Süfyân b Uyeyne rivâyeti

انثدح ،ءلاعلا نب رابجلا دبع ينثدح ،بلاط يبأ نب يلع عم ديعلا تدهش :لاق ،ديبع يبأ نع يرهزلا انثدح ،نايفس ةبطخلا لبق ةلاصلاب أدبف :لاقو " الله لوسر نإ ﷺ ثلاث دعب انكسن موحل نم لكأن نأ اناهن ."

“Abdülcebbar b. Alâ → Süfyân (b. Uyeyne) → Zührî → Ebû Ubeyd → Ali → Rasulullah (s.a).”325

Dârekutnî bu rivâyete şu şekilde yer vermiştir:

نع ةنييع نبا نع رابجلا دبع نع ملسم جرخأو ةبطخلا لبق ةلاصلاب أدبف يلع عم ديعلا تدهش :ديبع يبأ نع يرهزلا الله لوسر نإ :لاقو ﷺ .ثلاث دعب انكسن موحل نم لكأن نأ اناهن رابجلا دبع هيف مهو امم اذهو :تلق ، يدملا نب يلعو يديمحلا نلأ ابأو هيوهار نب قاحسإو لبنح نب دمحأو يبنعقلاو ين رمع يبأ نباو ةمثيخ ابأو ةبيش يبأ نب ركب بع ابأو ةبيتقو ي .ةنييع نبا نع هوفقو مهريغو الله د يفخ نوكي نأ لمتحاو نأ ملسم ىلع نبا افوقوم هيوري ةنييع ، هعفر ثيدحلا نلأو ،رابجلا دبع ةياور نم لاإ هدنع عقي مل هلعل هنلأ حيحص يرهزلا يخأ نباو سنويو رمعمو حلاص هعفر ،يرهزلا نع .يرهزلا نع يديبزلاو ريرج ةياور نم كلامو امأو .ةنييع نبا ثيدحل ضرعي ملو هدحو سنوي ثيدح نم هجرخأف يراخبلا Müslim’in Abdülcebbar → İbn Uyeyne → Zührî isnadıyla rivâyetine göre Ebû Ubeyd (Saʻd b. Ubeyd) “Ali ile birlikte bayrama katıldım. Hutbeden önce namaza başladı ve Rasulullah’ın (s.a) kurbanlarımızın etlerini üç günden sonra yememizi yasakladığını söyledi” demiştir.

Dârekutnî’nin rivâyetle ilgili değerlendirmesi şöyledir: “Bu Abdülcebbar’ın vehm ettiği bir rivâyettir. Çünkü Humeydî, Ali b. Medînî, Kaʻnebî, Ahmed b. Hanbel, İshak b.

Ahmed, Takribü’t-Tehzîb, nşr. Ebû el-Eşbâl Sagir Ahmed Şâgif el-Bâkistânî, Riyad: Darü’l-âsıme, 1423, s. 716.

52

Râhûye, Ebû Bekir b. Ebû Şeybe, Ebû Hayseme, İbn Ebû Ömer, Kuteybe, Ebû Ubeydullah ve diğerleri İbn Uyeyne’den mevkuf rivâyet etmişlerdir. İbn Uyeyne’nin mevkuf rivâyet ettiği Müslim’e gizli kalmış olabilir. Belki de sadece Abdülcebbar’ın rivâyeti ona ulaşmıştır. Çünkü aslında hadisin Zührî’den merfû rivâyet edilmesi sahihtir. Sâlih, Maʻmer, Yûnus, İbn Ehî ez-Zührî, Cerir → Mâlik’ten rivâyetinde ve Zübeydî, Zührî’den merfû rivâyet etmişlerdir. Buhârî ise sadece Yûnus’un rivâyetiyle hadisi tahric etmiştir, İbn Uyeyne’nin hadisine değinmemiştir”.326

Şema 9

Süfyân b. Uyeyne rivâyeti (merfû)

Şema 10

Süfyân b. Uyeyne rivâyeti (mevkuf)

Süfyân b. Uyeyne’nin râvilerinden sadece Abdülcebbar’ın merfû rivâyet ettiği görülmektedir. Bu rivâyeti Müslim’den başka Beyhaki es-Sünenü’l-kübrâ’sında327 zikretmiştir. Süfyân b. Uyeyne’nin râvilerinden Muhammed b. İdris eş-Şâfiî,328 Humeydî,329 Ebû Bekir b. Ebû Şeybe,330 Ebû Hayseme,331 Kuteybe,332 Ebû Ubeydullah,

326 _{Dârekutnî, Tetebbuʿ, s. 286, no: 138.} 327 _{Beyhaki, es-Sünenü’l-kübrâ, IX, 488.}

328 _{Şâfiî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs, Müsnedü’l-İmâm eş-Şâfiî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-}

ilmiyye, [t.y.], I, 161.

329 _{Humeydî, Müsned, I, 152.}

330 _{İbn Ebû Şeybe, el-Musannef, VI, 338.}

331 _{Ebû Ya‘la el-Mevsılî, Ahmed b. Ali b. el-Müsenna, Müsnedu Ebî Ya‘la el-Mevsılî, nşr. Hüseyin Selim}

Esed, Dımaşk: Dârü’l-Me’mun li’t-Türas, 1404/1984, I, 142.

332 _{Firyabî, Ebû Bekr Cafer b. Muhammed b. Hasan, Ahkâmü’l-ideyn, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle,}

1406/1986, s. 126. Ali Ebû Ubeyd Zührî Süfyân

ŞÂFİÎ HUMEYDÎ İBN EBÛ _{ŞEYBE Hayseme}Ebû

EBÛ YA’LA

Kuteybe

FİRYÂBÎ

Ebû

Ubeydullah Medînîİbn Ka’nebî

DÂREKUTNÎ

Ahmed İshak İbn Ebû_Ömer Rasulullah

53

Ali b. Medînî, Kaʻnebî, Ahmed b. Hanbel, İshak b. Râhûye ve İbn Ebû Ömer333 _ise mevkuf rivâyet etmişlerdir. Bu durumda Abdülcebbar, Süfyân b. Uyeyne’nin 11 râvisine muhalefet etmektedir. Oysa, Humeydî hocası Süfyân b. Uyeyne’ye başkalarının bu hadisi Hz. Ali’den refʿ ederek rivâyet ettiklerini söylediğinde Süfyân, merfû olarak ezberlemediğini söylemiştir.334 _{Dolayısıyla Süfyân b. Uyeyne hadisi mevkuf rivâyet} etmiştir. Dârekutnî’nin de belirttiği gibi Abdülcebbar’ın bu rivâyette vehm ettiği açıktır. Söz konusu hadisi Zührî’nin râvilerinden Maʻmer,335 Sâlih,336 Yûnus,337 İbn Ehî’z-Zührî,338 Şuayb b. Ebû Hamza,339 Zübeydî ve Mâlik340 merfû olarak rivâyet etmişlerdir. Görüldüğü gibi Zührî’nin rivâyeti aslında merfû olsa da İbn Uyeyne’nin ondan rivâyeti mevkuftur.

Ammar eş-Şehîd “bu hadisin İbn Uyeyne’den refʿ edilmesi mahfuz değildir”341 demektedir. Ebû Mes’ud ed-Dımaşkî, “Abdülcebbar’dan başkasının İbn Uyeyne’den merfû rivâyet etmediğini” söylemiştir.342 Beyhaki de Süfyân b. Uyeyne dışındakilerin hadisi Zührî’den merfû olarak rivâyet ettiklerini belirterek,343 _{Süfyan’ın rivâyetinin} mevkuf olduğuna dikkat çekmektedir.

Kadî İyâz işin ehli olan hadis âlimlerine göre Süfyân’dan merfû olarak rivâyet edilmesinin illetli olduğunu, Süfyân’ın “hâfız” ravilerinin refʿ etmediğini, bu yüzden de Buhârî’nin hadisi Süfyân tarikiyle tahric etmediğini söylemektedir.344 _{Nevevî, Dârekutnî} ve Kadî İyâz’ın sözlerini aktardıktan sonra her halükârda metnin sahih olduğunu belirtmektedir.345 Medhalî de Dârekutnî’yi eleştirisinde haklı bulmakla birlikte metnin başka tariklerden sahih olduğuna işaret etmektedir.346 _{Böylece konuyla ilgili diğer}

333 _{Dârekutnî, Tetebbuʿ, s. 286.} 334 _{Humeydî, Müsned, I, 152.}

335 _{Şâfiî, Müsned, I, 161; Abdürrezzak, el-Musânnef, III/281; Ahmed, Müsned, II, 25-26, 374, 377;}

Müslim, “Edâhî”, 24; Nesâî, “Dahâyâ”, 35; a.mlf., es-Sünenü’l-kübrâ, IV, 358; Tahâvî, Şerhu Meânî’l-âsâr, IV, 184; Ebû Avâne, el-Müsned, XVI, 101.

336 _{Müslim, “Edâhî”, 25; Ebû Avâne, el-Müsned, XVI, 101.}

337 _{Buhârî, “Edâhî”, 16; Müslim, “Edâhî”, 25; Ebû Avâne, el-Müsned, XVI, 101.} 338 _{Ahmed, Müsned, II, 185; Müslim, “Edâhî”, 25; Ebû Avâne, el-Müsned, XVI, 102.} 339 _{Ebû Avâne, el-Müsned, XVI, 103.}

340 _{Dârekutnî, Tetebbuʿ, s. 286.}

341 _{Ammar eş-Şehîd, ʿİlelü’l-ehâdîs, s. 94.}

342 _{Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemaleddin Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf, Tuhfetü’l-eşraf bi-ma‘rifeti’l-etraf,}

nşr. Beşşâr Avvad Ma’rûf, Beyrut: Darü’l-Garbi’l-İslamî, 1999, VII, 306.

343 _{Beyhaki, es-Sünenü’l-kübrâ, IX, 488.} 344 _{Kadî İyâz, İkmalü’l-Mu’lim, VI, 422.} 345 _{Nevevî, el-Minhâc, XIII, 128.} 346 _{Medhalî, Beyne’l-imameyn, s. 328.}

54

âlimlerden aktarılan bilgiler ile Dârekutnî’nin görüşünün uyum arzettiği görülmektedir. Müslim’in bu rivâyeti zikretme sebebi olarak Dârekutnî “belki de sadece Abdülcebbar’ın rivâyeti ona ulaşmıştır” demişti.347 _{Ebû Mes’ud ed-Dımaşkî de} Müslim’in Abdülcebbar’ın hata yaptığını bilemediğini, ancak aynı hadisi sahih olduğu bilinen Yûnus, İbn Ehi Zührî, Sâlih ve Maʻmer tarikleriyle de merfû olarak tahric ettiğini belirtmektedir.348 Müslim’in bu senedin illetini bilmiyor olması muhtemeldir. Zira babın ilk hadisi olarak illetli rivâyeti tahric edip, diğer sahih tarikleri de mütâbaat olarak zikretmiştir.

Yukarıda görüldüğü gibi Dârekutnî çoğunluğa muhalefetinden dolayı eleştirdiği rivâyetlerin bir kısmında râvinin vehmettiğini söylemektedir. Aşağıda ele alınacağı gibi bir rivâyette de râvinin hadisi işitmemiş olmasına vurgu yapmıştır. Buna göre, Mahreme b. Bükeyr babasından işitmediği bir hadisi refʿ ederek rivâyet etmiş ve hata yapmıştır.