Abdülmelik b Saîd b Ebcer rivâyeti

ةريغملا تعمس :لاق يبعشلا نع رجبأ نباو فرطم نع ةنييع نب نايفس انثدح ،يثعشلأا ورمع نب ديعس انثدح ا نب ح الله ءاش نإ ةياور ةبعش اعمس ،ديعس نب كلملا دبعو فيرط نب فرطم انثدح ،نايفس انثدح ،رمع يبأ نبا انثدحو ربنملا ىلع هتعمس :لاق ،ةبعش نب ةريغملا نع ربخي يبعشلا ، الله لوسر ىلإ هعفري ﷺ مكحلا نب رشب ينثدحو :لاق ( هل ظفللاو ) هب ربخي ،ةبعش نب ةريغملا تعمس :لوقي يبعشلا اعمس رجبأ نباو فرطم انثدح ،ةنييع نب نايفس انثدح ربنملا ىلع سانلا . امهدحأ هعفر :نايفس لاق ( رجبأ نبا هارأ ) ق ،ةلزنم ةنجلا لهأ ىندأ ام ،هبر ىسوم لأس " :لاق :لا لخدأ ام دعب ءيجي لجر وه مهلزانم سانلا لزن دقو فيك ،بر يأ :لوقيف ،ةنجلا لخدا :هل لاقيف ،ةنجلا ةنجلا لهأ نأ ىضرتأ :هل لاقيف ،مهتاذخأ اوذخأو كلم كلم لثم كل نوكي كلذ كل :لوقيف ،بر تيضر :لوقيف ؟ايندلا كولم نم ر تيضر :ةسماخلا يف لاقف ،هلثمو هلثمو هلثمو هلثمو تذلو كسفن تهتشا ام كلو هلاثمأ ةرشعو كل اذه :لوقيف ،ب يديب مهتمارك تسرغ تدرأ نيذلا كئلوأ :لاق ؟ةلزنم مهلاعأف ،بر :لاق ،بر تيضر :لوقيف ،كنيع ،اهيلع تمتخو الله باتك يف هقادصمو :لاق ،رشب بلق ىلع رطخي ملو نذأ عمست ملو نيع رت ملف  نم مهل يفخأ ام سفن ملعت لاف{ : "}نيعأ ةرق . 445 نب ةريغملا تعمس :لوقي ،يبعشلا تعمس :لاق ،رجبأ نب كلملا دبع نع يعجشلأا الله ديبع انثدح ،بيرك وبأ انثدح الله لأس ملاسلا هيلع ىسوم نإ :ربنملا ىلع لوقي ةبعش  هوحنب ثيدحلا قاسو ،اظح اهنم ةنجلا لهأ سخأ نع .

“Saîd b. Amr el-Eş‘asî → Süfyân b. Uyeyne → Mutarrif ve İbn Ebcer → Şa‘bi → Mugîre b. Şu‘be → Rasulullah (s.a)”446 _(tahvil),

443 _{Nevevî, el-Minhâc, XVIII, 27. Nevevî şerhinde Furât el-Kazzaz yerine Abdülaziz b. Rufeyʿin merfû}

rivâyet ettiğini söylemiştir. Şuayb el-Arnaût’un Müsned’in neşrinde de belirttiği gibi bu hatadır, merfû rivâyet eden Furât’tır (Ahmed, Müsned, XXVI, 67).

444 _{Medhalî, Beyne’l-imameyn, s. 437.} 445 _{es-Secde 32/17.}

446 _{Müslim’in zikrettiği senedde “rivayet ederek” (ةياور) denilmiştir. “Tâbiînin hadisi, sahâbeye isnâd}

ettikten sonra ةياور demesi; fakat hadisi kime refʿ ettiğini, yahut kimden rivâyet ettiğini açıklamaması da, hadisin merfû olduğuna kinaye yoluyla işaret etmektir” (Ahmet Yücel, Hadîs Istılahlarının Doğuşu, s. 171).

67

“İbn Ebû Ömer → Süfyân b. Uyeyne → Mutarrif b. Tarîf ve Abdülmelik b. Saîd (b. Ebcer) → Şa‘bi → Mugîre b. Şu‘be → Rasulullah (s.a).”

“Bişr b. Hakem → Süfyân b. Uyeyne → Mutarrif ve İbn Ebcer → Şa‘bi → Mugîre b. Şu‘be.” Süfyân, Mutarrif ve İbn Ebcer’in ikisinden birinin refʻ ettiğini, onun İbn Ebcer olduğunu sandığını söylemiştir.447

“Ebû Kureyb → Ubeydullah el-Eşcaî → Abdülmelik b. Ebcer → Şa‘bi → Mugîre b. Şu‘be.”448

Dârekutnî bu rivâyete şu şekilde yer vermiştir:

يبعشلا نع رجبأ نباو فرطم نع ةنييع نبا ثيدح ملسم جرخأو .ةنجلا لهأ ةفص يف ةريغملا نع ىلع فلتخا دقو نبا هنع ليقف ةنييع : امهدحأ هعفر . ةياور هنع لاق نم مهنمو . هفقو نم مهنمو . نع يعجشلأا هاورو .افوقوم رجبأ نبا Müslim İbn Uyeyne → Mutarrif ve İbn Ebcer → Şaʻbi → Mugîre isnadıyla cennet ehlinin vasıfları konusundaki hadisi rivâyet etmiştir.

Dârekutnî’nin rivâyetle ilgili değerlendirmesi şöyledir: “İbn Uyeyne’nin râvileri ihtilaf etmişlerdir. Râvilerden bir kısmı “İbn Uyeyne’nin (Mutarrif ve İbn Ebcer’den) biri hadisi refʿ etti” dediğini, bir kısmı “merfû rivâyet ettiğini” ve bir kısmı da “mevkuf rivâyet ettiğini” söylemişlerdir. Eşcaî, İbn Ebcer’den mevkuf rivâyet etmiştir.”449

Şema 17

Abdülmelik b. Saîd b. Ebcer rivâyeti (merfû)

447 _{Müslim, “Îmân”, 312.} 448 _{Müslim, “Îmân”, 313.}

449 _{Dârekutnî, Tetebbuʿ, s. 217-218, no: 84. Rivâyetin metni hatalı görüldüğü için Medhalî’nin tahkiki}

esas alınmıştır (Medhalî, Beyne’l-imameyn, s. 55).

Rasulullah (s.a)

Mugîre

Şa’bi

Mutarrif

İbn Uyeyne

HUMEYDÎ İbn Ebû Ömer

MÜSLİM Muhammed İBN HUZEYME Ali b. Medînî EBÛ AVÂNE Hamîd İBN HİBBÂN Saîd MÜSLİM İshak DÂREKUTNÎ Osman DÂREKUTNÎ Abdülmelik

68 Şema 18

Abdülmelik b. Saîd b. Ebcer rivâyeti (mevkuf)

Abdülmelik b. Ebcer’in râvileri hadisin merfû-mevkuf rivâyetinde ihtilaf etmişlerdir. Süfyan b. Uyeyne merfû rivâyet ederken, Ubeydullah el-Eşcaî mevkuf rivâyet etmiştir. İbn Uyeyne’nin râvileri de ihtilaf etmişlerdir. Bir kısmı Mutarrif b. Tarîf ve Abdülmelik b. Saîd b. Ebcer’in her ikisinin de merfû rivâyet ettiğini, bir kısmı da sadece birinin refʿ ettiğini söylemektedir.

Humeydî,450 _{İbn Ebû Ömer,}451 _{Muhammed b. Meymun,}452 _{Ali b. Medînî,}453 Hamîd b. Yahyâ el-Belhî,454 Saîd b. Amr el-Eş‘asî,455 İshak b. Ebû İsrail ve Osman b. Yahya456 söz konusu hadisi Mutarrif ve Abdülmelik’in her ikisinden de merfû olarak rivâyet etmişlerdir. Ebû Musa el-Herevî de merfû rivâyet etmiş, ancak o Mutarrif ve İbn Ebcer ile birlikte Mücâlid’i de zikretmiştir.457 _{Bu şekilde Mücalid’in senede eklenmesinin} hatalı olduğu anlaşılmaktadır. Zira söz konusu hadisi, İbnü’l-Mübârek458 _{ve Ebû Hâlid} el-Ahmar459 Mücâlid’in isnadıyla mevkuf olarak rivâyet etmişlerdir. Dârekutnî’ye göre

450 _{Humeydî,Müsned, II, 24-25.}

451 _{Müslim, “Îmân”, 312; Tirmizî, “Tefsîr”, 33; İbn Hibbân, Sahîh, XVI, 446.}

452 _{İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshak b. Huzeyme es-Sülemî, Kitâbü’t-tevhîd ve isbâtü}

sıfati’r-rab azze ve celle, nşr. Abdülazîz İbrâhim eş-Şehvan, Riyad: Dârü’r-Rüşd, 1408/1988, I, 164.

453 _{Ebû Avâne, el-Müsned, II, 190-191.} 454 _{İbn Hibbân, Sahîh, XIV, 99; XVI, 394.} 455 _{Müslim, “Îmân”, 312.}

456 _{Dârekutnî, İlel, VII, 130.}

457 _{Ebü’ş-Şeyh, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca’fer b. Hayyan Ensari İsfahânî, Kitabü’l-}

Azame, nşr. Rızaullah b. Muhammed İdris el-Mübarekfûrî, Riyad: Dârü’l-Âsıme, 1419/1998, III, 1121-1122.

458 _{Abdullah b. Mübârek, Kitâbü’z-Zühd, s. 483.} 459 _{İbn Ebû Şeybe, el-Musannef, XVIII, 446-447.}

Mugîre

Şa'bi

Mücalid

İBNÜ’L-

MÜBÂREK Ebû Hâlid

İBN EBÛ ŞEYBE Abdülmelik Ubeydullah MÜSLİM İBN MENDE İbn Uyeyne Lüveyn EBÛ TÂHİR

69

de Mücâlid’in rivâyetinin mevkuf olması sahihtir.460

Bişr b. Hakem461 _{ve İbrâhim b. Beşşâr,}462 _{Süfyân b. Uyeyne’den İbn Ebcer’in} hadisi refʿ ettiği bilgisini aktarmışlardır. Lüveyn Muhammed b. Süleyman ise Süfyân b. Uyeyne’nin Mutarrif’in hadisi refʿ ettiğini söylediğini belirtmiştir.463 _{Bazıları da} Süfyân’ın sadece “ikisinden biri refʿ etti” dediğini söylemişlerdir.464 _{Süfyan’ın râvileri} hadisin merfû-mevkuf oluşunda ihtilaf etseler de Abdülmelik b. Ebcer’in bir diğer râvisi Ubeydullah el-Eşcaî hadisi mevkuf rivâyet etmiştir.465

Tirmizî, İbn Ebû Ömer’den merfû olarak hadisi rivâyet ettikten sonra “bu hasen- sahih bir hadistir. Bazıları bu hadisi Şa‘bi → Mugîre isnadıyla mevkuf rivâyet etmişlerdir. Merfû olan daha sahihtir”466 demektedir. Dârekutnî İlel’de İbn Uyeyne’den başkasının söz konusu hadisi refʿ etmediğini, Abdülmelik b. Ebcer’den mevkuf rivâyet edilmesinin sahih olduğunu belirtmektedir.467 _{Belki de Dârekutnî, Abdülmelik b. Ebcer’e Mücalid’in} mütâbaat etmesi sebebiyle çoğunluğun mevkuf rivâyetini tashih etmektedir.

Ancak merfû rivâyet eden Mutarrif “sika”dır ve Şa‘bi’nin önde gelen öğrencilerindendir. O, İbn Uyeyne’nin de çok değer verdiği hocalarındandır.468 _{Bu durum} Mücalid ve Abdülmelik b. Ebcer’in hata yapmış olabileceğini, Mutarrif’in rivâyetinin sahih olduğunu hatıra getirmektedir. Zira Mücalid münekkid hadis alimleri tarafında çeşitli lafızlarla ( جاجتحلاا زوجيلا ،يوقب سيل ،هثيدحب جتحي لا،ئيشب سيل ،ائيش هنم يسفن يف ،ائيش هاري لا هب) cerh edilmiştir. Yahyâ b. Saîd ve Yahyâ Maîn de onun “zayıf” olduğunu belirtmişlerdir.469 _{Abdülmelik b. Ebcer ise “sika” dır.}470 _{Ama Şa‘bi’nin öğrencileri} arasında Mutarrif’in ondan daha üstün bir konuma sahip olduğu anlaşılmaktadır.

İbn Mende’nin Kitâbü’l-îmân’da belirttiği gibi Müslim, konuyla ilgili hadisleri kitabında zikrederken gözettiği sıralama ile Mutarrif ve Abdülmelik b. Ebcer’den

460 _{Dârekutnî, İlel, VII, 131.} 461 _{Müslim, “Îmân”, 312.}

462 _{Taberânî, el-Mucemü’l-kebîr, XX, 412.}

463 _{Ebû Tâhir Muhallisi, Muhammed b. Abdurrahman b. Abbas b. Abdurrahman b. Zekeriyya, el-}

Muhallisiyyât ve eczâun uhrâ, nşr. Nebil Sa’deddin Cerrâr, Dımaşk; Beyrut: Darü’n-Nevadir, 1429/2008, II, 205.

464 _{Beyhaki, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali, el-Ba’s ve’n-nüşûr, nşr. Amir Ahmed Haydar, Beyrut:}

Merkezü’l-hidmâti’l-ebhasi’s-sekafiyye, 1406/1984, s. 251.

465 _{Müslim, “Îmân”, 313; İbn Mende, Kitâbü’l-îmân, II, 821.} 466 _{Tirmizî, “Tefsîr”, 33.}

467 _{Dârekutnî, İlel, VII, 131.}

468 _{İbn Hacer, Tehzibu’t-Tehzîb, X, 172.} 469 _{İbn Hacer, Tehzibu’t-Tehzîb, X, 40-41.} 470 _{İbn Hacer, Tehzibu’t-Tehzîb, VI, 395.}

70

hangisinin mevkuf rivâyet ettiğini beyan etmektedir.471 _{Müslim önce, Süfyân b.} Uyeyne’nin, Mutarrif ve Abdülmelik b. Ebcer’in her ikisinden de merfû rivâyetini, sonra onlardan birinin refʿ ettiğini belirten rivâyeti zikretmiştir. Buna göre Süfyân b. Uyeyne, İbn Ebcer’in refʿ ettiğini zannetmektedir. Müslim son olarak Abdülmelik b. Ebcer’in mevkuf rivâyet ettiğini belirtmek için Ubeydullah el-Eşcaî senediyle hadisi tahric etmiştir.

Bu durumda Süfyân b. Uyeyne Mutarrif ve Abdülmelik’ten birinin refʿ ettiğini belirterek hadisin isnadında hocalarından kaynaklanan bir farklılık olduğunu göstermektedir. Ancak Süfyân kimin refʿ ettiğini tayinde hata yapmıştır.

Nevevî bir hadisin hem merfû hem de mevkuf olarak rivâyet edilmesi durumunda fuhaha, usûlcüler ve muhakkik hadis âlimlerine göre, ziyâdetü’s-sika olduğu için merfû rivâyetin tercih edileceği görüşünü burada da tekrarlamıştır.472 Medhalî, Abdülmelik b. Ebcer’in rivâyeti mevkuf olsa bile Mutarrif’in rivâyetinin merfû olarak sahih olduğunu belirtmiştir.473

Müslim söz konusu rivâyeti “şâhid” olarak zikretmiştir. İbn Mende’nin açıklaması Müslim’in bu rivâyeti de illetini beyan etmek için tahric ettiğini düşündürmektedir. Ancak Müslim’in Şa‘bi’nin önde gelen öğrencilerinden olan Mutarrif’in rivâyetini tashih etmesi de muhtemeldir.