Müslim b Ebû Meryem rivâyeti

ثدح ضرعت " :لاق ةرم هعفر ،ةريره ابأ عمس حلاص يبأ نع ميرم يبأ نب ملسم نع نايفس انثدح ،رمع يبأ نبا ان الله رفغيف ،نينثاو سيمخ موي لك يف لامعلأا  هنيب تناك أرما لاإ ،ائيش للهاب كرشي لا ئرما لكل ،مويلا كلذ يف ه اوكرا ،احلطصي ىتح نيذه اوكرا :لاقيف ،ءانحش هيخأ نيبو احلطصي ىتح نيذ . " :لااق ،داوس نب ورمعو رهاطلا وبأ انثدح سنأ نب كلام انربخأ ،بهو نبا انربخأ حلاص يبأ نع ميرم يبأ نب ملسم نع الله لوسر نع ةريره يبأ نع ﷺ رفغيف ،سيمخلا مويو نينثلاا موي نيترم ةعمج لك يف سانلا لامعأ ضرعت " :لاق أ نيبو هنيب ادبع لاإ ،نمؤم دبع لكل ائيفي ىتح نيذه ،اوكرا وأ ،اوكرتا :لاقيف ،ءانحش هيخ . "

“İbn Ebû Ömer → Süfyân b. Uyeyne → Müslim b. Ebû Meryem → Ebû Sâlih isnadıyla Ebû Hüreyre bir defa refʿ ederek rivâyet etmiştir.”

“Ebû Tâhir ve Amr b. Sevâd → İbn Vehb → Mâlik b. Enes → Müslim b. Ebû Meryem → Ebû Sâlih → Ebû Hüreyre → Hz. Peygamber”.186

Dârekutnî bu rivâyete şu şekilde yer vermiştir:

يبأ نع حلاص يبأ نع ميرم يبأ نب ملسم ثيدح ملسم جرخأو يبنلا نع ةريره ﷺ : لك لامعلأا ضرعت" ا نينث ًاعوفرم ةنييع نباو كلام نع جرخأ ."سيمخو . لاق نبا ريغ كلام نع هعفري مل اذهو : هفقوو ةرم هعفر هنع يديمحلا لاقو .هنوفقي مهريغو أطوملا باحصأو بهو مهريغو ليئارسإ نب قاحسإو روصنم نب ديعس ا .هنع 186 _{Müslim, “Birr”, 36.}

33

Müslim’in, Müslim b. Ebû Meryem → Ebû Sâlih → Ebû Hüreyre isnadıyla rivâyetine göre Hz. Peygamber: “Her pazartesi ve perşembe günleri ameller Allah’a arz olunur” buyurmuştur. Müslim, hadisi Mâlik ve İbn Uyeyne’den merfû olarak rivâyet etmiştir.

Dârekutnî’nin rivâyetle ilgili değerlendirmesi şöyledir: “Bu hadisi Mâlik’ten İbn Vehb dışında merfû olarak rivâyet eden olmamıştır. Muvatta’ râvileri ve diğerleri mevkuf olarak rivâyet etmişlerdir. Humeydî (İbn Uyeyne’den rivâyetinde, Ebû Hüreyre’nin187) bir defa refʿ ettiğini belirtmiştir. Saîd b. Mansûr, İshak b. İsrail ve diğerleri ondan (İbn Uyeyne) mevkuf olarak rivâyet etmişlerdir”.188

Şema 1

Müslim b. Ebû Meryem rivâyeti (merfû-mevkuf)189

Burada Dârekutnî, Mâlik ve İbn Uyeyne’nin rivâyetlerini merfû isnadla zikretmesi sebebiyle Müslim’i eleştirmektedir. Söz konusu hadisi Mâlik’ten sadece İbn Vehb (ö. 197/813)190 _{merfû rivâyet etmiş, onun isnadıyla hadisi Müslim dışında İbn}

187 _{Humeydî, Ebû Bekr Abdullah b. Zübeyr b. İsa, Müsned, nşr. Hüseyin Selim Esed, Dımaşk: Darü’s-}

Saka, 1996, II, 199.

188 _{Dârekutnî, Tetebbuʿ, s. 140-141, no: 18.}

189 _{Şemalarda kullanılan kesik çizgiler isnaddaki râvilerin tamamının zikredilmediğine işaret etmektedir.} 190 _{İbn Vehb, Ebû Muhammed Abdullah b. Vehb b. Müslim el-Mısrî, el-Câmi‘ fi’l-hadîs, nşr. Mustafa}

Hasan Ebü’l-Hayr, Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzi, 1416/1995, I, 384.

Rasulullah (s.a) Ebû Hüreyre Ebû Sâlih Müslim b. Ebû Meryem Mâlik İBN VEHB MÜSLİM Ebû Huzâfe DÂNÎ İbn Uyeyne

HUMEYDÎ İbn Ebû _Ömer

MÜSLİM Ebû Hüreyre Ebû Sâlih Müslim b. Ebû Meryem MÂLİK İbn Uyeyne Saîd DÂREKUTNÎ İshak DÂREKUTNÎ Şuayb EBÛ AVÂNE Sa'dan HARÂİTÎ

34

Huzeyme (ö. 311/924) Sahîh’inde,191 Ebû Avâne (ö. 316/929) el-Müsnedü’s-sahîhü’l-

muharrec alâ Sahîh-i Müslim’inde,192 İbn Hibbân (ö. 354/965)193 Sahîh’inde ve Bezzâz (ö. 379/989) Garâibu hadis İmam Mâlik b. Enes’inde tahric etmişlerdir.194 Aslında Mâlik b. Enes’in (ö. 179/795) rivâyeti Muvatta’da mevkuf olarak zikredilmektedir.195 _İbn Huzeyme,196 Ebû Hâtim (322/933-34),197 Bezzâz198 ve Cevherî (ö. 381/991)199 bu rivâyeti sadece İbn Vehb’in merfû olarak rivâyet ettiğini, Mâlik’in Muvatta’ında ise mevkuf

olduğunu söylemişlerdir. İbn Abdülber (ö. 463/1071) de et-Temhîd’de söz konusu hadisi Yahyâ b. Yahyâ ve diğer Muvatta’ râvilerinin mevkuf olarak rivâyet ettiklerini, sadece İbn Vehb’in merfû olarak rivâyet ettiğini belirtmektedir. İbn Abdülber’e göre konusu itibariyle bu ve benzeri rivâyetler reyʻe göre söylenemez, mevkuf olarak rivâyet edilse bile aslında hadis tevkîfî olduğu için merfûdur. Nitekim hadis Mâlik’in önde gelen öğrencilerinden olan İbn Vehb tarafından ve başka tariklerle Hz. Peygamber’den merfû olarak da rivâyet edilmiştir.200 İbn Abdülber Tecridü’t-Temhîd’de de doğru olanın refʻ edenlerin görüşü olduğunu belirttikten sonra, Mâlik’in, Müslim b. Ebû Meryem hakkındaki: “Müslim sâlih biriydi, hadisleri refʻ etmekten sakınırdı” ifadesini aktarmaktadır.201 _{Dolayısıyla İbn Abdülber hadis Muvatta’ râvilerinin çoğu tarafından} mevkuf rivâyet edilse de aslının merfû olduğu kanaatindedir.

İbn Vehb dışında Ebû Huzâfe Ahmed b. İsmail es-Sehmî’nin de Mâlik’ten refʿ

191 _{İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshak b. Huzeyme es-Sülemî, Sahîhu İbn Huzeyme, nşr.}

Muhammed Mustafa A‘zami, Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1975, II, 1016.

192 _{Ebû Avâne İsferâyînî, Ya’kub b. İshak b. İbrâhim, el-Müsnedü’s-sahîhü’l-muharrec alâ Sahîh-i}

Müslim, nşr. Abbas Safahan b. Şehabeddin ve diğer., Medine: el-Câmiatü’l-İslâmiyye, 1435/2014, XIX, 364-365.

193 _{İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed et-Temîmî, Sahîhu İbn Hibban, nşr. Şuayb}

el-Arnaût, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1414/1993, XII, 483 (İbn Balaban tertibi esas alınarak neşredilmiştir).

194 _{Bezzâz, Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Muzaffer b. Musâ el-Bağdâdî İbnü’l-Muzaffer, Garâibu}

hadîsi’l-İmam Mâlik b. Enes, nşr. Ebû Abdülbârî Rıza b. Hâlid el-Cezairî, Riyad: Dârü’s-Selef, 1418/1997, s. 174-175.

195 _{Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah el-Asbahî el-Himyerî, Muvatta’, nşr. Beşşâr Avvad Ma‘rûf, Beyrut:}

Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1417/1997, II, 496.

196 _{İbn Huzeyme, Sahîh, II, 1016.} 197 _{İbn Hibbân, Sahîh, XII, 483.} 198 _{Bezzâz, Garâibu hadîs, s. 174.}

199 _{Cevherî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah b. Muhammed, Müsnedü’l-Muvatta’, nşr. Lütfi b.}

Muhammed es-Sagir ve Taha b. Ali Bû Sarîh, Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1997, s. 502.

200 _{İbn Abdülber Nemerî, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubî, et-}

Temhîd limâ fi’l-Muvatta’ mine’l-meânî ve’l-esanîd, nşr. Muhammed Fellah ve diğer., Tıtvan: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1405/1984, XIII, 198-199.

201 _{İbn Abdülber Nemerî, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubî, Tecridü’t-}

35

ederek rivâyet ettiği202 zikredilse de Ebû Huzâfe eleştirilen bir râvidir.203 İbn Vehb ise sika bir râvidir ve İmam Mâlik’in râvileri arasında üstün bir konuma sahiptir. Medine’de Mâlik’in rivâyetlerinde ihtilafa düşüldüğü zaman doğrusunu öğrenmek için İbn Vehb’in gelmesinin beklendiği ifade edilmektedir.204 _{Dolayısıyla Dârekutnî’nin Mâlik’ten} nakledenler arasında İbn Vehb’i tercih etmemesi onun cerh tadil durumuyla alakalı olmayıp, diğer râvilere muhalefet etmiş olması sebebiyledir. İmam Mâlik’in râvileri arasında Dârekutnî çoğunluğun rivâyetini tercih etmiştir.

Söz konusu hadisi Süfyan b. Uyeyne’den merfû olarak rivâyet edenler ise Muhammed b. Yahyâ b. Ebû Ömer205 ve Humeydî’dir (ö. 219/834).206 Ebû Hâtim, İbn Ebû Ömer’in gafletinden bahsederek Süfyân b. Uyeyne’den rivâyet ettiği mevzu bir hadisini gördüğünü belirtmiştir.207 _{Humeydî ise İbn Uyeyne’nin en güvenilir )تبثأ( râvisi} olarak zikredilir.208 Söz konusu hadisi İbn Uyeyne’den mevkuf rivâyet eden Saîd b. Mansur da İbn Uyeyne’nin rivâyetlerini Humeydî’nin kendisinden daha iyi bildiğine vurgu yapmaktadır.209

Humeydî, İbn Uyeyne’den rivâyetinde güvenilir olsa da mevkuf olarak rivâyet edenlerin sayısı daha çoktur. Saîd b. Mansur, İshak b. İsrail,210 _{Şuayb b. Amr ed-} Dimaşkî211 _{ve Saʻdân b. Nasr es-Sakafî’nin}212 _{İbn Uyeyne’den rivâyetleri mevkuftur.} Denilebilir ki Dârekutnî İbn Uyeyne tarikinde de çoğunluğun rivâyetini tercih etmektedir.

Dârekutnî İlel’inde bu rivâyetle ilgili problemi daha detaylı bir şekilde ele almıştır. Buna göre Süheyl b. Ebû Sâlih, Müslim b. Ebû Meryem, Hakem b. Uteybe, Aʻmeş ve Müseyyeb b. Râfiʻ → Ebû Sâlih → Ebû Hüreyre tarikiyle bu hadisi rivâyet etmişlerdir. Süheyl’in râvilerinin hepsi merfû, Aʻmeş ve Müseyyeb’in râvilerinin hepsi mevkuf

202 _{Dânî, Ebü’l Abbas Ahmed b. Tâhir, Kitâbü’l-ima ilâ etrâfi ehadisi kitâbi’l-Muvatta’, nşr. Ebû}

Abdülbârî Rızâ b. Bûşame el-Cezâirî, Riyad: Mekbetü’l-maârif, 1424/2003, III, 454.

203 _{İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şehabeddin Ahmed, Tehzibü’t-Tehzîb, Haydarabad: Matbatü’l-}

Meclisi Dâireti’l-Maârifi’n-Nizamiyye, 1325, I, 15-16.

204 _{İbn Hacer, Tehzibü’t-Tehzîb, VI, 72-74.} 205 _{Müslim, “Birr”, 36.}

206 _{Humeydî, Müsned, II, 199.}

207 _{İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris, el-Cerh ve’t-ta‘dil, Beyrut:}

Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1372/1953, VIII, 124.

208 _{İbn Hacer, Tehzibü’t-Tehzîb, IV, 90.} 209 _{İbn Hacer, Tehzibü’t-Tehzîb, IV, 90.} 210 _{Dârekutnî, Tetebbuʿ, s. 141.} 211 _{Ebû Avâne, el-Müsned, XIX, 367.}

212 _{Harâitî, Ebû Bekr Muhammed b. Cafer b. Muhammed b. Sehl Samerrî, Mesâvîü’l-ahlâk ve}

36

rivâyet ederken, Müslim b. Ebû Meryem ve Hakem b. Uteybe’nin râvileri hadisin merfû- mevkuf olması hususunda ihtilaf etmişlerdir. Dârekutnî ihtilaf eden râvilere ayrıntılı bir şekilde değindikten sonra mevkuf olarak rivâyet edenlerin merfû olarak rivâyet edenlerden daha güvenilir (تبثأ) olduğunu ifade etmektedir.213 Sonuç olarak denilebilir ki; Dârekutnî mevkuf rivâyet edenler sayıca daha çok ve daha güvenilir oldukları için mevkufu tercih etmektedir. Medhalî de Dârekutnî’nin değerlendirmelerini tasdik ettikten sonra, hadisin hükmen merfû oluşuna dikkat çekmiştir.214

Müslim Dârekutnî’nin eleştirdiği Müslim b. Ebû Meryem tarikini aslında Süheyl tarikine mütâbaat olarak zikretmiştir. Dârekutnî’nin de belirttiği gibi Süheyl merfû rivâyet etmiştir. Müslim Süheyl’in rivâyetine babın asıl hadisi olarak yer verdiğine göre Süheyl’in hata yaptığını düşünmemektedir. O, Süfyân b. Uyeyne’nin Müslim b. Ebû Meryem’den rivâyetinde bir defa merfû olarak rivâyet ettiği bilgisini de Sahîh’de zikretmiştir. Aslında İbn Uyeyne’nin "ةرم هعفر" lafzını kullanması Müslim b. Ebû Meryem’den söz konusu rivâyeti hem merfû ve hem de mevkuf olarak işittiğinin karînesi olarak kabul edilebilir. Müslim bu karîneye dikkat çekmek için "ةرم هعفر" lafzının bulunduğu tarikle hadisi tahric etmiş olmalıdır. Bu durumda Müslim’in, Müslim b. Ebû Meryem tarikiyle gelen rivâyette merfû-mevkuf ihtilafının farkında olduğu anlaşılmaktadr. Belki de o, sahih olduğuna kanaat getirerek merfû rivâyeti tahric etmiştir. Dârekutnî mevkuf rivâyet edenler daha güvenilir ve sayıca da daha fazla oldukları için onların rivâyetlerini tercih ederken Müslim, Ebû Sâlih’in söz konusu hadisi her iki şekilde de rivâyet ettiği dolayısıyla onun râvilerinden kaynaklanan bir hatanın söz konusu olmadığı kanısıyla merfû rivâyeti tahric etmiş olabilir.