizlik

532 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu m. 44/1-b.

533 Emniyet mensupları için söz konusu durum 3201 sayılı Emniyet Teşkilatı Kanunu m. 55’te düzenlenmektedir. Askeri personel için ise 926 sayılı Kanun m. 50’de kadrosuzluk nedeniyle emekliliğin şartları düzenlenmektedir.

sebebiyle re’sen emeklilik yalnızca askeri personele uygulanmaktaydı. ⁵³⁴ Fakat 2013 yılında 6413 sayılı Kanun’la⁵³⁵ 926 sayılı Kanun’un re’sen emekliliğe ilişkin hükmünde yapılan değişiklik sonucu re’sen emeklilik işleminin uygulanması

“yetersizliği veya belli suçlardan hükümlü olması” halleriyle sınırlanmış, “ahlaki durum ve disiplinsizlik” nedenlerine dayanarak işlemin tesis edilmesi imkânı ortadan kalkmıştır.⁵³⁶

Sivil memurlar için re’sen emeklilik işlemi uygulaması imkânı -6111 sayılı kanunla sicil uygulamasının yürürlükten kaldırılması sonucu- istisnai bir durum dışında genel olarak ortadan kalkmıştır. 3201 sayılı Emniyet Teşkilatı Kanunu’nun 56.

maddesine göre iki terfi süresi içinde iki olumsuz sicil alanlar sicillerinden ötürü idare tarafından re’sen emekliye sevk edilebilirler.⁵³⁷

Memurluğun sona ermesine yol açan yukarıda sayılan üç hal dışında memurluktan çekilme ve ölüm hallerinde de memurluk sona ermektedir. Ancak bu haller kişinin göreve uygunluğu, yeterliliği ya da liyakat ilkesiyle ilişkili olmadıklarından burada değinmeye gerek görmüyoruz.

534 Metin GÜNDAY, age. , s. 640; Ramazan ÇAĞLAYAN, age. , s. 616.

535 926 sayılı Kanun’da değişiklikler yapan 31.01.2013 tarihli 6413 sayılı Kanun’un m. 45/6-c :

“50 nci ve 94 üncü maddelerinin birinci fıkralarının birinci cümlelerinde yer alan “disiplinsizlik, ahlaki durum” ibaresi madde metinlerinden çıkarılmış ve 50 nci maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi ve 94 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi yürürlükten kaldırılmıştır.”

536 926 sayılı Kanun Madde 50: “Kadrosuzluk, yetersizlik veya (d) bendindeki suçlardan hükümlülük nedeni ile aşağıda belirtilen esas ve şartlar dahilinde subaylar hakkında Silahlı Kuvvetlerden ayırma işlemi yapılır…

d) Aşağıda belirtilen suçlardan hükümlü olma nedeniyle ayırma:

Ertelenmiş, seçenek yaptırımlara çevrilmiş, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmiş, affa uğramış olsalar bile, Devletin şahsiyetine karşı işlenen suçlarla, 1632 sayılı Askeri Ceza Kanununun 131 inci maddesinin birinci fıkrasının az vahim hali hariç basit ve nitelikli zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas, iftira gibi yüz kızartıcı veya şeref ve haysiyet kırıcı nitelikteki suçlardan veya istimal ve istihlak kaçakçılığı hariç kaçakçılık, resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma suçlarından hükümlü olan subaylar hakkında, hizmet sürelerine bakılmaksızın Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu hükümleri uygulanır.” Ayırma olarak kastedilen işlem re’sen emekliliktir.

537 Madde 96: “Bulunduğu sınıf dahilinde iki muhtelif amirden iki terfi müddeti içinde iki fena sicil alanlar ve bir terfi müddeti içinde terfiin bir devre geciktirilmesi cezasına uğradığı halde hareketlerini ıslah ettiklerine dair iki muhtelif amirden sicil alamayanlar ve her hangi bir suçtan dolayı altı ay veya daha ziyade hapis ve mutlak surette ağır hapis cezasına mahkûm olanlar sicillen tekaüde sevkedilirler.”

V. LİYAKAT İLKESİNİ SAĞLAMAYA YÖNELİK UYGULAMALAR